Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενα Νοσήματα (ΣΜΝ) – Φιλικός Οδηγός

2. Πώς μεταδίδονται τα ΣΜΝ

Η μετάδοση των Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενων Νοσημάτων γίνεται κυρίως κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής δραστηριότητας, αλλά όχι μόνο. Ο μηχανισμός εξαρτάται από το παθογόνο:

• Κολπική, πρωκτική και στοματική επαφή: τα περισσότερα βακτηριακά και ιογενή ΣΜΝ (χλαμύδια, γονόρροια, HIV, σύφιλη, HPV, έρπης) μεταδίδονται μέσω ανταλλαγής υγρών ή επαφής με βλάβες.
• Δερματική επαφή με βλάβες: HPV, έρπης και κονδυλώματα μεταδίδονται ακόμη και χωρίς ορατές βλάβες.
• Αίμα και κοινή χρήση βελονών/εργαλείων: HIV, ηπατίτιδα Β, ηπατίτιδα C.
• Κάθετη μετάδοση (μητέρα–παιδί): HIV, σύφιλη, ηπατίτιδα B/C, έρπης κατά τον τοκετό.
• Μεταγγίσεις/επεμβάσεις χωρίς έλεγχο: σπάνιο σε χώρες με αυστηρό έλεγχο αίματος.

Η κατανόηση των τρόπων μετάδοσης είναι το πρώτο βήμα για αποτελεσματική πρόληψη: προφυλακτικό, εμβολιασμοί, τακτικός έλεγχος και σωστή ενημέρωση συντρόφων.

3. Συμπτώματα & πότε να εξεταστώ

Πολλά ΣΜΝ μπορεί να μην προκαλούν καθόλου συμπτώματα για εβδομάδες ή μήνες. Ωστόσο υπάρχουν ενδείξεις που πρέπει να σας οδηγήσουν σε έλεγχο:

• Τσούξιμο ή πόνος κατά την ούρηση, αλλαγή στη ροή ούρων.
• Ασυνήθιστο έκκριμα από κόλπο ή πέος, δύσοσμη ή αλλαγμένη υφή.
• Έλκη, φυσαλίδες, κονδυλώματα, κνησμός ή κάψιμο στα γεννητικά όργανα ή στο στόμα.
• Πόνος χαμηλά στην κοιλιά, αιμορραγία εκτός περιόδου, πόνος στη σεξουαλική επαφή.
• Πυρετός, εξάνθημα, πρησμένοι λεμφαδένες ή γενική κακουχία.
• Καμία ενόχληση αλλά υπήρξε απροστάτευτη επαφή ή νέος/πολλαπλοί σύντροφοι.

Η έγκαιρη αναγνώριση συμπτωμάτων και η προληπτική εξέταση μειώνει τις επιπλοκές και τη μετάδοση στους συντρόφους.

4. Συχνότερα ΣΜΝ & χαρακτηριστικά

Στον παρακάτω πίνακα συνοψίζονται τα πιο συχνά ΣΜΝ με το παθογόνο, τον τρόπο μετάδοσης, το προτεινόμενο τεστ και τη βασική θεραπεία. Ο πίνακας είναι κινητο-φιλικός (scroll οριζόντια):

Η λίστα δεν είναι εξαντλητική· συμβουλευθείτε ιατρό για σπανιότερες λοιμώξεις όπως μυκόπλασμα, ουρεόπλασμα, ηπατίτιδα C και άλλες.

5. Εξετάσεις ΣΜΝ

Οι εξετάσεις για ΣΜΝ είναι απλές, ανώδυνες και γίνονται με απόλυτη εχεμύθεια. Περιλαμβάνουν δείγματα ούρων, επιχρίσματα και αιματολογικό έλεγχο ανάλογα με το παθογόνο και την πρακτική.

• Ούρα 1ης ροής: για χλαμύδια και γονόρροια με NAAT. Αποφυγή ούρησης 1–2 ώρες πριν.
• Επιχρίσματα: τραχήλου, ουρήθρας, ορθού ή στοματοφάρυγγα ανά πρακτικές. PCR ή καλλιέργεια.
• Υλικό βλάβης: PCR για HSV, HPV, άλλους ιούς/βακτήρια.
• Αιματολογικός έλεγχος:
  • HIV: αντιγόνο/αντίσωμα 4ης γενιάς.
  • Σύφιλη: VDRL/RPR + TPHA/FTA-ABS επιβεβαιωτικά.
  • Ηπατίτιδα B: HBsAg, anti-HBs, anti-HBc.
  • Ηπατίτιδα C: anti-HCV + PCR εφόσον απαιτείται.
  • HTLV-I/II: σε συγκεκριμένες ομάδες.

Σε αρκετές περιπτώσεις συνιστάται επαναληπτικός έλεγχος μετά από μερικές εβδομάδες εφόσον η πρώτη εξέταση έγινε νωρίς από την πιθανή έκθεση.

6. Παράθυρα ανίχνευσης & επαναληπτικός έλεγχος

Το «παράθυρο ανίχνευσης» είναι ο χρόνος που μεσολαβεί από την πιθανή έκθεση μέχρι η εξέταση να μπορεί να ανιχνεύσει αξιόπιστα τη λοίμωξη. Αν το τεστ γίνει πολύ νωρίς, μπορεί να είναι αρνητικό ενώ υπάρχει μόλυνση. Γι’ αυτό πολλές φορές συνιστάται επαναληπτικός έλεγχος μετά το τέλος του παραθύρου.

7. Αποτελέσματα & ερμηνεία

Η σωστή κατανόηση των αποτελεσμάτων είναι κρίσιμη. Ένα «αρνητικό» αποτέλεσμα δεν σημαίνει πάντα απουσία λοίμωξης αν η εξέταση έγινε νωρίς· ένα «θετικό» αποτέλεσμα πρέπει να επιβεβαιώνεται και να ακολουθείται από θεραπεία ή παρακολούθηση.

• Κρατήστε αντίγραφα αποτελεσμάτων για παρακολούθηση.
• Η εργαστηριακή αναφορά μπορεί να περιλαμβάνει δείκτες (π.χ. τίτλους αντισωμάτων). Ο ιατρός σας θα εξηγήσει την κλινική σημασία.
• Για HIV, σύφιλη, ηπατίτιδες τα «θετικά» αποτελέσματα συνοδεύονται από επιβεβαιωτικά τεστ.

Η έγκαιρη ενημέρωση και σωστή ερμηνεία των αποτελεσμάτων μειώνει το άγχος και οδηγεί σε καλύτερη αντιμετώπιση και πρόληψη επιπλοκών.

8. Αντιμετώπιση & θεραπεία

Η αντιμετώπιση των ΣΜΝ εξαρτάται από το παθογόνο. Τα περισσότερα βακτηριακά και παρασιτικά ΣΜΝ είναι ιάσιμα με αντιβιοτικά ή αντιπαρασιτικά, ενώ τα ιογενή ελέγχονται με αντιιικά και τακτική παρακολούθηση.

• Βακτηριακά ΣΜΝ (χλαμύδια, γονόρροια, σύφιλη): κατάλληλη αντιβιοτική αγωγή, θεραπεία και του/των συντρόφων, επανέλεγχος 3 μηνών σε υψηλό κίνδυνο.
• Παρασιτικά (τριχομονάδα): μετρονιδαζόλη/τινιδαζόλη, θεραπεία συντρόφου.
• Ιογενή (έρπης, HIV, ηπατίτιδες): αντιιικά για έλεγχο υποτροπών και ιικού φορτίου, τακτική ιατρική παρακολούθηση, εμβόλια όπου διαθέσιμα.

Η έγκαιρη και πλήρης θεραπεία προστατεύει την υγεία σας και μειώνει τον κίνδυνο εξάπλωσης των ΣΜΝ στον πληθυσμό.

9. Πρόληψη & εμβολιασμοί

Η πρόληψη είναι το αποτελεσματικότερο μέτρο ενάντια στα ΣΜΝ. Περιλαμβάνει αλλαγές στη συμπεριφορά, χρήση προστατευτικών μέσων και εμβολιασμό.

• Προφυλακτικό: Συνεπής και σωστή χρήση σε κάθε μορφή σεξουαλικής επαφής μειώνει σημαντικά τη μετάδοση βακτηριακών και ιογενών ΣΜΝ.
• Περιορισμός συντρόφων: Λιγότεροι σύντροφοι και σταθερές σχέσεις μειώνουν τον κίνδυνο.
• Τακτικός έλεγχος: Ετήσιος ή συχνότερος έλεγχος ανάλογα με τον κίνδυνο και τη σύσταση του ιατρού.
• Εμβολιασμός HPV: Προστατεύει από στελέχη που προκαλούν καρκίνο τραχήλου μήτρας και κονδυλώματα. Ιδανικά πριν την έναρξη της σεξουαλικής ζωής.
• Εμβολιασμός Ηπατίτιδας Β: Προστατεύει από τον HBV. Προτείνεται σε όλους τους ανεμβολίαστους ενήλικες και ειδικά σε ομάδες υψηλού κινδύνου.
• Προφυλακτική αγωγή για HIV (PrEP): Αντιρετροϊκά φάρμακα σε άτομα υψηλού κινδύνου μειώνουν την πιθανότητα μόλυνσης.
• Μετα-εκθεσιακή αγωγή για HIV (PEP): Αντιρετροϊκή αγωγή μέσα σε 72 ώρες από πιθανή έκθεση.
• Ενημέρωση & εκπαίδευση: Κατανόηση των τρόπων μετάδοσης και διάψευση μύθων.

Η πρόληψη μειώνει τα νέα κρούσματα ΣΜΝ, προστατεύει την προσωπική και τη δημόσια υγεία και περιορίζει το στίγμα που συνοδεύει αυτές τις λοιμώξεις.

10. Ειδικές καταστάσεις

Ορισμένες ομάδες έχουν ειδικές ανάγκες όσον αφορά την πρόληψη, τον έλεγχο και τη θεραπεία των ΣΜΝ. Η εξατομίκευση των οδηγιών είναι κρίσιμη.

• Εγκυμοσύνη: Έλεγχος για HIV, σύφιλη, ηπατίτιδα Β και C, χλαμύδια, γονόρροια κατά την πρώτη επίσκεψη. Επαναληπτικός έλεγχος όπου ενδείκνυται. Άμεση θεραπεία για να προστατευθεί το έμβρυο.
• Νεογνά: Προφύλαξη ηπατίτιδας Β με εμβόλιο/ανοσοσφαιρίνη, προφύλαξη οφθαλμικής γονόρροιας.
• Έφηβοι/νεαροί ενήλικες: Εκπαίδευση σε ασφαλείς πρακτικές, απόρρητο κατά την επίσκεψη, εμβόλιο HPV. Συζήτηση για PrEP σε υψηλό κίνδυνο.
• Άτομα LGBTQ+ / MSM: Συχνότερος προληπτικός έλεγχος (π.χ. κάθε 3–6 μήνες), έλεγχος σε πολλαπλά σημεία (ουρήθρα, ορθό, στοματοφάρυγγας), αξιολόγηση για PrEP/PEP HIV, εμβολιασμός HBV, HAV.
• Άτομα που κάνουν χρήση ενδοφλέβιων ναρκωτικών: Ανταλλακτικά προγράμματα συριγγών, τακτικός έλεγχος HIV/ηπατίτιδες, εμβολιασμός HBV.
• Σεξουαλική κακοποίηση: Άμεση ιατρική φροντίδα, τεκμηρίωση, προφυλακτική αγωγή για HIV και άλλα ΣΜΝ, εμβόλιο ηπατίτιδας Β, ψυχολογική υποστήριξη.

Η προσαρμογή του ελέγχου και της θεραπείας σε ειδικές καταστάσεις αυξάνει την ασφάλεια για το ίδιο το άτομο και το περιβάλλον του.

11. Ενημέρωση συντρόφων

Η ενημέρωση των σεξουαλικών συντρόφων είναι βασικό στοιχείο στην αντιμετώπιση των ΣΜΝ. Προστατεύει την υγεία τους, προλαμβάνει την επαναμόλυνση και μειώνει τη διασπορά.

• Άμεση ενημέρωση: Αν διαγνωστείτε με ΣΜΝ, ενημερώστε όλους τους πρόσφατους συντρόφους για να εξεταστούν και να θεραπευτούν αν χρειάζεται.
• Διακριτικότητα: Η ενημέρωση μπορεί να γίνει με σεβασμό στην ιδιωτικότητα και χωρίς στιγματισμό. Σε κάποιες χώρες υπάρχουν υπηρεσίες ανώνυμης ειδοποίησης.
• Συντονισμός θεραπείας: Η θεραπεία όλων των εμπλεκομένων αποτρέπει το «ping-pong effect» (συνεχή επαναμόλυνση).
• Εκπαίδευση συντρόφου: Παροχή βασικών πληροφοριών για πρόληψη, χρήση προφυλακτικού και σημασία τακτικού ελέγχου.

Η υπεύθυνη στάση απέναντι στους συντρόφους προστατεύει τόσο εσάς όσο και την κοινότητα.

12. Μύθοι & αλήθειες

Η παραπληροφόρηση για τα ΣΜΝ είναι συχνή και οδηγεί σε λανθασμένες συμπεριφορές. Παρακάτω μερικοί διαδεδομένοι μύθοι και η πραγματικότητα πίσω από αυτούς:

Η ενημέρωση και η σωστή επιστημονική πληροφόρηση βοηθούν στην πρόληψη, στη μείωση του στίγματος και στην έγκαιρη διάγνωση.