Τα αντισώματα anti-Scl-70 (ή αντισώματα κατά της τοποϊσομεράσης Ι) είναι αυτοαντισώματα που στρέφονται εναντίον ενός ενζύμου του πυρήνα των κυττάρων που ονομάζεται DNA τοποϊσομεράση Ι. Το όνομα “Scl-70” προέρχεται από την αρχική περιγραφή του αντιγόνου σε ασθενείς με συστηματική σκλήρυνση (Scleroderma) και το μοριακό βάρος του (70 kDa).

Η παρουσία αυτών των αντισωμάτων αποτελεί ειδικό δείκτη για την συστηματική σκλήρυνση (σκληρόδερμα) – ιδιαίτερα για τη διάχυτη μορφή της νόσου – και συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο διάμεσης πνευμονοπάθειας. Σπανιότερα, ανιχνεύονται σε άλλες αυτοάνοσες παθήσεις ή επικαλυπτόμενα σύνδρομα.

• Τύπος αντιγόνου: Πυρηνικό ένζυμο (DNA topoisomerase I).
• Συσχέτιση: Διάχυτη μορφή σκληροδέρματος, υψηλότερος κίνδυνος πνευμονικής ίνωσης.
• Μέθοδος ανίχνευσης: ELISA, immunoblot ή έμμεσος ανοσοφθορισμός σε τομές ιστών (IFA).

Η ανίχνευση anti-Scl-70 στον ορό του αίματος βοηθά τους ρευματολόγους να επιβεβαιώσουν τη διάγνωση, να καθορίσουν τον υπότυπο της νόσου και να εκτιμήσουν τον κίνδυνο οργάνων-στόχων (πνεύμονες, καρδιά). Δεν χρησιμοποιείται για screening του γενικού πληθυσμού αλλά σε άτομα με συμπτώματα ή κλινικά ευρήματα συμβατά με συστηματική σκλήρυνση.

Η εξέταση αντισωμάτων anti-Scl-70 δεν είναι εξέταση ρουτίνας· ζητείται στοχευμένα από ρευματολόγο ή παθολόγο όταν υπάρχει υποψία συστηματικής σκλήρυνσης (σκληροδέρματος) ή επικαλυπτόμενων αυτοάνοσων νοσημάτων. Συγκεκριμένα είναι χρήσιμη:

• Διάγνωση συστηματικής σκλήρυνσης: Τα anti-Scl-70 είναι ιδιαίτερα ειδικά για τη διάχυτη μορφή της νόσου, όπου το δέρμα και τα εσωτερικά όργανα (πνεύμονες, καρδιά) επηρεάζονται εκτεταμένα.
• Εκτίμηση κινδύνου διάμεσης πνευμονοπάθειας: Η παρουσία τους σχετίζεται με αυξημένη πιθανότητα ανάπτυξης πνευμονικής ίνωσης και επιπλοκών αναπνευστικού. Η έγκαιρη ανίχνευση επιτρέπει στενότερη παρακολούθηση με HRCT και σπιρομέτρηση.
• Διαφορική διάγνωση με περιορισμένη μορφή σκληροδέρματος (CREST): Στην περιορισμένη μορφή κυριαρχούν τα αντι-centromere αντισώματα, ενώ στην διάχυτη τα anti-Scl-70. Έτσι η εξέταση βοηθά να καθοριστεί ο υποτύπος.
• Επικαλυπτόμενα αυτοάνοσα σύνδρομα: Σε ασθενείς με συμπτώματα τόσο ρευματοειδούς αρθρίτιδας, όσο και μυοσίτιδας ή άλλων νοσημάτων, η ανίχνευση anti-Scl-70 βοηθά στην αναγνώριση overlap συνδρόμων.
• Παρακολούθηση γνωστής διάγνωσης: Αν και οι τίτλοι δεν συσχετίζονται πάντα άμεσα με την πορεία της νόσου, η περιοδική μέτρηση μπορεί να βοηθήσει στην τεκμηρίωση της σταθερότητας ή της εξέλιξης σε συνδυασμό με κλινικά και απεικονιστικά δεδομένα.
• Έλεγχος συγγενών/οικογενειακού ιστορικού: Σπανιότερα, μπορεί να ζητηθεί σε άτομα με ισχυρό οικογενειακό ιστορικό συστηματικής σκλήρυνσης και πρώιμα συμπτώματα Raynaud ή δερματικές αλλοιώσεις.

Η εξέταση anti-Scl-70 λειτουργεί ως «εργαλείο-κλειδί» για τη διάγνωση και την πρόγνωση της νόσου, βοηθώντας τον/την γιατρό να επιλέξει κατάλληλες απεικονιστικές και εργαστηριακές εξετάσεις και να σχεδιάσει εξατομικευμένη παρακολούθηση και θεραπεία.

Η μέτρηση των αντισωμάτων anti-Scl-70 γίνεται σε δείγμα ορού αίματος που λαμβάνεται με απλή αιμοληψία από φλέβα. Η διαδικασία είναι σύντομη και ανώδυνη. Δεν πρόκειται για «τεστ ρουτίνας» και γίνεται μετά από σύσταση γιατρού, συνήθως ρευματολόγου.

• Νηστεία: Δεν απαιτείται αυστηρή νηστεία· συνιστάται όμως να αποφύγετε βαριά ή πολύ λιπαρά γεύματα και αλκοόλ τις προηγούμενες 6-8 ώρες για σταθερό δείγμα.
• Φάρμακα: Ενημερώστε το εργαστήριο και τον/την γιατρό σας για φάρμακα που μπορεί να επηρεάσουν το ανοσοποιητικό ή την ηπατική/νεφρική λειτουργία (ανοσοκατασταλτικά, κορτικοστεροειδή, βιοτίνη υψηλής δόσης, αντιρευματικά).
• Πρόσφατες λοιμώξεις ή εμβολιασμοί: Μπορούν να μεταβάλουν παροδικά τα επίπεδα αυτοαντισωμάτων. Αν έχετε περάσει λοίμωξη ή κάνατε πρόσφατο εμβολιασμό, ενημερώστε τον/την μικροβιολόγο.
• Ώρα αιμοληψίας: Προτιμώνται πρωινές ώρες για πιο σταθερές τιμές και γιατί συνήθως συνδυάζεται με άλλες εξετάσεις αίματος.
• Συνδυασμός εξετάσεων: Συχνά ο γιατρός ζητά ταυτόχρονα ANA, αντι-centromere, αντι-RNP, ESR/CRP, πλήρη αίματος και άλλους δείκτες. Ζητήστε να ληφθούν όλα μαζί για να αποφύγετε πολλαπλές αιμοληψίες.
• Γενικές συμβουλές: Ξεκουραστείτε πριν την αιμοληψία, αποφύγετε έντονη άσκηση και άγχος· αυτό βοηθά στη λήψη πιο αξιόπιστου δείγματος.

Με αυτές τις απλές οδηγίες η εξέταση anti-Scl-70 θα δώσει αξιόπιστο και αναπαραγώγιμο αποτέλεσμα που θα συνεκτιμηθεί με την κλινική εικόνα για ακριβή διάγνωση και πρόγνωση.

Η μέτρηση των αντισωμάτων anti-Scl-70 αναφέρεται συνήθως ως αρνητική, οριακή ή θετική (τίτλος/μονάδες ELISA ή ανοσοφθορισμού). Η ερμηνεία τους γίνεται πάντα μαζί με το ιστορικό, την κλινική εικόνα και άλλες εξετάσεις αυτοανοσίας και οργάνων-στόχων.

Θετικό anti-Scl-70:

• Είναι ιδιαίτερα ειδικό για τη διάχυτη μορφή συστηματικής σκλήρυνσης (σκληροδέρματος) και υποδηλώνει αυξημένη πιθανότητα προσβολής εσωτερικών οργάνων, κυρίως πνευμόνων (διάμεση πνευμονοπάθεια/πνευμονική ίνωση).
• Σε ασθενείς με θετικό anti-Scl-70 χρειάζεται στενότερη παρακολούθηση με HRCT θώρακος, σπιρομέτρηση και καρδιολογικό έλεγχο για επιπλοκές.
• Μπορεί να είναι θετικό και σε επικαλυπτόμενα σύνδρομα (π.χ. μικτή νόσος συνδετικού ιστού, μυοσίτιδα) αλλά συνήθως με χαμηλότερους τίτλους.

Αρνητικό anti-Scl-70:

• Δεν αποκλείει συστηματική σκλήρυνση. Άλλα αντισώματα (anti-centromere, anti-RNA polymerase III, anti-RNP) μπορεί να είναι θετικά ανάλογα με τον υπότυπο της νόσου.
• Η διάγνωση βασίζεται πάντα σε συνδυασμό κλινικών και εργαστηριακών κριτηρίων (π.χ. ACR/EULAR 2013).

Οριακό / χαμηλός τίτλος:

• Μπορεί να εμφανιστεί σε πρώιμα στάδια της νόσου, σε ήπια κλινική εικόνα ή σε άλλες αυτοάνοσες παθήσεις.
• Συνιστάται επανάληψη και συνεκτίμηση με νέα κλινικά δεδομένα σε 3-6 μήνες.

Τι σημαίνει για τον ασθενή:

• Ένα θετικό anti-Scl-70 δείχνει ότι υπάρχει ισχυρή ένδειξη διάχυτης συστηματικής σκλήρυνσης και πιθανότητα προσβολής οργάνων· δεν είναι όμως από μόνο του διάγνωση.
• Ο γιατρός θα ζητήσει απεικονιστικές και λειτουργικές εξετάσεις για πνεύμονες, καρδιά, γαστρεντερικό, ώστε να εκτιμήσει την έκταση της νόσου.
• Η παρακολούθηση των τίτλων anti-Scl-70 έχει περιορισμένη αξία ως δείκτης δραστηριότητας αλλά μπορεί να βοηθήσει στην τεκμηρίωση σταθερότητας ή εξέλιξης.

Συνολικά, το anti-Scl-70 είναι «σημάδι-κλειδί» για τη διάγνωση και την πρόγνωση της συστηματικής σκλήρυνσης. Η σωστή ερμηνεία του από εξειδικευμένο ιατρό επιτρέπει έγκαιρη διάγνωση, προληπτικό έλεγχο οργάνων και εξατομικευμένη θεραπεία.

Η εξέταση αντισωμάτων anti-Scl-70 συνήθως δεν γίνεται μεμονωμένα· ζητείται μαζί με άλλες εργαστηριακές και απεικονιστικές εξετάσεις ώστε να δημιουργηθεί πλήρες προφίλ του ασθενούς. Οι πιο συχνά σχετικές εξετάσεις είναι:

• ANA (Αντιπυρηνικά Αντισώματα): Βασικός δείκτης για συστηματικά αυτοάνοσα νοσήματα· ο τίτλος και το πρότυπο φωσφορισμού δίνουν χρήσιμες πληροφορίες.
• Αντισώματα αντι-centromere (ACA): Ειδικά για την περιορισμένη μορφή σκληροδέρματος (CREST). Η σύγκριση με anti-Scl-70 βοηθά να καθοριστεί ο υπότυπος.
• Αντισώματα anti-RNA Polymerase III: Σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο νεφρικής κρίσης και ταχύτερη εξέλιξη σε διάχυτη μορφή· χρήσιμα για την πλήρη εκτίμηση.
• Αντισώματα anti-RNP, anti-SSA/SSB, anti-Jo-1: Ελέγχονται για πιθανή ύπαρξη overlap συνδρόμων (π.χ. μικτή νόσος συνδετικού ιστού, μυοσίτιδα, Sjögren).
• CRP, ESR και πλήρης αίματος: Δείκτες φλεγμονής και γενικής κατάστασης του οργανισμού.
• Απεικονιστικός έλεγχος πνευμόνων: HRCT θώρακος και σπιρομέτρηση για έγκαιρη ανίχνευση διάμεσης πνευμονοπάθειας.
• Καρδιολογικός και νεφρικός έλεγχος: Η συστηματική σκλήρυνση μπορεί να προσβάλλει καρδιά και νεφρούς· έλεγχος πίεσης, υπερηχοκαρδιογράφημα, λειτουργικός έλεγχος νεφρών.
• Κεραπροφίλ αυτοανοσίας: Σε πολλές περιπτώσεις ζητείται “σύνδρομο σκληροδέρματος panel” (ENAs) για πλήρη εικόνα.

Ο συνδυασμός των παραπάνω εξετάσεων δίνει στον/στην ιατρό ολοκληρωμένη εικόνα της νόσου, βοηθώντας να τεκμηριωθεί η διάγνωση, να εκτιμηθεί η πρόγνωση και να σχεδιαστεί εξατομικευμένη θεραπεία και παρακολούθηση.