🧪 Τι είναι τα Αντιπυρηνικά Αντισώματα (ANA);

Τα Αντιπυρηνικά Αντισώματα (ANA) είναι αυτοαντισώματα που στρέφονται εναντίον συστατικών του πυρήνα των κυττάρων. Εμφανίζονται σε πολλά αυτοάνοσα νοσήματα, ιδιαίτερα στον Συστηματικό Ερυθηματώδη Λύκο (ΣΕΛ).

🔍 Η εξέταση ANA είναι ανιχνευτική, δηλαδή αποτελεί σημείο εκκίνησης για τη διάγνωση νοσημάτων που σχετίζονται με διαταραχή του ανοσοποιητικού.

🧬 Πότε ζητείται η εξέταση ANA;

Η εξέταση ANA ζητείται σε ασθενείς με:

• 🦵 Πόνους σε αρθρώσεις / μυς

• 😴 Χρόνια κόπωση

• 🌡️ Πυρετό άγνωστης αιτίας

• 🧏 Απώλεια μαλλιών

• ❄️ Φαινόμενο Raynaud (λευκά/μπλε δάχτυλα)

• 💢 Εξανθήματα, ιδιαίτερα στο πρόσωπο

🧪 Τι είναι τα Αντιπυρηνικά Αντισώματα (ANA);

Τα Αντιπυρηνικά Αντισώματα (ANA) είναι αυτοαντισώματα που στρέφονται εναντίον συστατικών του πυρήνα των κυττάρων. Εμφανίζονται σε πολλά αυτοάνοσα νοσήματα, ιδιαίτερα στον Συστηματικό Ερυθηματώδη Λύκο (ΣΕΛ).

🔍 Η εξέταση ANA είναι ανιχνευτική, δηλαδή αποτελεί σημείο εκκίνησης για τη διάγνωση νοσημάτων που σχετίζονται με διαταραχή του ανοσοποιητικού.

🧬 Πότε ζητείται η εξέταση ANA;

Η εξέταση ANA ζητείται σε ασθενείς με:

• 🦵 Πόνους σε αρθρώσεις / μυς

• 😴 Χρόνια κόπωση

• 🌡️ Πυρετό άγνωστης αιτίας

• 🧏 Απώλεια μαλλιών

• ❄️ Φαινόμενο Raynaud (λευκά/μπλε δάχτυλα)

• 💢 Εξανθήματα, ιδιαίτερα στο πρόσωπο

📊 ANA και Αυτοάνοσα Νοσήματα – Πίνακας

🧪 Τι είναι οι τίτλοι ANA (π.χ. 1:80, 1:160);

Ο τίτλος ANA εκφράζει τη συγκέντρωση των αντισωμάτων στο αίμα και μετριέται με διαδοχικές αραιώσεις του ορού.

• 1:40 ➡️ Χαμηλός τίτλος – συνήθως αρνητικός

• 1:80 ➡️ Οριακά θετικό (συχνά σε υγιείς)

• 1:160 ή > ➡️ Κλινικά σημαντικό

📌 Όσο υψηλότερος ο τίτλος, τόσο ισχυρότερη η πιθανότητα υποκείμενου αυτοάνοσου νοσήματος.

🧬 Τύποι Φθορισμού ANA (IFA)

Η ανοσοφθορισμομετρική τεχνική (IFA) αποκαλύπτει μοτίβα φθορισμού που έχουν διαγνωστική αξία:

👶 ANA σε Παιδιά

Σε παιδιά, θετικό ANA δεν σημαίνει πάντα νόσο. Μπορεί να παρατηρηθεί:

• Σε ιογενείς λοιμώξεις

• Μετά από εμβολιασμούς

• Σε νεανική ιδιοπαθή αρθρίτιδα (JIA)

📌 Η κλινική εικόνα και περαιτέρω αντισώματα (π.χ. ENA, anti-dsDNA) είναι απαραίτητα για διάγνωση.

👨 ANA στους Άνδρες

Αν και τα αυτοάνοσα νοσήματα είναι πιο συχνά σε γυναίκες, η παρουσία ANA στους άνδρες συνδέεται με:

• Πιο σοβαρές μορφές νόσου

• Καθυστερημένη διάγνωση λόγω χαμηλότερης υποψίας

📍 Αν ένας άνδρας εμφανίσει θετικό ANA με αντίστοιχα συμπτώματα, απαιτείται άμεση ανοσολογική διερεύνηση.

🤰 ANA και Εγκυμοσύνη

Τα ANA μπορούν να παραμείνουν θετικά σε γυναίκες με ιστορικό:

• ΣΕΛ

• Σύνδρομο Sjögren

• Θρομβοφιλία/Αντισώματα αντιφωσφολιπιδίων

Κίνδυνοι στην κύηση:

• Αποβολές 1ου τριμήνου

• Προεκλαμψία

• Νεογνικός λύκος (εάν υπάρχουν anti-Ro/La)

📌 Απαιτείται στενή παρακολούθηση από ρευματολόγο & γυναικολόγο.

🧪 ANA και Συνδυασμός με anti-dsDNA & ENA

Το θετικό ANA πρέπει να συμπληρώνεται με πιο ειδικές εξετάσεις:

🔹 anti-dsDNA

• Υψηλή ειδικότητα για ΣΕΛ

• Ανιχνεύει ενεργότητα και νεφρική προσβολή

🔹 anti-ENA (Extractable Nuclear Antigens)

Περιλαμβάνει:

⚠️ Ψευδώς Θετικό ANA

ANA μπορεί να είναι θετικό χωρίς αυτοάνοσο νόσημα:

• Λοιμώξεις (ιλαρά, EBV, CMV)

• Φάρμακα (υδραλαζίνη, ισονιαζίδη)

• Ηλικιωμένοι

• Στρες και άλλες φλεγμονώδεις καταστάσεις

📍 Η ερμηνεία γίνεται πάντα σε συνδυασμό με την κλινική εικόνα και εξειδικευμένα αντισώματα.

🧠 ANA και Θυρεοειδίτιδα Hashimoto

Η θυρεοειδίτιδα Hashimoto είναι μια αυτοάνοση πάθηση του θυρεοειδούς όπου το ανοσοποιητικό σύστημα επιτίθεται στον ίδιο τον αδένα. Η πιο χαρακτηριστική ανοσολογική εικόνα είναι:

• 📌 Θετικά αντισώματα αντιθυρεοειδικής περοξειδάσης (anti-TPO)

• 📌 Θετικά αντισώματα θυρεοσφαιρίνης (anti-Tg)

🔬 Συσχέτιση με ANA

Ένα ποσοστό 20–30% των ασθενών με Hashimoto εμφανίζει επίσης θετικά ANA, κυρίως σε χαμηλό ή μέτριο τίτλο (π.χ. 1:80 ή 1:160). Η παρουσία ANA δεν σημαίνει απαραίτητα λύκο, αλλά:

• 👉 Δηλώνει αυτοάνοσο υπόστρωμα

• 👉 Υποδηλώνει αυξημένο κίνδυνο για άλλα αυτοάνοσα

• 👉 Μπορεί να παρατηρηθεί και σε σύνδρομα πολυαδενικής αυτοανοσίας

❗ Πότε απαιτείται περαιτέρω έλεγχος;

Αν κάποιος με Hashimoto και ANA (+) παρουσιάζει:

• 🦵 Πόνο στις αρθρώσεις

• 😴 Κόπωση

• 🧏 Εξάνθημα ή φωτοευαισθησία

• 🌡️ Πυρετό άγνωστης αιτίας

➡️ Τότε, απαιτείται έλεγχος anti-dsDNA, ENA, C3/C4 και παραπομπή σε ρευματολόγο.📌 Συμπερασματικά:
Η παρουσία θετικού ANA στη θυρεοειδίτιδα Hashimoto δεν είναι ασυνήθιστη, αλλά η κλινική εικόνα είναι αυτή που καθορίζει την ανάγκη για περαιτέρω διερεύνηση.

🧬 Πολυαδενικά Αυτοάνοσα Σύνδρομα (APS-1 & APS-2) και ANA

Τα Πολυαδενικά Αυτοάνοσα Σύνδρομα (Autoimmune Polyendocrine Syndromes – APS) είναι σπάνιες καταστάσεις στις οποίες προσβάλλονται πολλαπλοί ενδοκρινικοί αδένες λόγω δυσλειτουργίας του ανοσοποιητικού.

🔹 APS-1 (Autoimmune Polyendocrinopathy-Candidiasis-Ectodermal Dystrophy – APECED)

• Κληρονομικό (μονογονιδιακή νόσος – μετάλλαξη στο γονίδιο AIRE)

• Εμφάνιση στην παιδική ηλικία

• Κληρονομείται αυτοσωμικά υπολειπόμενα

📌 Κλινική Τριάδα:

1. Χρόνια βλεννογονοδερματική καντιντίαση

2. Υποπαραθυρεοειδισμός

3. Νόσος του Addison

🧪 ANA μπορεί να είναι θετικά σε ~30% των περιπτώσεων, χωρίς ειδικό φθορισμό.

🔹 APS-2 (Σύνδρομο Schmidt)

• Εμφάνιση σε ενήλικες, πιο συχνά σε γυναίκες

• Δεν είναι μονογονιδιακή νόσος, έχει πολυπαραγοντική αιτιολογία

📌 Τυπική Τριάδα:

1. Νόσος Addison

2. Αυτοάνοση Θυρεοειδίτιδα (Hashimoto ή Graves)

3. Σακχαρώδης Διαβήτης τύπου 1

📌 Πιθανά επιπλέον:

• Πρωτοπαθής ωοθηκική ανεπάρκεια

• Κοιλιοκάκη

• Ανεπάρκεια B12 (από γαστρίτιδα τύπου Α)

🔬 ANA και APS

• ANA μπορεί να είναι θετικά σε χαμηλούς τίτλους

• Συχνά συνοδεύονται από αντισώματα για κάθε εμπλεκόμενο όργανο:

  • Anti-TPO (θυρεοειδής)

  • Anti-21-hydroxylase (επινεφρίδια)

  • Anti-GAD65 (πάγκρεας)

🧠 Κλινική Σημασία

• Η παρουσία ANA σε συνδυασμό με πολυενδοκρινική δυσλειτουργία πρέπει να θέτει υψηλό δείκτη υποψίας για APS

• Οι ασθενείς χρειάζονται πολυεπιστημονική παρακολούθηση (ενδοκρινολόγος, ρευματολόγος, γαστρεντερολόγος)

📌 Συμπέρασμα:
Τα Πολυαδενικά Αυτοάνοσα Σύνδρομα είναι πολύπλοκες καταστάσεις με πιθανή παρουσία ANA, αλλά κυρίως με πολλαπλά όργανα-στόχους. Η πρώιμη αναγνώριση είναι κρίσιμη για την πρόληψη κρίσεων Addison και ορμονικών ανεπαρκειών.

📊 Συγκριτικός Πίνακας – Πολυαδενικά Αυτοάνοσα Σύνδρομα APS-1 vs APS-2

❓FAQ – Αντιπυρηνικά Αντισώματα (ANA)

🔹 Τι είναι τα ANA και γιατί τα ελέγχουμε;

Τα ANA είναι αυτοαντισώματα που στρέφονται κατά συστατικών του πυρήνα των κυττάρων. Ο έλεγχός τους είναι σημαντικός για τη διάγνωση αυτοάνοσων ρευματολογικών νοσημάτων.

🔹 Είναι επικίνδυνο να έχω θετικό ANA;

Όχι απαραίτητα. Η θετικότητα ANA μπορεί να εμφανίζεται σε υγιή άτομα, ιδιαίτερα με τίτλους 1:80 ή μικρότερους. Ωστόσο, όταν συνοδεύεται από κλινικά συμπτώματα, πρέπει να διερευνάται περαιτέρω.

🔹 Τι σημαίνει τίτλος ANA 1:160 ή 1:320;

• Τίτλοι ≥1:160 θεωρούνται κλινικά σημαντικοί, ιδίως αν υπάρχουν συμβατά συμπτώματα (αρθραλγίες, εξανθήματα, κόπωση).

• Όσο υψηλότερος ο τίτλος, τόσο μεγαλύτερη η πιθανότητα να πρόκειται για αυτοάνοσο νόσημα.

🔹 Είναι η εξέταση ANA διαγνωστική από μόνη της;

Όχι. Είναι ευαίσθητη αλλά όχι ειδική. Δηλαδή μπορεί να είναι θετική σε πολλά νοσήματα, αλλά και σε υγιή άτομα. Συμπληρώνεται πάντα με anti-dsDNA, ENA, RF, anti-CCP κ.ά.

🔹 Τι σημαίνουν οι διαφορετικοί τύποι φθορισμού;

Ο τύπος φθορισμού δίνει πληροφορίες για τα αντιγόνα-στόχους των αντισωμάτων. Π.χ.:

• Ομοιογενές ➡️ ΣΕΛ

• Στικτό ➡️ Sjögren ή MCTD

• Νουκλεολικός ➡️ Σκληρόδερμα

🔹 ANA και εγκυμοσύνη: Υπάρχει κίνδυνος;

Ναι, ιδίως αν υπάρχουν anti-Ro/SSA ή anti-La/SSB. Σχετίζονται με νεογνικό λύκο ή καρδιακά προβλήματα στο έμβρυο. Οι γυναίκες αυτές χρειάζονται στενή παρακολούθηση.

🔹 Πότε πρέπει να γίνει έλεγχος ANA σε παιδιά;

Όταν υπάρχει:

• Ανεξήγητος πυρετός

• Πόνος σε αρθρώσεις ή εξάνθημα

• Υποψία νεανικής ιδιοπαθούς αρθρίτιδας (JIA)

📌 Σε παιδιά, τα ANA μπορεί να είναι θετικά χωρίς παθολογία, γι’ αυτό η ερμηνεία απαιτεί προσοχή.

🔹 Τι σημαίνει αρνητικό ANA;

Ένα αρνητικό ANA μειώνει την πιθανότητα αυτοάνοσου νοσήματος, αλλά δεν το αποκλείει απόλυτα, ειδικά αν τα συμπτώματα είναι έντονα ή αν υπάρχουν άλλα θετικά αυτοαντισώματα.

🔹 Μπορεί η λήψη φαρμάκων να προκαλέσει ψευδώς θετικό ANA;

Ναι. Φάρμακα που σχετίζονται με φάρμακο-επαγόμενο λύκο περιλαμβάνουν:

• Προκαϊναμίδη

• Υδραλαζίνη

• Ισονιαζίδη

• Μινοκυκλίνη

🔹 Πόσο συχνά πρέπει να επαναλαμβάνεται η εξέταση ANA;

Η εξέταση δεν παρακολουθεί την πορεία της νόσου. Επαναλαμβάνεται μόνο αν υπάρχει αλλαγή συμπτωμάτων ή ανάγκη επαναξιολόγησης.

🔹 Υπάρχει σχέση ANA με καρκίνο;

Γενικά, όχι άμεσα. Σπάνια, σε ορισμένους παρανεοπλασματικούς συνδρόμους μπορεί να εμφανιστούν αυτοαντισώματα. Όμως, το ANA δεν χρησιμοποιείται για έλεγχο καρκίνου.

🔹 Πόσο γρήγορα παίρνω αποτελέσματα ANA;

Μέσα σε 1–3 εργάσιμες ημέρες, ανάλογα με το εργαστήριο.

📚 Βιβλιογραφία

1. Tan EM et al. (1982). Range of antinuclear antibodies in healthy individuals. Arthritis & Rheumatism, 25(3), 241–245.

2. Mahler M, Fritzler MJ. (2010). Epitope specificity and significance in systemic autoimmune diseases. Annals of the New York Academy of Sciences, 1183, 267–287.

3. Petri M. (2002). ANA testing – what’s new? Lupus, 11(6), 343–346.

4. Pisetsky DS. (2017). Antinuclear antibodies in healthy people: the tip of the autoimmunity iceberg? Arthritis Research & Therapy, 19(1), 1–3.

5. Mayo Clinic Laboratories. ANA by IFA, reflex to ENA. Retrieved from: https://www.mayocliniclabs.com

6. UpToDate. (2024). Clinical manifestations and diagnosis of systemic lupus erythematosus in adults.

7. American College of Rheumatology (ACR). (2023). Guidelines for ANA, anti-dsDNA and ENA testing in clinical practice.

8. Mariz HA et al. (2011). ANA in healthy individuals and patients with autoimmune diseases: prevalence and patterns. Journal of Clinical Rheumatology, 17(3), 121–125.

9. Kakumanu P, et al. (2012). ANA and autoimmune thyroiditis: clinical implications. Autoimmunity Reviews, 11(9), 664–667.

10. Ferre EMN et al. (2019). APECED/APS-1: Pathogenesis, Diagnosis, and Therapy. Frontiers in Immunology, 10, 437.

11. Betterle C, Zanchetta R. (2003). Autoimmune polyglandular syndrome type 2: the tip of an autoimmune iceberg? Clinical & Experimental Immunology, 132(3), 251–257.

12. Sjöström L. et al. (2018). ANA and pregnancy: risk assessment and management. Rheumatology International, 38(7), 1231–1240.

13. Weetman AP. (2004). Autoimmune thyroid disease. Autoimmunity, 37(4), 337–340.