Ερπητοϊοί (Herpesviridae): Πλήρης Οδηγός για Τύπους, Συμπτώματα, Διάγνωση & Θεραπεία
Η οικογένεια Herpesviridae περιλαμβάνει 8 ερπητοϊούς που προσβάλλουν τον άνθρωπο (HHV-1 έως HHV-8).
Χαρακτηρίζονται από διά βίου λανθάνουσα λοίμωξη και δυνατότητα επανενεργοποίησης.
Παρακάτω θα βρεις ό,τι χρειάζεται ένας επαγγελματίας υγείας ή ένας ενημερωμένος ασθενής: από παθοφυσιολογία και κλινικά σύνδρομα,
έως εργαστηριακή διάγνωση, θεραπευτικές επιλογές, πρόληψη και ειδικούς πληθυσμούς.
1) Τι είναι οι Ερπητοϊοί – Βασικές Έννοιες
🔬 Με μια Ματιά
Μεγάλοι DNA ιοί που ανήκουν στην οικογένεια Herpesviridae.
Διακρίνονται σε 3 υποοικογένειες: Άλφα (HSV-1, HSV-2, VZV), Βήτα (CMV, HHV-6, HHV-7) και Γάμμα (EBV, HHV-8).
Βασικό χαρακτηριστικό: Λανθάνουσα λοίμωξη μετά την πρωτολοίμωξη, με δυνατότητα επανενεργοποίησης.
Προκαλούν ευρύ φάσμα νοσημάτων: από ήπιες βλάβες δέρματος/βλεννογόνων έως σοβαρές λοιμώξεις ΚΝΣ, νεογνικές ή ανοσοκατασταλμένων.
💡 Γιατί έχουν σημασία;
Οι ερπητοϊοί προσβάλλουν σχεδόν όλο τον παγκόσμιο πληθυσμό. Η λοίμωξη παραμένει εφ’ όρου ζωής,
ενώ οι υποτροπές και οι επιπλοκές μπορεί να επηρεάσουν σοβαρά την ποιότητα ζωής, ιδίως σε εγκύους, νεογνά και ανοσοκατασταλμένους ασθενείς.
⚠️ Σημαντικές Επισημάνσεις
Η διάγνωση απαιτεί μοριακές τεχνικές (PCR) ή ορολογικές μεθόδους (IgM, IgG, avidity).
Η θεραπεία με αντιερπητικά (acyclovir, valacyclovir, ganciclovir) μειώνει συμπτώματα & επιπλοκές, αλλά δεν εκριζώνει τον ιό.
Η πρόληψη βασίζεται σε εμβολιασμό (VZV/Shingrix), υγιεινή μέτρων και έλεγχο σε εγκυμοσύνη/μεταμοσχεύσεις.
🔬 Τι είναι οι Ερπητοϊοί – Βασικές Έννοιες
Οι ερπητοϊοί (Herpesviridae) αποτελούν μία μεγάλη οικογένεια DNA ιών
που χαρακτηρίζονται από την ικανότητά τους να προκαλούν πρωτοπαθείς λοιμώξεις
και να παραμένουν σε λανθάνουσα κατάσταση στον οργανισμό για όλη τη ζωή.
Διπλής έλικας DNA ιοί με περίβλημα.
Ικανότητα λανθάνουσας λοίμωξης και επανενεργοποίησης.
8 αναγνωρισμένοι τύποι που προσβάλλουν τον άνθρωπο (HHV-1 έως HHV-8).
Συνδέονται με κοινές αλλά και σοβαρές παθήσεις (π.χ. ανεμευλογιά, γεννητικός έρπης, λεμφώματα).
💡 Σημαντικό: Όλοι οι ερπητοϊοί έχουν το χαρακτηριστικό της δια βίου παραμονής στον ξενιστή, γεγονός που καθιστά την πρόληψη και παρακολούθηση ιδιαίτερα κρίσιμη.
2) Τα 8 Ανθρώπινα HHV – Γρήγορη Επισκόπηση
Η οικογένεια Herpesviridae περιλαμβάνει 8 τύπους ερπητοϊών που προσβάλλουν τον άνθρωπο (HHV-1 έως HHV-8).
Ο καθένας έχει ξεχωριστό τροπισμό, κλινικό φάσμα και ιδιαιτερότητες στη διάγνωση & θεραπεία.
Παρόλο που όλοι οι ερπητοϊοί μοιράζονται το χαρακτηριστικό της λανθάνουσας λοίμωξης,
οι κλινικές εκδηλώσεις και οι επιπλοκές διαφέρουν δραματικά ανάλογα με τον τύπο HHV.
Νεογνικός έρπης: δερματικός/οφθαλμικός/στοματικός, ΚΝΣ, διάχυτος – υψηλή θνητότητα χωρίς αγωγή.
Κλινικές νύξεις
Συμπτώματα προειδοποίησης υποτροπής: μυρμήγκιασμα/κάψιμο πριν την έκθυση βλαβών.
Στον γεννητικό έρπη, η ασυμπτωματική αποβολή ιού εξηγεί μεταδόσεις χωρίς ορατές βλάβες.
IgM: συνήθως πρώιμη απόκριση· μπορεί να επιμείνει ή να εμφανιστεί σε επανενεργοποίηση.
IgG: δια βίου ανοσιακή μνήμη· αυξάνει μετά τη λοίμωξη/εμβολιασμό.
Avidity IgG: βοηθά στη χρονολόγηση (χαμηλή avidity = πρόσφατη πρωτολοίμωξη).
Δειγματοληψία – Best practices
Βλάβες: συλλογή υγρού από φρέσκες φυσαλίδες με swab σε VTM.
Αίμα: EDTA πλάσμα για ιικό φορτίο CMV/EBV.
Οφθαλμός/ΚΝΣ: υλικό από κερατοεπιθήλιο/ΕΝΥ με PCR.
Εγκυμοσύνη: συνδυασμός ορολογίας ± PCR (αμνιοπαρακέντηση για CMV κατά ένδειξη).
5.3 Καλλιέργεια & Άλλα
Η κλασική καλλιέργεια έχει αντικατασταθεί σε μεγάλο βαθμό από PCR. Άλλες μέθοδοι (π.χ. αντιγόνο pp65 για CMV) χρησιμοποιούνται σε ειδικά κέντρα.
6) 💊 Θεραπεία: Αντιερπητικά & Αρχές Χρήσης
Η θεραπεία των ερπητοϊών στηρίζεται κυρίως σε νουκλεοσιδικά/νουκλεοτιδικά ανάλογα που αναστέλλουν την ιική DNA πολυμεράση.
Η επιλογή φαρμάκου εξαρτάται από τον τύπο HHV, τη βαρύτητα της λοίμωξης, την ανοσολογική κατάσταση και την ύπαρξη ανθεκτικών στελεχών.
Μη έλεγχος αλληλεπιδράσεων (π.χ. με μυελοκατασταλτικά, νεφροτοξικά φάρμακα).
7) Αντοχή στα Αντιϊκά & Εναλλακτικές
🧠 Τι σημαίνει «αντοχή»;
Η ιογενής αντοχή αφορά μεταλλάξεις που μειώνουν την ευαισθησία στα αντιερπητικά (συνήθως στην θυμιδινική κινάση ή στην DNA πολυμεράση). Κλινικά εκδηλώνεται ως αποτυχία ανταπόκρισης παρά σωστή δόση, συμμόρφωση και επαρκή διάρκεια.
⚠️ Πότε τη σκέφτομαι;
Βλάβες HSV/VZVδεν υποχωρούν μετά από 5–7 ημέρες κατάλληλης θεραπείας.
Επιμονή/επέκταση βλαβών σε ανοσοκαταστολή ή νεογνά.
Υποτροπές πολύ συχνές παρά κατασταλτική αγωγή.
CMV: στασιμότητα/άνοδος ιικού φορτίου παρά επαρκή γανσικλοβίρη/βαλγανσικλοβίρη.
HSV/VZV: άλλαξε σε Foscarnet IV ± υποστηρικτικά μέτρα.
CMV: προσαρμογή σε Foscarnet/Cidofovir με στενή παρακολούθηση τοξικότητας.
7.5 FAQ – Αντοχή στα Αντιϊκά (Collapsible)
Πόσο συχνή είναι η αντοχή στα αντιερπητικά;
Σε ανοσοεπαρκείς είναι σπάνια. Αυξάνει σε ανοσοκαταστολή (π.χ. μεταμοσχευμένοι) και σε ασθενείς με παρατεταμένη/επαναλαμβανόμενη έκθεση σε νουκλεοσιδικά ανάλογα.
Πότε πρέπει να υποπτευθώ αντοχή;
Όταν βλάβες HSV/VZV δεν υποχωρούν μετά από 5–7 ημέρες κατάλληλης θεραπείας ή το ιικό φορτίο CMV παραμένει/ανεβαίνει παρά επαρκή (βαλ)γανσικλοβίρη. Εξαιρώ πρώτα συμμόρφωση, δόση και σωστό δείγμα.
Πώς επιβεβαιώνεται;
Με PCR για ενεργό λοίμωξη και, όπου διαθέσιμο, γονιδιωματική ανάλυση ανθεκτικότητας (π.χ. UL97/UL54 για CMV, TK/DNAπολυμεράση για HSV). Σε CMV βοηθά η δυναμική του ποσοτικού ιικού φορτίου.
Τι αλλάζω θεραπευτικά όταν υπάρχει υποψία;
Για HSV/VZV ανθεκτικό στα νουκλεοσίδια → foscarnet IV. Για CMV με UL97 μεταλλάξεις → foscarnet (± cidofovir κατά ένδειξη). Η απόφαση/δοσολογία είναι ιατρική και γίνεται σε ειδικό κέντρο.
Ποιες είναι οι κύριες τοξικότητες των εναλλακτικών;
Foscarnet: νεφροτοξικότητα, ηλεκτρολυτικές διαταραχές· χρειάζεται ενυδάτωση και συχνές βιοχημικές. Cidofovir: έντονη νεφροτοξικότητα· απαιτεί προβενεσίδη + ενυδάτωση, αντενδείξεις σε ΧΝΑ.
Πώς μειώνω τον κίνδυνο ανάπτυξης αντοχής;
Σωστή ένδειξη, επαρκείς δόσεις/διάρκεια, καλή συμμόρφωση, έγκαιρη έναρξη σε σοβαρά περιστατικά και στενή παρακολούθηση (π.χ. ιικό φορτίο σε CMV).
Do ✅
Don’t ❌
Πάρε φρέσκο δείγμα για PCR/γενετικό έλεγχο.
Μην βασίζεσαι σε παλιά κρούστα/ξηρές βλάβες.
Έλεγξε συμμόρφωση, δόση, αλληλεπιδράσεις.
Μην αλλάζεις θεραπεία χωρίς να αποκλείσεις κακή λήψη.
Παρακολούθησε νεφρική λειτουργία & ηλεκτρολύτες με foscarnet/cidofovir.
Μην αγνοείς πρώιμα σημεία τοξικότητας.
Χρησιμοποίησε ποσοτικό ιικό φορτίο (CMV) για κατεύθυνση αγωγής.
Μην στηρίζεσαι μόνο σε συμπτώματα για CMV σε μεταμόσχευση.
🔒 Σημαντική Υπενθύμιση
Η διαχείριση ανθεκτικών ερπητοϊών, ειδικά σε ανοσοκαταστολή ή νεογνά,
πρέπει να γίνεται σε συνεργασία με εξειδικευμένο κέντρο. Η ακριβής αγωγή, δόσεις και διάρκεια
αποτελούν ιατρική απόφαση.
Η μετάδοση γίνεται συνήθως μέσω στενής επαφής δέρμα-δέρμα/βλεννογόνων, σταγονιδίων (VZV), σωματικών υγρών (CMV),
ή σεξουαλικής επαφής (HSV-2, HHV-8). Η ασυμπτωματική αποβολή ιού αποτελεί βασικό μοχλό διασποράς για HSV-1/2 και CMV.
Πρακτικές συμβουλές
Εκπαίδευση ασθενών για αναγνώριση πρόδρομων συμπτωμάτων.
Συνεπής χρήση προφυλακτικών· αποχή κατά την ενεργό φάση.
Σχολαστική υγιεινή χεριών (CMV σε βρεφονηπιακούς χώρους).
Εγκυμοσύνη με πρωτολοίμωξη HSV στο 3ο τρίμηνο ή έκθεση σε VZV χωρίς ανοσία → άμεση επικοινωνία με μαιευτήρα/λοιμωξιολόγο.
Ανοσοκαταστολή/μεταμόσχευση με πυρετό/πνευμονικά/γαστρεντερικά → αποκλεισμός CMV με ποσοτικό PCR.
🧪 Διαγνωστικά Λάθη
Υπερερμηνεία IgM: μπορεί να επιμείνει ή να επανεμφανιστεί σε επανενεργοποίηση. Χρειάζεται συσχέτιση με κλινική εικόνα, IgG και, όταν πρέπει, avidity/PCR.
Λανθασμένη δειγματοληψία: PCR από παλιές/ξηρές βλάβες δίνει ψευδώς αρνητικά. Προτίμησε φρέσκες φυσαλίδες ή υγρό βλάβης σε VTM.
Το λάθος δείγμα: CMV σε ορό αντί για EDTA πλάσμα για ιικό φορτίο· EBV heterophile test χωρίς ηλικιακό φίλτρο (παιδιά → συχνά αρνητικό).
Αναζήτηση “γενικής” ορολογίας HSV για οξείες βλάβες → προτιμάται PCR από τη βλάβη· ορολογία βοηθά σε χρονολόγηση ή ειδικές περιπτώσεις.
Παράβλεψη συν-λοιμώξεων (π.χ. βακτηριακή επιμόλυνση βλαβών, VZV με βακτηριακές επιπλοκές).
Εξήγησε την έννοια της λανθάνουσας λοίμωξης και των υποτροπών.
Συνέστησε προφυλάξεις (αποχή στην ενεργό φάση, προφυλακτικό, υγιεινή χεριών).
Επανεκτίμηση για προφυλακτική αγωγή σε συχνές υποτροπές γεννητικού HSV.
12) FAQ – Συχνές Ερωτήσεις (Collapsible)
1) Γιατί «επανέρχεται» ο έρπης; Δεν θεραπεύεται ποτέ;
Οι ερπητοϊοί εγκαθίστανται σε λανθάνουσα μορφή στα νευρικά/αιμοποιητικά κύτταρα και μπορούν να επανενεργοποιηθούν όταν
μειωθεί η τοπική/συστηματική ανοσία ή αυξηθεί το στρες. Η θεραπεία μειώνει τη διάρκεια/βαρύτητα και τη μεταδοτικότητα,
αλλά δεν εκριζώνει τον ιό.
2) Πόσο διαρκεί η θετικότητα των IgM; Μπορεί να εμφανιστούν ξανά;
Τυπικά 2–8 εβδομάδες μετά την πρωτολοίμωξη, αλλά μπορεί να επιμείνουν ή να επανεμφανιστούν σε επανενεργοποίηση.
Πάντα ερμηνεία μαζί με συμπτώματα, IgG και –αν χρειάζεται– avidity ή PCR.
3) Τα IgG είναι «διά βίου»;
Συνήθως ναι και υποδηλώνουν παλαιά επαφή/ανοσία. Ωστόσο, τα επίπεδα IgG μπορεί να μειωθούν με τον χρόνο ή σε ανοσοκαταστολή.
4) Μπορώ να μεταδώσω HSV χωρίς ορατές βλάβες;
Ναι. Η ασυμπτωματική αποβολή HSV είναι συχνή· γι’ αυτό η χρήση προφυλακτικού και η προφυλακτική αγωγή
σε υποτροπιάζοντες ασθενείς μειώνει τη μετάδοση.
5) Πότε κάνω PCR και πότε ορολογία;
Για βλάβες δέρματος/βλεννογόνων (HSV/VZV) προτιμάται PCR στο υλικό της βλάβης.
Η ορολογία βοηθά σε CMV/EBV (χρονολόγηση λοίμωξης) ή στην εγκυμοσύνη.
6) Τι ισχύει για τον εμβολιασμό κατά του ζωστήρα;
Ο ανασυνδυασμένος εμβολιασμός (π.χ. Shingrix) μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο ζωστήρα και μεθερπητικής νευραλγίας
σε μεγαλύτερες ηλικίες και ιδίως σε ευπαθείς ομάδες, σύμφωνα με τις ισχύουσες συστάσεις.
7) Πότε χρειάζεται προφύλαξη με αντιερπητικά;
Σε συχνές/βαριές υποτροπές γεννητικού HSV, σε ανοσοκαταστολή ή προ/μετα-μεταμοσχευτικά σχήματα (CMV) – πάντα εξατομίκευση.
8) Είναι ασφαλή τα αντιερπητικά στην εγκυμοσύνη;
Η ακυκλοβίρη/βαλακυκλοβίρη χρησιμοποιούνται όταν ενδείκνυται. Η απόφαση είναι ιατρική και εξατομικευμένη·
σε έκθεση VZV ή ενεργό γεννητικό HSV κοντά στον τοκετό απαιτείται άμεση επικοινωνία με ιατρό.
9) Πώς ξεχωρίζω έρπη ζωστήρα από αλλεργικό εξάνθημα;
Ο ζωστήρας εντοπίζεται κατά μήκος ενός δερμοτομίου με μονόπλευρη, επώδυνη φυσαλιδώδη έκθυση.
Σε αμφιβολία, PCR από βλάβη λύνει τη διάγνωση.
10) Πόσο γρήγορα πρέπει να αρχίσω θεραπεία στον ζωστήρα;
Ιδανικά μέσα στις πρώτες 72 ώρες από την εμφάνιση του εξανθήματος (ή νωρίτερα στα πρόδρομα συμπτώματα).
11) Μπορεί ο έρπης να επηρεάσει την όραση;
Ναι. Η κερατίτιδα HSV ή ο οφθαλμικός ζωστήρας είναι επείγουσες καταστάσεις – άμεση οφθαλμολογική εκτίμηση.
12) Τι είναι η μεθερπητική νευραλγία (PHN);
Επίμονος νευροπαθητικός πόνος μετά τον ζωστήρα. Πρόληψη με έγκαιρη αντιϊκή θεραπεία και εμβολιασμό·
αντιμετώπιση με γκαμπαπεντίνη/πρεγκαμπαλίνη, τρινικετικά, τοπικές θεραπείες κ.ά.
13) Πώς προστατεύομαι από CMV σε βρεφονηπιακούς χώρους;
Σχολαστική υγιεινή χεριών, αποφυγή κοινής χρήσης σκευών/πιπιλών, καθαρισμός επιφανειών· ιδιαίτερα σημαντικό στην εγκυμοσύνη.
14) Μπορώ να γυμναστώ με ενεργό έρπη;
Απόφυγε αθλήματα με στενή επαφή κατά την ενεργή φάση (π.χ. πάλη) για να μειώσεις τη μετάδοση και την επιμόλυνση βλαβών.
15) Πότε υποπτεύομαι αντοχή στα αντιϊκά;
Όταν η κλινική ανταπόκριση είναι φτωχή παρά επαρκείς δόσεις/συμμόρφωση. Απαιτείται εργαστηριακή τεκμηρίωση και εναλλακτική θεραπεία.
13) Σύνοψη για Ασθενείς (1-Λεπτού Οδηγός)
⏱️ Σε 1 λεπτό: Όσα χρειάζεται να ξέρεις για τους Ερπητοϊούς
Οι ερπητοϊοί είναι μια οικογένεια ιών που μένουν στο σώμα για πάντα (λανθάνουσα λοίμωξη).
Μπορούν να επανενεργοποιούνται σε περιόδους στρες, κούρασης ή χαμηλής άμυνας.
Η μετάδοση γίνεται με στενή επαφή, σάλιο, σεξουαλική επαφή, σταγονίδια.
Δεν υπάρχει οριστική θεραπεία, αλλά υπάρχουν φάρμακα που μειώνουν τα συμπτώματα και τις υποτροπές.
👍 Τι μπορείς να κάνεις
Χρησιμοποίησε τα φάρμακά σου όπως σου τα έγραψε ο γιατρός.
Φρόντισε την υγεία σου: ύπνος, διατροφή, μείωση στρες.
Χρησιμοποίησε προφυλακτικά για μείωση μετάδοσης του HSV.
Εμβολιάσου (π.χ. Shingrix για έρπητα ζωστήρα) αν ανήκεις σε ευπαθή ομάδα.
⚠️ Πότε να ανησυχήσεις
Αν έχεις έντονο πόνο στο μάτι, θάμβος όρασης ή φωτοφοβία.
Αν έχεις νευρολογικά συμπτώματα (δυνατός πονοκέφαλος, σύγχυση, σπασμούς).
Αν είσαι έγκυος και εμφανίσεις βλάβες ή έρθεις σε επαφή με ανεμευλογιά/ζωστήρα χωρίς ανοσία.
Αν έχεις αδύναμο ανοσοποιητικό και πυρετό ή πολλά συμπτώματα.
ℹ️ Μήνυμα-Κλειδί
Οι ερπητοϊοί δεν φεύγουν ποτέ από τον οργανισμό, αλλά με σωστή παρακολούθηση και θεραπεία η ζωή σου παραμένει φυσιολογική. Μίλα με τον γιατρό σου αν έχεις συχνές υποτροπές, εγκυμοσύνη
ή σοβαρά συμπτώματα.
Cidofovir: Προθεραπεία με προβενεσίδη + ενυδάτωση → μείωση νεφροτοξικότητας.
* Ενδεικτική επισκόπηση. Η ακριβής δοσολογία/διάρκεια καθορίζεται από τον θεράποντα ιατρό, σύμφωνα με κλινική εικόνα & κατευθυντήριες οδηγίες.
14.2 Δοσολογικά Σχήματα (παραδείγματα)
Τα αντιερπητικά φάρμακα χορηγούνται με διαφορετικά σχήματα ανάλογα με τον τύπο της λοίμωξης,
τη βαρύτητα και την κλινική κατάσταση (π.χ. ανοσοκαταστολή, νεογνά). Παρακάτω
παρουσιάζονται ενδεικτικά παραδείγματα – οι τελικές αποφάσεις ανήκουν πάντα στον θεράποντα ιατρό.
⚠️ Σημείωση: Οι παραπάνω δοσολογίες είναι ενδεικτικές και αφορούν τυπικά σχήματα
ενηλίκων. Η ακριβής δόση, διάρκεια και τρόπος χορήγησης καθορίζονται μόνο από τον θεράποντα ιατρό με βάση το ιστορικό, την ηλικία,
τη νεφρική/ηπατική λειτουργία και τυχόν συνοσηρότητες.
14.3 Συνδυαστικές Προσεγγίσεις & Νεότερα Δεδομένα
🎯 Τι εννοούμε «συνδυαστική»;
Σε επιλεγμένα δύσκολα περιστατικά μπορεί να απαιτηθεί τροποποίηση ή συνδυασμός αντιϊκών,
ενίσχυση υποστηρικτικής αγωγής και στενή παρακολούθηση. Δεν είναι «ρουτίνα» —
εφαρμόζεται εξατομικευμένα από εξειδικευμένη ομάδα.
🔎 Λεπτομέρειες/φαρμακοτεχνικά ζητήματα ακολουθούν τα πρωτόκολλα του εκάστοτε κέντρου.
🔒 Σημαντική Υπενθύμιση
Οι συνδυαστικές/εναλλακτικές αγωγές εφαρμόζονται εξειδικευμένα. Η επιλογή φαρμάκου, δόσεων,
διάρκειας και τυχόν αλλαγών γίνεται αποκλειστικά από τον θεράποντα ιατρό ή το εξειδικευμένο κέντρο.
14.3.2 Mini-FAQ
Όχι ρουτίνα. Σε αντοχή ή βαριά νόσο μπορεί να γίνει αλλαγή/εναλλαγή σχήματος ή εξατομικευμένος συνδυασμός, με στενή παρακολούθηση τοξικότητας.
Πότε «μετράω» ιικό φορτίο;
Κυρίως στον CMV (μεταμοσχευμένοι/ανοσοκαταστολή) για pre-emptive στρατηγική και αξιολόγηση ανταπόκρισης.
Τι ρόλο έχει η μείωση ανοσοκαταστολής;
Όπου είναι εφικτό και ασφαλές, μπορεί να βοηθήσει στην ιική κάθαρση, πάντοτε σε συνεννόηση με το κέντρο μεταμόσχευσης/ειδικούς.
14.4 Πρόληψη & Εμβολιασμοί
💉 Εμβολιασμοί
Ανεμευλογιά (VZV): παιδικός εμβολιασμός όπου προβλέπεται από το εθνικό πρόγραμμα.
Ζωστήρας (π.χ. Shingrix): μειώνει σημαντικά ζωστήρα/PHN σε μεγαλύτερες ηλικίες και ευπαθείς ομάδες.
Ακολουθούμε πάντα τις εθνικές συστάσεις και την ιατρική καθοδήγηση.
🧼 Συμπεριφορική Πρόληψη
Αποφυγή επαφής με ενεργές βλάβες, αποχή κατά την έξαρση.
Συνεπής χρήση προφυλακτικού σε γεννητικό HSV (μειώνει, δεν μηδενίζει).
Υγιεινή χεριών, αποφυγή κοινής χρήσης σκευών/πετσετών (ιδίως για CMV σε βρεφονηπιακούς χώρους).
🤰 Εγκυμοσύνη & Έκθεση
Έκθεση εγκύου σε VZV χωρίς αποδεδειγμένη ανοσία → άμεση επικοινωνία με ιατρό.
Γεννητικός HSV στο 3ο τρίμηνο ή κοντά στον τοκετό → εξατομικευμένη στρατηγική (π.χ. καισαρική αν ενεργές βλάβες/πρόδρομα).
Συμβουλευτική για μείωση μετάδοσης και έλεγχο όταν ενδείκνυται.
📌 Μην ξεχνάς
Οι ερπητοϊοί παραμένουν δια βίου· στόχος είναι ο έλεγχος, όχι η εκρίζωση.
Η έγκαιρη έναρξη θεραπείας αλλάζει την πορεία (ιδίως στον ζωστήρα).
Σε οφθαλμικές/νευρολογικές εκδηλώσεις: επείγουσα εκτίμηση.
Οι αποφάσεις για δοσολογία/διάρκεια λαμβάνονται από τον θεράποντα ιατρό.
15) 📚 Βιβλιογραφία
➕ Πατήστε για εμφάνιση / απόκρυψη βιβλιογραφίας
ℹ️ Σημείωση
Οι βιβλιογραφικές αναφορές ενημερώνονται συνεχώς. Για ειδικά πρωτόκολλα (HIV, μεταμόσχευση, κύηση)
συμβουλευτείτε τις αντίστοιχες κατευθυντήριες οδηγίες (guidelines).
🔹 Διεθνείς Πηγές
Whitley RJ, Roizman B. Herpes simplex viruses. In: Fields Virology. 7th Edition. Lippincott Williams & Wilkins; 2021.
Arvin A, Campadelli-Fiume G, Mocarski E, et al. Human Herpesviruses: Biology, Therapy, and Immunoprophylaxis. Cambridge University Press; 2007. [NCBI Bookshelf]
Ο Ιός της Ανεμευλογιάς – Ζωστήρα (Varicella Zoster Virus, VZV) είναι ένας από τους πλέον
διαδεδομένους ερπητοϊούς που μολύνει τον άνθρωπο. Η πρωτολοίμωξη εκδηλώνεται συνήθως με την ανεμευλογιά, μια συχνή παιδική νόσο, ενώ σε μεταγενέστερη ηλικία ο ιός μπορεί να παραμείνει
λανθάνων και να επανενεργοποιηθεί ως έρπητας ζωστήρας.
Η διάγνωση και η εκτίμηση της ανοσίας απέναντι στον VZV πραγματοποιείται κυρίως μέσω του
ορολογικού ελέγχου των αντισωμάτων IgM και IgG. Τα αποτελέσματα αυτών των εξετάσεων έχουν
καθοριστική σημασία:
Στην εκτίμηση αν ένα άτομο έχει πρόσφατη ή παλαιότερη λοίμωξη.
Στον προγεννητικό έλεγχο, όπου η απουσία ανοσίας μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες
για την κύηση και το έμβρυο.
Στη διαχείριση ανοσοκατεσταλμένων ασθενών, όπου ο VZV μπορεί να προκαλέσει
σοβαρές επιπλοκές.
Στην τεκμηρίωση ανοσίας μετά από εμβολιασμό ή φυσική νόσηση.
💡 Σημαντικό: Η σωστή ερμηνεία των αντισωμάτων VZV-IgM & IgG πρέπει να γίνεται πάντα σε
συνδυασμό με την κλινική εικόνα, το ιστορικό του ασθενούς και, εάν απαιτείται, συμπληρωματικές
εξετάσεις όπως η PCR για VZV DNA.
Στις επόμενες ενότητες παρουσιάζονται αναλυτικά οι βασικές έννοιες, η χρησιμότητα της εξέτασης,
οι ομάδες υψηλού κινδύνου, καθώς και οι πρακτικές συμβουλές για την ορθή αξιοποίηση των αποτελεσμάτων.
2) Τι είναι ο VZV;
Ο Ιός της Ανεμευλογιάς – Ζωστήρα (Varicella Zoster Virus, VZV) ανήκει στην οικογένεια
των Herpesviridae και είναι ένας DNA ερπητοϊός. Χαρακτηρίζεται από την ικανότητά του να
εγκαθίσταται στον οργανισμό σε λανθάνουσα μορφή μετά την αρχική λοίμωξη και να
επανενεργοποιείται χρόνια αργότερα.
Κύριες Κλινικές Εκδηλώσεις
Ανεμευλογιά (Varicella): Η πρωτολοίμωξη, που εμφανίζεται κυρίως στην παιδική ηλικία με χαρακτηριστικό φυσαλιδώδες εξάνθημα, πυρετό και κακουχία.
Έρπητας Ζωστήρας (Herpes Zoster): Επανενεργοποίηση του VZV σε ενήλικες ή ανοσοκατεσταλμένους,
με επώδυνο εξάνθημα κατά μήκος νευρικής κατανομής (δερμοτόμιο).
🔬 Γεγονός: Ο VZV είναι στενά συγγενικός με τον HSV (Ιός του Απλού Έρπητα) και τον EBV,
με κοινό χαρακτηριστικό τη λανθάνουσα παραμονή στα νευρικά γάγγλια.
Μετάδοση
Αερογενώς μέσω σταγονιδίων από αναπνευστική οδό.
Άμεση επαφή με φυσαλίδες ανεμευλογιάς ή ζωστήρα.
Η μεταδοτικότητα της ανεμευλογιάς είναι πολύ υψηλή·
ένα άτομο που δεν έχει ανοσία έχει ~90% πιθανότητα να μολυνθεί μετά από έκθεση.
Λανθάνουσα λοίμωξη & επανενεργοποίηση
Μετά την ανεμευλογιά, ο VZV παραμένει αδρανής στα αισθητικά νευρικά γάγγλια.
Δεκαετίες αργότερα, σε καταστάσεις στρες, γήρανσης ή ανοσοκαταστολής, μπορεί να επανενεργοποιηθεί,
προκαλώντας τον έρπητα ζωστήρα. Συχνή επιπλοκή του ζωστήρα είναι η μεθερπητική νευραλγία, ένας χρόνιος και δύσκολα αντιμετωπίσιμος πόνος.
⚠️ Σημαντικό: Η επανενεργοποίηση του VZV σε ανοσοκατεσταλμένα άτομα μπορεί να είναι εκτεταμένη
και να μιμηθεί συστηματικές λοιμώξεις, απαιτώντας άμεση διάγνωση και θεραπεία.
Επιπολασμός
Πάνω από το 90% του ενήλικου πληθυσμού έχει μολυνθεί με VZV.
Ο εμβολιασμός έχει μειώσει σημαντικά την επίπτωση ανεμευλογιάς σε χώρες με εθνικά προγράμματα εμβολιασμού.
Ο κίνδυνος έρπητα ζωστήρα αυξάνει με την ηλικία· έως και 1 στους 3 θα εμφανίσει ζωστήρα
κατά τη διάρκεια της ζωής του.
Ο VZV επομένως αποτελεί ζωτικό αντικείμενο μελέτης για την πρόληψη, τη διάγνωση και την έγκαιρη
θεραπεία, με τα IgM & IgG αντισώματα να αποτελούν βασικά εργαλεία στον εργαστηριακό έλεγχο.
3) Τι μετρούν τα IgG & IgM;
Ο ορολογικός έλεγχος για VZV-IgM και VZV-IgG αποτελεί βασικό εργαλείο
για την κατανόηση της κατάστασης ανοσίας και τον εντοπισμό μιας πρόσφατης ή παλαιότερης λοίμωξης.
🧬 IgM Αντισώματα
Εμφανίζονται νωρίς μετά την αρχική μόλυνση (συνήθως εντός λίγων ημερών).
Υποδηλώνουν πρόσφατη ή ενεργή λοίμωξη.
Παραμένουν θετικά για 2–8 εβδομάδες, αλλά ενίοτε περισσότερο.
Μπορούν να εμφανιστούν και σε επανενεργοποίηση (έρπητας ζωστήρας).
🧬 IgG Αντισώματα
Εμφανίζονται λίγες εβδομάδες μετά την πρωτολοίμωξη ή μετά από εμβολιασμό.
Δηλώνουν παλαιότερη λοίμωξη ή ανοσία.
Συνήθως παραμένουν για δεκαετίες (δια βίου ανοσία σε μεγάλο ποσοστό).
Χρήσιμα σε προγεννητικό έλεγχο και σε ανοσοκατασταλμένους.
ℹ️ Infobox – Γρήγορη Σύνοψη IgM & IgG
Παράμετρος
IgM
IgG
Χρόνος εμφάνισης
Λίγες ημέρες μετά τη λοίμωξη
1–3 εβδομάδες μετά τη λοίμωξη/εμβόλιο
Διάρκεια
2–8 εβδομάδες (μερικές φορές περισσότερο)
Χρόνια – συχνά δια βίου
Κλινική σημασία
Πρόσφατη / ενεργή λοίμωξη
Παλαιότερη λοίμωξη ή ανοσία
Ειδική χρήση
Διάγνωση πρωτολοίμωξης, έλεγχος ενεργού λοίμωξης
Προγεννητικός έλεγχος, τεκμηρίωση ανοσίας, μετά εμβολιασμό
➡️ Συνεπώς, ο συνδυασμός IgM και IgG, μαζί με το ιστορικό του ασθενούς και την κλινική εικόνα,
προσφέρει τον πιο αξιόπιστο τρόπο αξιολόγησης της λοίμωξης και της ανοσίας έναντι του VZV.
4) Πότε ζητάμε VZV-IgG/IgM;
Έλεγχος ανοσίας (π.χ. υγειονομικοί, φοιτητές υγείας, επαφή με ευπαθείς).
Πριν την εγκυμοσύνη ή στην αρχή της κύησης (τεκμηρίωση ανοσίας).
Ύποπτη πρόσφατη λοίμωξη (εξάνθημα, επαφή με επιβεβαιωμένο κρούσμα).
Τεκμηρίωση ανταπόκρισης μετά από εμβολιασμό (επιλεκτικά).
5) Δείγμα, προετοιμασία & προ-αναλυτικά
Τύπος δείγματος: Ορός (φλεβική αιμοληψία).
Νηστεία: Δεν απαιτείται. Συνιστάται επαρκής ενυδάτωση.
Παρεμβολές: Αιμόλυση/λιπαιμία μπορεί να επηρεάσουν ορισμένες μεθόδους.
Μεθοδολογία: Συνήθως ELISA/CLIA. Διακύμανση τιμών αναφοράς ανά κιτ.
Χρονισμός: IgM εμφανίζονται λίγες ημέρες μετά τα συμπτώματα· IgG συνήθως εντός 1–3 εβδομάδων από την έναρξη.
VZV-IgM
VZV-IgG
Πιθανή Ερμηνεία
Επόμενα Βήματα
−
−
Καμία τεκμηριωμένη ανοσία
Σκέψη για εμβολιασμό (εκτός κύησης) / προφύλαξη μετά από έκθεση κατά περίπτωση
+
−
Πρώιμη οξεία λοίμωξη πιθανή
Επανάληψη σε 7–14 ημέρες & / ή PCR. Κλινική συσχέτιση
+
+
Πρόσφατη λοίμωξη συχνή
Παρακολούθηση, σκέψη για avidity αν χρειάζεται χρονολόγηση
−
+
Παλαιά λοίμωξη / ανοσία
Καμία περαιτέρω ενέργεια συνήθως
Σημείωση: Τα όρια IgG/IgM διαφέρουν ανά κιτ· τηρείτε τις τιμές αναφοράς του εργαστηρίου σας.
7) IgG Avidity: πότε βοηθά;
Η IgG avidity εκτιμά πόσο «σφιχτά» δεσμεύουν τα IgG τα αντιγόνα του VZV.
Στα αρχικά στάδια μιας πρωτολοίμωξης τα IgG είναι ανώριμα (χαμηλής avidity) και με τον χρόνο
υφίστανται ωρίμανση (υψηλής avidity). Έτσι, η δοκιμή βοηθά στη χρονολόγηση της λοίμωξης.
🧭 Πότε τη ζητάμε;
Κύηση: για να ξεχωρίσουμε πρόσφατη από παλαιά λοίμωξη όταν τα IgM/IgG είναι ασαφή.
Ασάφεια ορολογίας: IgM(+)/IgG(+) χωρίς σαφές ιστορικό έναρξης.
Ζήτησε IgM/IgG όταν υπάρχει υποψία λοίμωξης ή χρειάζεται τεκμηρίωση ανοσίας.
Αν IgM(+)/IgG(+) και χρειάζεται χρονολόγηση (π.χ. κύηση) → πρόσθεσε IgG avidity.
Σε ανοσοκαταστολή ή άτυπη κλινική εικόνα → χαμηλό κατώφλι για PCR VZV DNA.
Επανεκτίμηση με βάση κλινική εικόνα, χρονισμό συμπτωμάτων και έκθεση.
Tip: Σε κύηση, η υψηλή avidity σε συνδυασμό με IgG(+) είναι καθησυχαστική,
ενώ η χαμηλή avidity απαιτεί εξειδικευμένη καθοδήγηση και ενδεχομένως επιπρόσθετες εξετάσεις.
8) Εγκυμοσύνη & Νεογνό
Η λοίμωξη από VZV στην κύηση απαιτεί άμεση και εξειδικευμένη προσέγγιση.
Η τεκμηρίωση ανοσίας με VZV-IgG πριν τη σύλληψη είναι το ασφαλέστερο πρώτο βήμα.
Κρίσιμες αρχές
Το εμβόλιο ανεμευλογιάς (ζων εξασθενημένο) αντενδείκνυται στην εγκυμοσύνη.
Σε έκθεση εγκύου χωρίς τεκμηριωμένη ανοσία απαιτείται άμεση επικοινωνία με μαιευτήρα/λοιμωξιολόγο.
Η PCR (από βλάβη/αίμα ή κατά περίπτωση αμνιακό) βοηθά όταν η ορολογία είναι αμφίβολη.
Με μια ματιά
IgG(+) στην κύηση → τεκμηριωμένη ανοσία, συνήθως δεν απαιτείται ενέργεια μετά από έκθεση.
IgG(−) στην κύηση → διαχείριση έκθεσης κατά προτεραιότητα από ειδικό.
Μετά τον τοκετό: εφικτός εμβολιασμός και θηλασμός κανονικά.
🧭 Διαχείριση μετά από έκθεση (έγκυος)
Ιστορικό & τεκμηρίωση ανοσίας: πρόσφατο VZV-IgG ή αξιόπιστο ιστορικό ανεμευλογιάς/εμβολιασμού.
Αν IgG(+): καθησυχασμός, παρακολούθηση κατά περίπτωση.
Αν IgG(−) ή άγνωστο: εργαστηριακός έλεγχος και εξειδικευμένη καθοδήγηση για παθητική ανοσοπροφύλαξη
(ιδανικά άμεσα μετά την έκθεση) και κλινική παρακολούθηση.
Συμπτώματα; Εξέταση από ειδικό και PCR όταν χρειάζεται για επιβεβαίωση.
📅 Χρονισμός και αξιολόγηση στην κύηση
Ο κίνδυνος για το έμβρυο και τη μητέρα διαφοροποιείται ανάλογα με το στάδιο κύησης. Η παρακάτω σύνοψη
διευκολύνει την κλινική σκέψη (ενδεικτική, όχι εξαντλητική).
Στάδιο
Κύριοι στόχοι
Τι να σκεφτώ
Πριν τη σύλληψη
Έλεγχος IgG, προφύλαξη
Αν IgG(−) → εμβολιασμός και αναμονή πριν από σύλληψη
Α΄ Τρίμηνο
Τεκμηρίωση λοίμωξης, συμβουλευτική
IgM/IgG ± PCR· εξατομικευμένη συμβουλευτική με ειδικό
PCR: για επιβεβαίωση ενεργού λοίμωξης όταν η ορολογία είναι ασαφής ή υπάρχει κλινική ανάγκη για ταχεία διάγνωση.
✅ Τι να κάνω / ❌ Τι να αποφύγω
✅ Κάνε:
Έλεγξε VZV-IgG πριν τη σύλληψη.
Ζήτησε άμεση ιατρική συμβουλή μετά από έκθεση.
Κράτα αρχείο με τα αποτελέσματα (IgG/IgM).
❌ Απόφυγε:
Εμβολιασμό με ζων εξασθενημένο εμβόλιο στην κύηση.
Αυτοδιάγνωση χωρίς εργαστηριακή τεκμηρίωση.
Καθυστέρηση επικοινωνίας με γιατρό μετά από έκθεση.
Σημείωση: Οι παραπάνω πληροφορίες είναι γενικές. Η τελική απόφαση για έλεγχο, προφύλαξη ή θεραπεία
λαμβάνεται εξατομικευμένα από τον θεράποντα μαιευτήρα/λοιμωξιολόγο.
9) Ανοσοκαταστολή & ειδικοί πληθυσμοί
Σε ασθενείς με HIV, καρκίνο, μεταμόσχευση ή υπό ισχυρή ανοσοκατασταλτική αγωγή, ο κίνδυνος σοβαρής νόσησης είναι αυξημένος. Ο ορολογικός έλεγχος IgG τεκμηριώνει ανοσία· αν δεν υπάρχει, απαιτείται εξατομικευμένο πλάνο πρόληψης και χαμηλό κατώφλι για PCR σε άτυπες εκδηλώσεις.
10) Εμβολιασμός & Αντισώματα
Ο εμβολιασμός έναντι του Varicella Zoster Virus (VZV) αποτελεί τον ασφαλέστερο τρόπο
πρόληψης τόσο της ανεμευλογιάς στην παιδική ηλικία όσο και του έρπητα ζωστήρα σε μεγαλύτερες ηλικίες.
Η αξιολόγηση των αντισωμάτων IgG μπορεί να βοηθήσει στη διαπίστωση της ανοσιακής κατάστασης μετά τον εμβολιασμό.
🧒 Εμβολιασμός Παιδιών & Εφήβων
Γίνεται με ζων εξασθενημένο εμβόλιο ανεμευλογιάς.
Συνήθως χορηγείται σε 2 δόσεις (παιδικό εμβολιαστικό πρόγραμμα).
Προφυλάσσει σε ποσοστό >90% από σοβαρή νόσο.
👵 Εμβολιασμός Ενηλίκων & Ηλικιωμένων
Υπάρχει ειδικό εμβόλιο για την πρόληψη έρπητα ζωστήρα (π.χ. Shingrix®).
Συνιστάται σε άτομα ≥50 ετών και σε ανοσοκατασταλμένους.
Μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο μεθερπητικής νευραλγίας.
💡 Σημαντικό: Το εμβόλιο ανεμευλογιάς δεν χορηγείται σε εγκύους. Σε γυναίκες που σχεδιάζουν εγκυμοσύνη,
ο έλεγχος IgG είναι απαραίτητος· αν είναι αρνητικές, πρέπει να εμβολιαστούν τουλάχιστον 1 μήνα πριν τη σύλληψη.
⚠️ Προσοχή: Η μέτρηση IgG δεν συνιστάται ρουτίνα μετά από εμβολιασμό.
Χρησιμοποιείται μόνο σε ειδικές περιπτώσεις (π.χ. υγειονομικοί, ανοσοκατασταλμένοι).
➡️ Ο συνδυασμός εμβολιασμού και εργαστηριακού ελέγχου αντισωμάτων
εξασφαλίζει την καλύτερη πρόληψη έναντι του VZV και προστατεύει τις ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού.
11) Συχνά Λάθη, Ψευδώς (+/−) & PCR
Η ερμηνεία των αποτελεσμάτων VZV-IgG και IgM μπορεί να επηρεαστεί από
τεχνικούς και βιολογικούς παράγοντες. Για τον λόγο αυτό, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τα συχνά λάθη και
τις περιπτώσεις όπου απαιτείται PCR για VZV DNA.
🔎 Συχνά Ψευδώς Θετικά
IgM: Διασταυρούμενες αντιδράσεις με άλλους ερπητοϊούς (π.χ. CMV, HSV).
Μη-ειδική δέσμευση αντισωμάτων σε ορισμένα κιτ.
Παρατεταμένη IgM θετικότητα ακόμη και χωρίς ενεργό λοίμωξη.
🔎 Συχνά Ψευδώς Αρνητικά
IgM: Αν ληφθεί δείγμα πολύ νωρίς, πριν την ανάπτυξή τους.
IgG: Στα αρχικά στάδια της λοίμωξης μπορεί να μην έχουν ακόμη παραχθεί.
Ασθενείς με σοβαρή ανοσοκαταστολή μπορεί να μην παράγουν επαρκή αντισώματα.
🧬 Πότε Προτιμούμε PCR αντί για Αντισώματα;
Σε άτυπες κλινικές εικόνες όπου το εξάνθημα δεν είναι χαρακτηριστικό.
Σε ανοσοκατασταλμένους ασθενείς με χαμηλή παραγωγή αντισωμάτων.
Όταν τα αποτελέσματα των αντισωμάτων είναι αμφίβολα ή αντιφατικά.
Για άμεση διάγνωση σε σοβαρές ή εκτεταμένες λοιμώξεις.
Μέθοδος
Πλεονεκτήματα
Μειονεκτήματα
Ορολογία (IgM/IgG)
Εύκολη, διαθέσιμη, οικονομική
Ψευδώς (+/−), καθυστέρηση στην εμφάνιση αντισωμάτων
PCR για VZV DNA
Υψηλή ευαισθησία και ειδικότητα, άμεση ανίχνευση του ιού
Ακριβότερη, όχι πάντα διαθέσιμη σε όλα τα εργαστήρια
⚠️ Συμβουλή: Η PCR αποτελεί τη μέθοδο εκλογής όταν η διάγνωση πρέπει να τεθεί άμεσα ή όταν υπάρχει κίνδυνος για ευπαθή ομάδες (π.χ. έγκυες,
νεογνά, ανοσοκατασταλμένοι).
12) Πρακτικές Συμβουλές για Ασθενείς
Οι εξετάσεις VZV-IgG και IgM δίνουν πολύτιμες πληροφορίες,
αλλά η σωστή κατανόηση και διαχείρισή τους απαιτεί ενημέρωση και πρακτικά βήματα.
Ακολουθούν χρήσιμες οδηγίες που μπορούν να υποστηρίξουν τον ασθενή στην καθημερινή του ζωή.
📋 Πριν την Εξέταση
Δεν απαιτείται νηστεία, αλλά προτείνεται καλή ενυδάτωση.
Ενημερώστε το γιατρό σας για τυχόν φάρμακα ή ανοσοκατασταλτική αγωγή.
Αν έχετε πρόσφατο εξάνθημα, αναφέρετέ το για να αξιολογηθεί εάν απαιτείται PCR.
🧑⚕️ Μετά τα Αποτελέσματα
Κρατήστε αντίγραφα των αποτελεσμάτων (IgG/IgM) για μελλοντική χρήση.
Ρωτήστε τον γιατρό σας πώς επηρεάζουν τα αποτελέσματα
την εγκυμοσύνη ή την εργασία σε χώρο υγείας.
Σε περίπτωση IgG(-), συζητήστε για εμβολιασμό (εκτός κύησης).
🏠 Καθημερινή Προφύλαξη
Αποφύγετε επαφή με άτομα με ενεργή ανεμευλογιά/ζωστήρα εάν είστε IgG(-).
Εφαρμόστε υγιεινή χεριών μετά από επαφή με ασθενείς ή περιβάλλον τους.
Αν ανήκετε σε ευπαθή ομάδα (έγκυος, ανοσοκατεσταλμένος), ενημερώστε άμεσα τον γιατρό σας σε περίπτωση έκθεσης.
💡 Επιπλέον Χρήσιμες Συμβουλές
Μην βασίζεστε μόνο σε συμπτώματα· η εργαστηριακή επιβεβαίωση είναι απαραίτητη.
Σε περίπτωση υποψίας λοίμωξης κατά την κύηση, η έγκαιρη παρέμβαση μπορεί να μειώσει τους κινδύνους.
Αν έχετε ιστορικό ζωστήρα, μιλήστε με τον γιατρό σας για το εμβόλιο κατά του ζωστήρα.
⚠️ Υπενθύμιση: Οι συμβουλές αυτές είναι γενικές και δεν υποκαθιστούν την ιατρική διάγνωση.
Απευθυνθείτε στον γιατρό σας για εξατομικευμένες οδηγίες.
13) Συχνές Ερωτήσεις (FAQ)
Παρακάτω παρατίθενται οι πιο συχνές ερωτήσεις γύρω από την εξέταση VZV-IgG & IgM,
με πρακτικές απαντήσεις για ασθενείς και επαγγελματίες υγείας. Οι απαντήσεις είναι συνοπτικές αλλά βασισμένες σε
επιστημονικές πηγές και κλινική πρακτική.
⏳ Πόσο διαρκεί η θετικότητα του VZV-IgM;
Συνήθως 2–8 εβδομάδες μετά την έναρξη των συμπτωμάτων. Σε ορισμένους ασθενείς μπορεί να
επιμείνει περισσότερο ή να αναδυθεί δευτεροπαθώς σε επανενεργοποίηση (έρπητας ζωστήρας).
💡 Συμβουλή: Εάν τα IgM παραμένουν θετικά για μεγάλο διάστημα,
ο γιατρός μπορεί να ζητήσει PCR για επιβεβαίωση.
🛡️ Τα VZV-IgG είναι «δια βίου»;
Στις περισσότερες περιπτώσεις, ναι. Τα IgG διατηρούνται για δεκαετίες και υποδηλώνουν
ανοσία. Ωστόσο, τα επίπεδα μπορεί να φθίνουν με την πάροδο του χρόνου ή σε άτομα με ανοσοκαταστολή.
🧪 Έχω IgM(+)/IgG(−). Τι σημαίνει;
Αυτό το προφίλ δείχνει πιθανή πρώιμη πρωτολοίμωξη. Συνιστάται επανάληψη της εξέτασης
σε 1–2 εβδομάδες και/ή PCR για επιβεβαίωση.
⚠️ Προσοχή: Ιδιαίτερα κρίσιμο εύρημα σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας ή
σε ανοσοκατασταλμένους.
🤰 Σε εγκυμοσύνη, τι σημαίνει IgM(+);
Σημαίνει πιθανή πρόσφατη λοίμωξη. Απαιτείται άμεση εκτίμηση από μαιευτήρα/λοιμωξιολόγο, πιθανή PCR και στενή παρακολούθηση του εμβρύου με υπερηχογράφημα.
💉 Χρειάζεται έλεγχος IgG μετά το εμβόλιο;
Όχι σε ρουτίνα. Ο έλεγχος IgG γίνεται μόνο σε ειδικές περιπτώσεις, όπως σε υγειονομικούς, ανοσοκατασταλμένους ή για επαγγελματικούς λόγους.
🧬 Πότε προτιμώ PCR αντί για αντισώματα;
Σε άτυπες βλάβες, ανοσοκαταστολή ή όταν η ορολογία είναι αμφίβολη.
Η PCR ανιχνεύει άμεσα VZV DNA και δίνει πιο γρήγορη και αξιόπιστη διάγνωση.
🔥 Μπορεί ο ζωστήρας να κάνει IgM(+);
Ναι, στην επανενεργοποίηση του ιού μπορεί να εμφανιστούν IgM(+), αλλά η
ευαισθησία/ειδικότητα είναι περιορισμένες. Η κλινική εικόνα και η PCR συμβάλλουν στη σωστή διάγνωση.
📊 Τι είναι το IgG avidity;
Πρόκειται για δοκιμή που μετρά την «ωριμότητα» των IgG.
1) Τι είναι ο Ζωστήρας (VZV) – Ορισμός & Βασικά Στοιχεία
Ο Έρπης Ζωστήρας (Herpes Zoster, HZ) είναι η επανενεργοποίηση του ιού της ανεμευλογιάς-ζωστήρα
(Varicella-Zoster Virus, VZV) που παραμένει λανθάνων στα αισθητικά γάγγλια μετά από παλαιότερη μόλυνση
(συνήθως ανεμευλογιά στην παιδική ηλικία). Εκδηλώνεται με επώδυνο, δερμοτομιακό εξάνθημα—τυπικά μονόπλευρο—και νευροπαθητικό πόνο. Η πιο συχνή και φορτική επιπλοκή είναι η μεθερπητική νευραλγία (PHN).
Ο ζωστήρας αποτελεί κλασικό παράδειγμα ιογενούς λοίμωξης με δύο φάσεις: αρχική λοίμωξη (ανεμευλογιά) και μεταγενέστερη επανενεργοποίηση του ίδιου ιού ύστερα από έτη ή δεκαετίες. Παρότι η νόσος είναι αυτοϊώμενη στα περισσότερα ανοσοεπαρκή άτομα, το βάρος της νόσησης είναι σημαντικό λόγω έντονου πόνου,
πιθανών επιπλοκών (οφθαλμικός ή ωτικός ζωστήρας, νευρολογικές εκδηλώσεις, δερματικές βακτηριακές επιμολύνσεις) και
ιδιαίτερα λόγω της μεθερπητικής νευραλγίας, που μπορεί να επιμείνει για μήνες ή σπανιότερα χρόνια.
Η πιθανότητα εμφάνισης αυξάνεται με την ηλικία, ιδίως μετά τα 50, καθώς η κυτταρική ανοσία έναντι του VZV εξασθενεί
(ανοσογήρανση). Παράγοντες όπως ανοσοκαταστολή (νεοπλασίες, χημειοθεραπεία, κορτικοειδή, βιολογικοί παράγοντες), στρες και συνοσηρότητες μπορούν να λειτουργήσουν ως εκλυτικοί μηχανισμοί.
Κύρια σημεία (Key takeaways)
Ο ζωστήρας είναι επανενεργοποίηση VZV με δερμοτομιακό, μονόπλευρο εξάνθημα και νευροπαθητικό πόνο.
Η έγκαιρη έναρξη αντι-ιικής θεραπείας (ιδανικά ≤72 ώρες από την εμφάνιση του εξανθήματος) μειώνει τη βαρύτητα και τη διάρκεια.
Η μεθερπητική νευραλγία είναι η συχνότερη επιπλοκή· απαιτεί πολυτροπική αναλγητική στρατηγική.
Ο οφθαλμικός ή ωτικός ζωστήρας απαιτεί άμεση εξειδικευμένη εκτίμηση.
Ο εμβολιασμός μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο ζωστήρα και PHN σε μεγαλύτερες ηλικίες και ομάδες κινδύνου.
Γιατί μας ενδιαφέρει κλινικά;
Πέρα από την άμεση δυσφορία, ο ζωστήρας μπορεί να προκαλέσει μακροχρόνιο πόνο και λειτουργική έκπτωση.
Σε άτομα με ανοσοκαταστολή η νόσος μπορεί να είναι εκτεταμένη ή άτυπη (πολυδερμοτομιακή, δερματική διάχυση,
προσβολή σπλάχνων/ΚΝΣ). Η έγκαιρη αναγνώριση επιτρέπει έναρξη αντι-ιικών, σωστή αναλγησία και προφυλάξεις έναντι μετάδοσης.
Σήματα κινδύνου – Αναζητήστε άμεσα ιατρική βοήθεια εάν:
Το εξάνθημα αφορά την οφθαλμική περιοχή (V1 κλάδος τριδύμου), υπάρχει οφθαλμικός πόνος/ερυθρότητα/διαταραχή όρασης.
Προηγείται συχνά πρόδρομος πόνος/καύσος ή παραισθησίες σε συγκεκριμένο δερμότομο, ακολουθούμενα από φυσαλιδώδες εξάνθημα πάνω σε ερυθηματώδη βάση εντός 1–3 ημερών. Το μοτίβο είναι μονόπλευρο και δε διασχίζει
τη μέση γραμμή. Οι βλάβες κρουσταφορούν σε 7–10 ημέρες και επουλώνονται σε 2–4 εβδομάδες. Ο πόνος μπορεί να προηγείται ή να
επιμένει μετά την επούλωση (PHN).
Τι συμβαίνει βιολογικά;
🧬 Παθογένεια με μια ματιά
Μετά την πρωτολοίμωξη (ανεμευλογιά), ο VZV εγκαθίσταται λανθάνων
στα οπίσθια ριζιγγάνγλια και/ή στα κρανιακά γάγγλια. Όταν η κυτταρική ανοσία εξασθενεί, ο ιός επανενεργοποιείται,
μετακινείται φυγοκεντρικά μέσω των αισθητικών νεύρων προς το δέρμα και προκαλεί το δερμοτομιακό, μονόπλευρο εξάνθημα. Η νευροτροφικότητά του
εξηγεί τον έντονο νευροπαθητικό πόνο.
Λανθάνουσα φάση: VZV «κρύβεται» στα αισθητικά γάγγλια μετά την ανεμευλογιά.
Κίνδυνος για όραση/ακοή· επείγουσα παραπομπή/αντιμετώπιση.
Εμβολιασμός
Ανασυνδυασμένα/ζωντανά εμβόλια μειώνουν HZ & PHN.
Σύσταση για ηλικιακές/ευπαθείς ομάδες· πρόληψη υποτροπών/PHN.
💡 Clinician tip
Πρόδρομος νευροπαθητικός πόνος χωρίς εξάνθημα (zoster sine herpete) + εντοπισμένη υπεραλγησία
σε δερμοτόμιο → σκέψου VZV και ζήτησε PCR σε ΕΝΥ/βλάβες όπου ενδείκνυται.
Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο;
Ο κίνδυνος αυξάνεται με ηλικία, ανοσοκαταστολή (φαρμακευτική ή λόγω νόσου), χρόνιες παθήσεις, στρεσογόνα γεγονότα και σπανιότερα γενετικούς/ατομικούς παράγοντες. Ο εμβολιασμός μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο και
θεωρείται βασική στρατηγική δημόσιας υγείας για τη μείωση του φορτίου της νόσου.
Στόχοι της θεραπευτικής προσέγγισης
Ταχεία αντι-ιική έναρξη για μείωση διάρκειας/έντασης συμπτωμάτων και επιπλοκών.
Επαρκής αναλγησία με εξατομίκευση (νευροπαθητικός πόνος απαιτεί ειδικούς παράγοντες).
Αναγνώριση ειδικών εντοπίσεων (οφθαλμικός/ωτικός) για άμεση παραπομπή.
Πρόληψη μετάδοσης με κατάλληλες προφυλάξεις και οδηγίες προς επαφές.
Θα αναλύσουμε την παθογένεση και την επανενεργοποίηση του VZV, την επιδημιολογία και τους παράγοντες κινδύνου,
την κλινική εικόνα ανα δερμότομο με πρακτικά παραδείγματα, τη διάγνωση (κλινική και εργαστηριακή), τη διαφορική
διάγνωση, τις θεραπευτικές επιλογές (αντι-ιικά, αναλγησία, ρόλος κορτικοστεροειδών), καθώς και ειδικές
καταστάσεις (ανοσοκαταστολή, εγκυμοσύνη, παιδιά). Θα ακολουθήσουν ενότητες για τη μετάδοση/πρόληψη, τον
εμβολιασμό, τη μεθερπητική νευραλγία, αλγόριθμοι απόφασης και βιβλιογραφία.
Πότε ξεκινά η αγωγή;
Ιδανικά, η αντι-ιική αγωγή ξεκινά όσο το δυνατόν νωρίτερα (εντός 72 ωρών από την εμφάνιση του εξανθήματος).
Σε όψιμες προσκομίσεις, μπορεί να ωφελήσει εφόσον υπάρχει εν εξελίξει φυσαλιδική έκθυση, σοβαρός πόνος ή
επιπλοκές/κίνδυνος επιπλοκών. Η απόφαση εξατομικεύεται με βάση ηλικία, εντόπιση, ανοσοκαταστολή και βαρύτητα.
Ο Varicella-Zoster Virus (VZV) προκαλεί αρχικά ανεμευλογιά. Μετά την ύφεση, ο ιός παραμένει λανθάνων στα οπίσθια ριζιγγάνγλια και στα κρανιακά αισθητικά γάγγλια. Όταν η κυτταρική ανοσία μειωθεί
(ηλικία, ανοσοκαταστολή, στρες κ.ά.), ο ιός επανενεργοποιείται, μετακινείται φυγοκεντρικά μέσω των αισθητικών νεύρων και
προκαλεί το δερμοτομιακό, μονόπλευρο εξάνθημα του έρπητα ζωστήρα, συχνά με έντονο νευροπαθητικό πόνο.
2.1 Κύκλος ζωής του VZV σε σχέση με τον άνθρωπο
🧬 Τι συμβαίνει με απλά λόγια
Ο ιός VZV μπαίνει στον οργανισμό (πρωτολοίμωξη: ανεμευλογιά), παραμένει λανθάνων στα αισθητικά γάγγλια για χρόνια και όταν η κυτταρική ανοσία μειωθεί επανενεργοποιείται προκαλώντας έρπητα ζωστήρα σε συγκεκριμένο δερμοτόμιο.
Φάση
Τι συμβαίνει
Κλινική έκφραση
Κύρια ανοσολογικά γεγονότα
Πρωτολοίμωξη
Είσοδος από αναπνευστικό βλεννογόνο → τοπική αντιγραφή → ιαιμία → εγκατάσταση στο δέρμα.
Ανεμευλογιά (διάχυτες φυσαλίδες σε διάφορα στάδια, κνησμός, πυρετός).
Έναρξη ειδικής κυτταρικής ανοσίας (T-cells) και παραγωγή IgM/IgG.
Λανθάνουσα φάση
Εγκατάσταση ιικού γονιδιώματος στα οπίσθια ριζιγγάνγλια και/ή στα κρανιακά γάγγλια.
Κλινικά σιωπηλή (χωρίς συμπτώματα).
Διατήρηση «επιτηρούσας» T-κυτταρικής μνήμης έναντι VZV που κρατά τον ιό ανενεργό.
Επανενεργοποίηση
Πτώση κυτταρικής ανοσίας → ιική γονιδιακή έκφραση → φυγοκεντρική μεταφορά στον νευράξονα προς το δέρμα.
Έρπης Ζωστήρας (μονόπλευρο, δερμοτομιακό εξάνθημα με έντονο νευροπαθητικό πόνο).
Δερμοτόμιο: η βλάβη δεν διασχίζει τη μέση γραμμή (διαγνωστικό hint).
Πρόδρομος πόνος πριν το εξάνθημα → σκέψου zoster sine herpete σε απουσία βλαβών.
Έγκαιρη αντι-ιική αγωγή (≤72h) μειώνει διάρκεια/βαρύτητα και κίνδυνο PHN.
2.2 Η λανθάνουσα λοίμωξη στα γάγγλια
Μετά την ανεμευλογιά, ο VZV παραμένει ως επισωματικό DNA σε νευρικά κύτταρα (νευρώνες οπίσθιων ριζών
και κρανιακών γαγγλίων, π.χ. τριδύμου). Κατά τη λανθάνουσα φάση, η ιική έκφραση είναι ελαχιστοποιημένη και
ελεγχόμενη από την κυτταρική ανοσία (CD4⁺/CD8⁺ T-λεμφοκύτταρα μνήμης) και εν μέρει από μηχανισμούς του
έμφυτου ανοσοποιητικού (IFN τύπου Ι).
Κλινική σημασία
Η σταθερότητα της λανθάνουσας φάσης εξαρτάται από την επάρκεια T-κυτταρικής απάντησης.
Παράγοντες που μειώνουν την ανοσία αυξάνουν τον κίνδυνο επανενεργοποίησης.
2.3 Τι πυροδοτεί την επανενεργοποίηση;
Ηλικία & ανοσογήρανση: σταδιακή μείωση VZV-ειδικής T-κυτταρικής μνήμης.
Τοπικοί παράγοντες: τραύμα/χειρουργείο σε δερμοτόμιο, ακτινοθεραπεία.
2.4 Από το γάγγλιο στο δέρμα: η «γραμμή παραγωγής» του εξανθήματος
🧬 Τι συμβαίνει βιολογικά
Με την επανενεργοποίηση, ο VZV αρχίζει αντιγραφή εντός των νευρώνων και μετακινείται κατά μήκος
των αισθητικών νευραξόνων προς την περιφέρεια. Η άφιξη στο δέρμα προκαλεί τοπική αντιγραφή
στα κερατινοκύτταρα με διαδοχικά στάδια: ερυθηματώδης βάση → διαυγείς φυσαλίδες → φλύκταινες → κρούστες.
Η μονόπλευρη, δερμοτομιακή κατανομή αντικατοπτρίζει τον «νευρωνικό δρόμο» του ιού.
Επανεκτίμηση πόνου → πρώιμη στρατηγική για μεθερπητική νευραλγία.
💡 Clinical Pearl
Η διάγνωση στην προ-εξανθηματική φάση (πόνος πριν τις φυσαλίδες) είναι δύσκολη αλλά
κρίσιμη για έγκαιρη θεραπεία. Οι ασθενείς συχνά παραπέμπονται λανθασμένα σε οδοντίατρο ή ορθοπαιδικό λόγω άτυπου πόνου.
2.5 Γιατί πονάει τόσο; Η παθοφυσιολογία του νευροπαθητικού πόνου
Ιική νευρίτιδα: φλεγμονή και βλάβη αισθητικών ινών.
Κεντρική ευαισθητοποίηση: ενίσχυση σήματος πόνου στο οπίσθιο κέρας νωτιαίου μυελού.
Κλινική προεκβολή
Η πρώιμη αντι-ιική και η επαρκής αναλγησία μπορεί να περιορίσουν τη φλεγμονώδη βλάβη των νεύρων και
να μειώσουν την πιθανότητα/ένταση της μεθερπητικής νευραλγίας (PHN).
2.6 Ανοσολογική απάντηση: έμφυτη & επίκτητη
Συνιστώσα
Ρόλος
Κλινική συσχέτιση
IFN τύπου Ι (έμφυτη)
Πρώιμη αναστολή ιικής αντιγραφής.
Ελλιπής απάντηση → βαρύτερη νόσηση.
CD4⁺ T-κύτταρα
Βοήθεια σε CD8⁺ & Β-κύτταρα, έκκριση IFN-γ.
Κομβικά για έλεγχο λανθάνουσας λοίμωξης.
CD8⁺ T-κύτταρα
Κυτταροτοξική κάθαρση μολυσμένων κυττάρων.
Πτώση τους → αυξημένος κίνδυνος επανενεργοποίησης.
Αντισώματα (IgG)
Ουδετεροποίηση, περιορισμός ιαιμίας.
Χρήσιμα για τεκμηρίωση έκθεσης· λιγότερο καθοριστικά για έλεγχο λανθάνουσας.
ℹ️ Σημείωση
Η κυτταρική ανοσία (CD4⁺ & CD8⁺) είναι πολύ πιο σημαντική για τον έλεγχο του VZV από τα αντισώματα·
γι’ αυτό άτομα με ανοσοκαταστολή έχουν αυξημένο κίνδυνο σοβαρού έρπητα ζωστήρα.
2.7 VZV vs HSV: ομοιότητες και διαφορές στη νευροτροπία
Αν και VZV & HSV μοιράζονται την ιδιότητα της νευροτροπίας,
ο VZV προκαλεί συστηματική πρωτολοίμωξη (ανεμευλογιά) και επανενεργοποίηση με δερμοτομιακή κατανομή, ενώ ο HSV περιορίζεται σε τοπικές υποτροπές.
2.8 Μοριακές νύξεις (κλινικά χρήσιμες έννοιες)
Ιική γονιδιακή έκφραση λανθάνουσας φάσης: περιορισμένα μεταγραφικά προφίλ που υποστηρίζουν επιβίωση χωρίς λύση κυττάρου.
Νευροτροφισμός: προτίμηση για αισθητικούς νευρώνες εξηγεί τον πόνο και την κατανομή.
Δερματικός τροπισμός: έντονη αντιγραφή σε κερατινοκύτταρα → τυπικές φυσαλίδες.
Bottom line για τον κλινικό
Ο ζωστήρας είναι νευροδερματική λοίμωξη: αρχίζει στο νεύρο, φαίνεται στο δέρμα.
Το «παράθυρο» αντι-ιικής θεραπείας βρίσκεται στις πρώτες 72 ώρες φυσαλιδώδους έκθυσης.
Η επάρκεια T-κυτταρικής ανοσίας είναι ο βασικός φραγμός στην επανενεργοποίηση.
3) Επιδημιολογία & Παράγοντες Κινδύνου
Ο έρπης ζωστήρας αποτελεί συχνή λοίμωξη με αυξανόμενη επίπτωση στις μεγαλύτερες ηλικίες.
Περίπου 1 στα 3 άτομα θα εμφανίσει ζωστήρα κατά τη διάρκεια της ζωής του.
Η πιθανότητα αυξάνει μετά τα 50 έτη και κορυφώνεται μετά τα 70.
Ο κίνδυνος είναι υψηλότερος σε ανοσοκατασταλμένους ασθενείς.
Οι επιπλοκές, όπως η μεθερπητική νευραλγία (PHN), αφορούν κυρίως τους ηλικιωμένους.
3.1 Γενικά επιδημιολογικά στοιχεία
Ο έρπης ζωστήρας αποτελεί μια από τις συχνότερες εκδηλώσεις λανθάνουσας λοίμωξης από τον ιό ανεμευλογιάς–ζωστήρα (VZV).
Η επίπτωσή του ποικίλλει ανάλογα με την ηλικία, την παρουσία εμβολιασμού και τα γεωγραφικά δεδομένα.
Παγκόσμια επίπτωση: ~3–5 περιπτώσεις ανά 1000 άτομα/έτος.
Μετά τα 60 έτη: 8–12/1000 άτομα/έτος.
Διά βίου κίνδυνος: 25–33%.
Σε ηλικίες >85 ετών: έως και 50% θα έχουν εκδηλώσει ζωστήρα.
Αναπτυσσόμενες χώρες: όπου ο εμβολιασμός ανεμευλογιάς δεν είναι γενικευμένος, τα ποσοστά παραμένουν υψηλά.
Περιοχή
Επίπτωση (ανά 1000 άτομα/έτος)
Ιδιαιτερότητες
Ευρώπη
3–5
Υψηλότερη επίπτωση σε ηλικιωμένους· ιδιαίτερη βαρύτητα στο Ηνωμένο Βασίλειο & Σκανδιναβία.
ΗΠΑ
4–5
Αυξητική τάση μετά την καθολική εφαρμογή εμβολιασμού ανεμευλογιάς.
Ιαπωνία
3–4
Μεγάλη έμφαση στην πρόληψη με εμβολιασμό.
Αναπτυσσόμενες χώρες
5–7
Απουσία εμβολιασμού → μεγαλύτερη κυκλοφορία VZV στην κοινότητα.
📊 Κλινικό ενδιαφέρον
Ο διά βίου κίνδυνος εμφάνισης έρπητα ζωστήρα είναι περίπου 1 στους 3.
Σε πληθυσμούς άνω των 85 ετών, το ποσοστό φτάνει έως και 50%, καθιστώντας τον ζωστήρα
σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας.
3.2 Παράγοντες Κινδύνου
Ο έρπης ζωστήρας (VZV) μπορεί να εμφανιστεί σε οποιοδήποτε άτομο που έχει
νοσήσει με ανεμευλογιά, αλλά ορισμένοι παράγοντες αυξάνουν την πιθανότητα
επανενεργοποίησης του ιού. Οι κυριότεροι σχετίζονται με την ηλικία,
την ανοσολογική κατάσταση και την ύπαρξη χρόνιων νοσημάτων.
Ψυχολογικό στρες – Επιδρά στην άμυνα του οργανισμού.
Γυναικείο φύλο – Ελαφρώς υψηλότερη επίπτωση.
📊 Στατιστικά Στοιχεία
Η πιθανότητα εμφάνισης ζωστήρα μέχρι την ηλικία των 85 ετών αγγίζει το 50%. Τα άτομα με ανοσοκαταστολή έχουν 3–10 φορές υψηλότερο κίνδυνο
σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό.
💡 Κλινικό Μήνυμα
Ο εμβολιασμός και η ενίσχυση της ανοσίας αποτελούν τα κύρια προληπτικά μέτρα
για τα άτομα υψηλού κινδύνου.
Κατηγορία Κινδύνου
Παράγοντες
Χαμηλός
Άτομα < 40 ετών χωρίς νοσήματα
Μέτριος
Ηλικία 40–60, ήπια χρόνια νοσήματα, στρες
Υψηλός
Ηλικία > 60, ανοσοκαταστολή, καρκίνος, μεταμόσχευση, HIV
Key takeaways
Ηλικία >50 = κύριος ανεξάρτητος παράγοντας κινδύνου.
Ανοσοκαταστολή → υψηλότερος κίνδυνος, συχνά άτυπη/εκτεταμένη νόσος.
Μεθερπητική νευραλγία εμφανίζεται σε >30% των ασθενών >60 ετών.
Η πρόληψη με εμβόλιο είναι κλινικά και οικονομικά αποδοτική σε ηλικιωμένους.
3.3 Δημόσια υγεία & κοινωνικό φορτίο
Ο ζωστήρας δεν είναι απλώς μια «δερματική νόσος».
Το φορτίο σε επίπεδο δημόσιας υγείας είναι σημαντικό:
παρατεταμένοι πόνοι, μειωμένη ποιότητα ζωής, αυξημένες επισκέψεις σε γιατρούς,
κόστος φαρμακευτικής αγωγής και απώλεια παραγωγικότητας.
Η μεθερπητική νευραλγία μπορεί να οδηγήσει σε χρόνια ανικανότητα και χρήση πολλών αναλγητικών/αντικαταθλιπτικών.
Δημόσια υγεία
Η επιβάρυνση αυξάνεται με τη γήρανση του πληθυσμού.
Ο έρπης ζωστήρας θεωρείται πλέον στόχος προληπτικής πολιτικής,
με τον εμβολιασμό να παίζει κεντρικό ρόλο.
4) Κλινική Εικόνα & Δερμοτομιακή Κατανομή
Ο έρπης ζωστήρας εκδηλώνεται με πρόδρομο νευροπαθητικό πόνο (καύσος, παραισθησίες, υπεραλγησία)
ακολουθούμενο από μονόπλευρο, δερμοτομιακό φυσαλιδώδες εξάνθημα.
Οι βλάβες δεν διασχίζουν τη μέση γραμμή. Η δερμοτομιακή κατανομή είναι κλειδί για τη διάγνωση.
Ο πόνος μπορεί να παραμείνει και μετά την επούλωση, οδηγώντας σε μεθερπητική νευραλγία.
4.1 Πρόδρομα συμπτώματα
Τοπικός πόνος ή αίσθημα καύσου στο δερμοτόμιο (συχνά παρερμηνεύεται ως μυοσκελετικό πρόβλημα).
Η φάση αυτή μπορεί να προηγείται 48–72 ώρες του εξανθήματος.
4.2 Εξέλιξη του εξανθήματος
Έρπητας-Ζωστήρας-VZV
Το εξάνθημα του έρπητα ζωστήρα ξεκινά ως ερυθηματώδεις πλάκες, εξελίσσεται σε ομάδες φυσαλίδων πάνω σε ερυθηματώδη βάση και ακολουθεί τυπική πορεία: φυσαλίδες → φλύκταινες → κρούστες → επούλωση.
Οι βλάβες εμφανίζονται σε κύματα για 3–5 ημέρες.
Χρονικό σημείο
Μορφή βλάβης
Κλινική σημασία
Ημέρα 0–1
Ερύθημα, καύσος
Πρόδρομος πόνος – δύσκολη πρώιμη διάγνωση
Ημέρα 1–3
Φυσαλίδες σε συρροές
Κλασική εικόνα ζωστήρα – ιδανική στιγμή έναρξης αντι-ιικών
Ημέρα 4–7
Φλύκταινες, εξίδρωση
Κίνδυνος βακτηριακής επιμόλυνσης
Ημέρα 7–14
Κρούστες
Λήξη μεταδοτικότητας
3–4 εβδομάδες
Επούλωση
Επανεκτίμηση πόνου για πιθανή PHN
ℹ️ Σημαντικό
Το ιδανικό παράθυρο για έναρξη αντι-ιικής θεραπείας είναι εντός των πρώτων 72 ωρών από την εμφάνιση φυσαλίδων.
4.3 Δερμοτομιακή κατανομή
Ο έρπης ζωστήρας ακολουθεί ένα ή περισσότερα συνεχόμενα δερμοτόμια, είναι σχεδόν πάντα μονόπλευρος και σπάνια πολυδερμοτομιακός σε ανοσοεπαρκείς ασθενείς.
Περιοχή
Συχνότητα
Κλινικά χαρακτηριστικά
Θωρακικά δερμοτόμια (T3–T12)
50–55%
Ζώνη γύρω από τον θώρακα ή την κοιλιά
Οφθαλμικός κλάδος τριδύμου (V1)
10–15%
Κίνδυνος οφθαλμικών επιπλοκών, επείγουσα εκτίμηση
Οσφυϊκά δερμοτόμια
10–15%
Εξάνθημα στη μέση και στα κάτω άκρα
Ιερά δερμοτόμια (S2–S4)
5%
Συμπτώματα από ουρογεννητικό, ενίοτε νευρογενής κύστη
Ωτικός ζωστήρας (Ramsay Hunt)
<5%
Βλάβες στο αυτί + πάρεση προσωπικού νεύρου
4.4 Συνοδά συμπτώματα
Πυρετός (ήπιος, συνήθως στην αρχή).
Λεμφαδενοπάθεια κοντά στο εξάνθημα.
Κόπωση, κακουχία.
Νευροπαθητικός πόνος που μπορεί να είναι δυσανάλογα έντονος σε σχέση με το εξάνθημα.
Red flags
Εξάνθημα στο πρόσωπο, ιδίως με οφθαλμική ή ωτική εντόπιση,
είναι επείγον και χρειάζεται άμεση παραπομπή σε εξειδικευμένο κέντρο.
Επίσης, εκτεταμένος πολυδερμοτομιακός ζωστήρας σε ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς αποτελεί ένδειξη για νοσοκομειακή αντιμετώπιση.
4.5 Κλινικά παραδείγματα
Θωρακικός ζωστήρας: πόνος στο θώρακα που συχνά μπερδεύεται με στηθάγχη ή πλευρίτιδα.
Οφθαλμικός ζωστήρας: εξάνθημα στο μέτωπο/βλέφαρο, επιπεφυκίτιδα, κερατίτιδα.
Οι κυριότερες επιπλοκές του έρπητα ζωστήρα είναι η μεθερπητική νευραλγία (PHN),
ο οφθαλμικός ζωστήρας και ο ωτικός ζωστήρας (σύνδρομο Ramsay Hunt).
Άλλες σπανιότερες περιλαμβάνουν νευρολογικές (εγκεφαλίτιδα, μηνιγγίτιδα), δερματικές επιμολύνσεις και
σπλαχνικές εκδηλώσεις σε ανοσοκατασταλμένους.
5.1 Μεθερπητική Νευραλγία (PHN)
Η μεθερπητική νευραλγία (PHN) είναι η πιο συχνή και ενοχλητική επιπλοκή του έρπητα ζωστήρα.
Ορίζεται ως επιμένον νευροπαθητικός πόνος στο ίδιο δερμοτόμιο για >90 ημέρες μετά την έναρξη του εξανθήματος.
Παράγοντας
Σχέση με PHN
Ηλικία >60
Σημαντικά αυξημένος κίνδυνος
Έντονος πόνος στην οξεία φάση
Προβλέπει υψηλότερη πιθανότητα PHN
Βαρύ εξάνθημα
Μεγαλύτερη νευρική βλάβη
Καθυστέρηση στην αντι-ιική θεραπεία
Αυξάνει τον κίνδυνο
Ο πόνος μπορεί να είναι καυστικός, διαξιφιστικός ή με αίσθηση ηλεκτρικής εκκένωσης.
Συχνά συνοδεύεται από δυσχέρεια ύπνου, κατάθλιψη και κοινωνική απομόνωση.
Η πρώιμη αντι-ιική θεραπεία μειώνει την πιθανότητα εμφάνισης PHN.
Απαιτείται πολυτροπική αναλγητική στρατηγική λόγω της νευροπαθητικής φύσης του πόνου.
Η PHN προκαλεί σημαντική επιβάρυνση στην ποιότητα ζωής και την ψυχική υγεία.
5.2 Οφθαλμικός ζωστήρας
Οφείλεται σε συμμετοχή του οφθαλμικού κλάδου (V1) του τριδύμου νεύρου.
Εμφανίζεται με εξάνθημα στο μέτωπο, βλέφαρο και ρινική ράχη (σημείο Hutchinson).
Ενέχει κίνδυνο για σοβαρές οφθαλμικές επιπλοκές: κερατίτιδα, σκληρίτιδα, ραγοειδίτιδα, γλαύκωμα, απώλεια όρασης.
Red flag
Κάθε περίπτωση ζωστήρα στην οφθαλμική περιοχή → άμεση παραπομπή σε οφθαλμίατρο.
5.3 Ωτικός ζωστήρας (Σύνδρομο Ramsay Hunt)
Προκαλείται από επανενεργοποίηση VZV με συμμετοχή του προσωπικού (VII) και συχνά του αιθουσαίο-κοχλιακού (VIII) νεύρου.
Κλασική τριάδα: ερπητικές βλάβες στο έξω ους (ή/και στον έξω ακουστικό πόρο), έντονος ωταλγικός πόνος και περιφερική πάρεση προσωπικού νεύρου (τυπικά παρόμοια με Bell’s palsy).
Συνοδά: εμβοές, υποακουσία/απώλεια ακοής, ίλιγγος.
⚠️ Κλινικό alert
Ο ωτικός ζωστήρας έχει γενικά βαρύτερη πρόγνωση από την ιδιοπαθή πάρεση προσωπικού.
Απαιτείται επείγουσα αξιολόγηση (ΩΡΛ/Νευρολόγος), ειδικά με διαταραχές ακοής/ίλιγγο.
Χαρακτηριστικό
Ramsay Hunt
Bell’s palsy
Εξάνθημα
Ναι – φυσαλίδες στο αυτί/ΕΑΠ ή στη γλώσσα (ζώνη Ramsay Hunt)
Όχι
Αιτιολογία
VZV επανενεργοποίηση
Ιδιοπαθής (συχνά πιθανολογείται HSV)
Ωτολογικά συμπτώματα
Ωταλγία, εμβοές, υποακουσία, ίλιγγος
Συνήθως όχι
Πρόγνωση
Βαρύτερη, υψηλότερος κίνδυνος υπολειμμάτων
Καλύτερη, συχνά πλήρης ανάρρωση
💊 Αντιμετώπιση (ενδεικτικά)
Αντι-ιικό άμεσα: βαλακυκλοβίρη 1 g x3/ημ ή φαμκυκλοβίρη 500 mg x3/ημ ή ακυκλοβίρη 800 mg x5/ημ για 7 ημέρες.
Κορτικοστεροειδές σε επιλεγμένους: πρεδνιζολόνη (π.χ. 40–60 mg/ημ με σταδιακή μείωση) μαζί με αντι-ιικό.
Ωτολογική/νευρολογική εκτίμηση: ακοογράφημα, αξιολόγηση αιθουσαίου, έλεγχος για οφθαλμικές επιπλοκές.
Φροντίδα οφθαλμού σε αδυναμία κλεισίματος βλεφάρου: τεχνητά δάκρυα, προστατευτικό taping τη νύχτα.
Αναλγησία/ιλίγγος: πολυτροπική αναλγησία, συμπτωματική αγωγή για ίλιγγο/ναυτία.
📌 Tips για πρόγνωση
Η έναρξη θεραπείας εντός 72 ωρών σχετίζεται με καλύτερη νευρολογική έκβαση.
Η παρουσία έντονων ωτολογικών συμπτωμάτων προμηνύει πιο αργή ή ατελή αποκατάσταση.
Η διάγνωση του έρπητα ζωστήρα είναι κατά κύριο λόγο κλινική, βασισμένη στο μονόπλευρο, δερμοτομιακό φυσαλιδώδες εξάνθημα και τον πόνο.
Εργαστηριακές εξετάσεις (PCR, ορολογία, καλλιέργειες) είναι χρήσιμες σε άτυπες περιπτώσεις,
ανοσοκατασταλμένους ασθενείς ή για διαφορική διάγνωση.
6.1 Κλινική διάγνωση
Πρόδρομος πόνος σε συγκεκριμένο δερμοτόμιο, συχνά 48–72 ώρες πριν το εξάνθημα.
Μονόπλευρο εξάνθημα που δεν διασχίζει τη μέση γραμμή.
Φυσαλίδες σε συρροές με στάδια εξέλιξης (φυσαλίδες → φλύκταινες → κρούστες).
Συνοδά: λεμφαδενοπάθεια, κακουχία, ήπιος πυρετός.
Κλινικό μαργαριτάρι
Σε ηλικιωμένους με οξύ θωρακικό πόνο και φυσιολογικό καρδιολογικό έλεγχο,
σκεφτείτε τον ζωστήρα πριν εμφανιστεί το εξάνθημα.
6.2 Εργαστηριακές μέθοδοι
Στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων ο έρπητας ζωστήρας διαγιγνώσκεται κλινικά.
Ωστόσο, σε άτυπες μορφές (χωρίς χαρακτηριστικό εξάνθημα, σε ανοσοκατεσταλμένους ή με νευρολογικές εκδηλώσεις)
μπορεί να απαιτηθεί εργαστηριακή επιβεβαίωση. Παρακάτω συνοψίζονται οι διαθέσιμες μέθοδοι:
Μέθοδος
Δείγμα
Πλεονεκτήματα
Μειονεκτήματα
PCR (Polymerase Chain Reaction)
Υγρό φυσαλίδων, ιστός, ΕΝΥ
Υψηλή ευαισθησία & ειδικότητα, ταχεία
Ακριβή, όχι πάντα διαθέσιμη σε όλα τα κέντρα
Άμεσος ανοσοφθορισμός (DFA)
Επιχρίσματα φυσαλίδων
Γρηγορότερο από καλλιέργεια
Λιγότερο ευαίσθητο από PCR
Καλλιέργεια ιού
Υγρό φυσαλίδων
Παραδοσιακή μέθοδος, «χρυσό πρότυπο» παλαιότερα
Αργή, χαμηλή ευαισθησία, σπάνια χρησιμοποιείται πλέον
Ορολογία (IgM, IgG)
Αίμα
Χρήσιμη για επιβεβαίωση παλαιάς λοίμωξης
Όχι χρήσιμη στην οξεία διάγνωση: IgM ψευδώς ±
Tzanck smear
Απόξεση βλάβης
Φθηνό, ταχύ, εύκολο στην πράξη
Μη ειδικό: δείχνει πολυπύρηνα κύτταρα αλλά δεν διαχωρίζει VZV από HSV
📌 Key Takeaways
Η PCR αποτελεί τη μέθοδο εκλογής λόγω ακρίβειας και ταχύτητας.
Η ορολογία δεν βοηθάει στην οξεία διάγνωση.
Το Tzanck smear έχει περισσότερο ιστορική αξία.
6.3 Διάγνωση σε ειδικούς πληθυσμούς
Ανοσοκατασταλμένοι: συχνά άτυπη εικόνα (πολυδερμοτομιακός, διάχυτος ζωστήρας) → χρειάζεται PCR.
Νευρολογικές επιπλοκές: PCR σε εγκεφαλονωτιαίο υγρό για επιβεβαίωση.
Σε περίπτωση οξείας εγκεφαλίτιδας ή αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου με ύποπτη αιτιολογία,
πρέπει να ζητείται PCR για VZV στο ΕΝΥ, καθώς ο ιός μπορεί να προκαλέσει VZV-αγγειίτιδα.
6.4 Συνοπτικός αλγόριθμος διάγνωσης
Τυπικό εξάνθημα + πόνος → κλινική διάγνωση, χωρίς περαιτέρω τεστ.
Άτυπες βλάβες ή ανοσοκαταστολή → PCR από υλικό φυσαλίδας ή ΕΝΥ.
Η διάγνωση είναι κλινική στις περισσότερες περιπτώσεις.
PCR = gold standard για άτυπες ή σοβαρές περιπτώσεις.
Ορολογία δεν βοηθά στην οξεία διάγνωση.
Πάντα να εξετάζεται η πιθανότητα οφθαλμικού ή ωτικού ζωστήρα.
7) Διαφορική Διάγνωση
Η διαφορική διάγνωση του έρπητα ζωστήρα βασίζεται στη διάκριση από άλλες δερματολογικές και νευρολογικές καταστάσεις που προκαλούν φυσαλιδώδη ή ερυθηματώδη εξανθήματα,
συχνά με πόνο. Το μονόπλευρο, δερμοτομιακό εξάνθημα σε συνδυασμό με νευροπαθητικό πόνο αποτελεί το κλειδί διάκρισης.
7.1 Κυριότερες καταστάσεις που μιμούνται τον ζωστήρα
Ο έρπητας ζωστήρας μπορεί να μοιάζει με άλλες δερματικές ή νευρολογικές παθήσεις,
γεγονός που καθιστά σημαντική τη διαφορική διάγνωση. Παρακάτω παρατίθενται οι πιο συχνές καταστάσεις που μπορεί να προκαλέσουν σύγχυση:
Νόσος / Κατάσταση
Ομοιότητες με ζωστήρα
Διαφορές / Στοιχεία διάκρισης
Ερπητική λοίμωξη (HSV-1/2)
Φυσαλιδώδες εξάνθημα, πόνος, υποτροπές
Συνήθως τοπικό (χείλη, γεννητικά), όχι δερμοτομιακό· συχνές επαναλήψεις
Ερυσίπελας / Κυτταρίτιδα
Ερυθρότητα, πόνος, πυρετός
Διάχυτο ερύθημα χωρίς φυσαλίδες, υψηλός πυρετός, αυξημένοι δείκτες φλεγμονής
Δερματίτιδα εξ επαφής
Ερυθηματώδες, φυσαλιδώδες εξάνθημα
Συμμετρική κατανομή, χωρίς νευροπαθητικό πόνο, ιστορικό έκθεσης σε αλλεργιογόνο
Ψωρίαση φλυκταινώδης
Φλύκταινες και ερύθημα
Χρόνια πορεία, συμμετρική κατανομή, απουσία οξέος πόνου
Ομαλός λειχήνας (Lichen planus)
Εξάνθημα, κνησμός
Βλάβες ιώδους χρώματος, όχι δερμοτομιακή κατανομή
Απλό εξάνθημα (Urticaria)
Ερυθρότητα, κνησμός
Εφήμερες βλάβες, χωρίς φυσαλίδες ή πόνο
Σακχαρώδης διαβήτης – νευροπάθεια
Πόνος ή καύσος στα άκρα
Χρόνια πορεία, χωρίς εξάνθημα
Ριζιτικό άλγος (κήλη δίσκου)
Νευροπαθητικός πόνος σε δερμοτόμιο
Απουσία εξανθήματος, πόνος που επιδεινώνεται με κινήσεις/στάσεις
ℹ️ Σημαντικό
Η παρουσία δερμοτομιακού φυσαλιδώδους εξανθήματος σε συνδυασμό με έντονο νευροπαθητικό πόνο
αποτελεί το πλέον χαρακτηριστικό γνώρισμα του ζωστήρα και βοηθά στη διάκριση από άλλες παθήσεις.
7.2 Ειδικές περιπτώσεις
Προ-εξανθηματικός πόνος: μπορεί να μιμηθεί στηθάγχη, πλευρίτιδα ή κοιλιακό άλγος.
Ανοσοκαταστολή: πολυδερμοτομιακός ή διάχυτος ζωστήρας μπορεί να συγχέεται με γενικευμένο εξάνθημα.
Παιδιά: διαφορική από ανεμευλογιά (διάχυτο, πολυμορφικό εξάνθημα σε διάφορα στάδια).
Red flag
Εάν υπάρχει πόνος σε δερμοτόμιο χωρίς εξάνθημα (zoster sine herpete),
η διάγνωση είναι δύσκολη και συχνά απαιτείται PCR ή ορολογία.
Τρεις πυλώνες: Αντι-ιικά (ιδανικά ≤72h από την έναρξη εξανθήματος), Αναλγησία (κλιμακωτά με έμφαση στον νευροπαθητικό πόνο), Στεροειδή (επιλεκτικά και πάντα σε συνδυασμό με αντι-ιικό).
Στόχοι: συντόμευση νόσου, μείωση πόνου, πρόληψη μεθερπητικής νευραλγίας (PHN).
8.1 Αντι-ιικά φάρμακα (δοσολογία & προσαρμογές)
Η θεραπεία με αντι-ιικά πρέπει να ξεκινά το συντομότερο δυνατό, ιδανικά εντός 72 ωρών από την εμφάνιση φυσαλίδων.
Ωστόσο, μπορεί να είναι χρήσιμη και αργότερα εάν συνεχίζεται η έκθυση νέων βλαβών ή εάν υπάρχει υψηλός κίνδυνος/επιπλοκές.
Φάρμακο
Δόση
Διάρκεια
Σχόλια
Acyclovir (per os)
800 mg, 5×/ημέρα
7–10 ημέρες
Οικονομικό, αλλά απαιτεί συχνές δόσεις
Valacyclovir (per os)
1 g, 3×/ημέρα
7 ημέρες
Πιο πρακτικό σχήμα → καλύτερη συμμόρφωση
Famciclovir (per os)
500 mg, κάθε 8 ώρες
7 ημέρες
Ισοδύναμη αποτελεσματικότητα με valacyclovir
Acyclovir (IV)
10 mg/kg κάθε 8 ώρες
Κατά περίπτωση
Για σοβαρή/διάχυτη νόσο ή ανοσοκατασταλμένους
💊 Κλινική πρακτική
Η επιλογή σκευάσματος εξαρτάται από τη συμμόρφωση, τη διαθεσιμότητα, και την ύπαρξη νεφρικής δυσλειτουργίας (όπου απαιτούνται προσαρμογές δόσεων).
Σε ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς ή εκτεταμένη νόσο, προτιμάται η ενδοφλέβια χορήγηση.
💧 IV acyclovir: εξασφάλισε επαρκή ενυδάτωση.
🧪 Προσαρμογές σε νεφρική δυσλειτουργία (ενδεικτικά)
Φάρμακο
CrCl 30–49
CrCl 10–29
<10 ή Αιμοκάθαρση
Valacyclovir (HZ)
1 g κάθε 12 ώρες
1 g κάθε 24 ώρες
500 mg κάθε 24 ώρες (μετά την κάθαρση)
Famciclovir (HZ)
500 mg κάθε 12 ώρες
500 mg κάθε 24 ώρες
250 mg κάθε 24 ώρες (μετά την κάθαρση)
Acyclovir PO (800 mg σχήμα)
800 mg κάθε 8 ώρες
800 mg κάθε 12–24 ώρες
π.χ. 800 mg κάθε 24–48 ώρες (κατά πρωτόκολλο)
Acyclovir IV
10 mg/kg κάθε 12 ώρες
10 mg/kg κάθε 24 ώρες
μείωση δόσης/συχνότητας κατά πρωτόκολλο
⚠️ Οι προσαρμογές είναι ενδεικτικές· ακολουθήστε τοπικά πρωτόκολλα/περιλήψεις χαρακτηριστικών προϊόντος.
8.2 Αναλγησία (κλιμακωτή & πολυτροπική)
Ο πόνος στη λοίμωξη από VZV είναι κυρίως νευροπαθητικός.
Συνιστάται εφαρμογή κλίμακας αναλγησίας και επανεκτίμηση κάθε 48–72 ώρες.
Χαλαρά βαμβακερά ρούχα· ενημέρωση για μεταδοτικότητα έως κρουσταφορία (δες Ενότητα 10).
Επανεκτίμηση σε 48–72 ώρες για προσαρμογές (δόσεις, αναλγησία, παρενέργειες).
🔑 Key Takeaways
Αντι-ιικό ≤72h για μέγιστο όφελος (valacyclovir/famciclovir ή acyclovir).
Αναλγησία πολυτροπική, με παράγοντες νευροπαθητικού πόνου όταν χρειάζεται.
Στεροειδή μόνο επιλεκτικά και πάντα σε συνδυασμό με αντι-ιικό.
Νεφρική προσαρμογή δόσεων όπου απαιτείται· προσοχή σε ηλικιωμένους/πολυφαρμακία.
📌 Εκπαιδευτικό υλικό: Οι δόσεις είναι ενδεικτικές για ενηλίκους· απαιτείται εξατομίκευση βάσει νεφρικής λειτουργίας, συννοσηροτήτων και τοπικών πρωτοκόλλων.
Η θεραπευτική προσέγγιση του έρπητα ζωστήρα διαφοροποιείται σε ειδικούς πληθυσμούς λόγω
διαφορετικού κινδύνου επιπλοκών, ασφάλειας φαρμάκων και ανοσολογικής κατάστασης.
Κύριες κατηγορίες: ηλικιωμένοι, ανοσοκατασταλμένοι, έγκυες, παιδιά.
9.1 Ηλικιωμένοι
Υψηλότερος κίνδυνος εμφάνισης ζωστήρα και PHN.
Αντι-ιικά: συνιστώνται πάντα (valacyclovir, famciclovir).
Αναλγησία: προσεκτική χρήση λόγω νεφρικής λειτουργίας & πολυφαρμακίας.
Εμβολιασμός: αποτελεί βασική στρατηγική πρόληψης.
Κλινικό σημείο
Στους ηλικιωμένους, η πρώιμη αντι-ιική θεραπεία είναι ιδιαίτερα κρίσιμη για
πρόληψη PHN και μείωση της διάρκειας του πόνου.
9.2 Ανοσοκατασταλμένοι ασθενείς
Ο έρπης ζωστήρας μπορεί να είναι πολυδερμοτομιακός ή διάχυτος, με αυξημένο κίνδυνο
σοβαρών επιπλοκών (πνευμονία, ηπατίτιδα, εγκεφαλίτιδα).
IV acyclovir (10 mg/kg κάθε 8 ώρες) συνιστάται στις περισσότερες περιπτώσεις.
Αποφυγή κορτικοστεροειδών.
Προφύλαξη με acyclovir/valacyclovir σε μεταμοσχευμένους κατά περίπτωση.
Red flag
Σε ανοσοκαταστολή, ο ζωστήρας μπορεί να μιμηθεί ανεμευλογιά.
Απαιτείται νοσοκομειακή νοσηλεία εάν υπάρχει διάχυτη συμμετοχή.
9.3 Εγκυμοσύνη
Ο έρπης ζωστήρας στην εγκυμοσύνη είναι σπάνιος, αλλά απαιτεί προσεκτική διαχείριση.
Δεν αυξάνει τον κίνδυνο συγγενών ανωμαλιών (σε αντίθεση με την ανεμευλογιά).
Acyclovir θεωρείται ασφαλές (κατηγορία Β) και μπορεί να χορηγηθεί αν χρειάζεται.
Συμβουλευτική σε έγκυες χωρίς ανοσία που εκτέθηκαν σε ανεμευλογιά (ανοσοσφαιρίνη VZIG).
Συμπέρασμα για εγκυμοσύνη
Ο ζωστήρας δεν αποτελεί σοβαρή απειλή για το έμβρυο, αλλά η συμπτωματική ανακούφιση και η παρακολούθηση της μητέρας είναι απαραίτητες.
9.4 Παιδιά
Ο ζωστήρας είναι σπάνιος στην παιδική ηλικία, αλλά μπορεί να εμφανιστεί
σε παιδιά που νόσησαν από ανεμευλογιά σε μικρή ηλικία ή έλαβαν ενδομήτρια λοίμωξη.
Συνήθως έχει ήπια πορεία.
Αντι-ιικά χορηγούνται σε σοβαρές ή εκτεταμένες περιπτώσεις.
Ο έρπητας ζωστήρας παρουσιάζει διαφορετικά χαρακτηριστικά ανάλογα με τον πληθυσμό.
Ο παρακάτω συγκριτικός πίνακας συνοψίζει κλινικές ιδιαιτερότητες, θεραπευτικές στρατηγικές και πιθανές επιπλοκές.
Πληθυσμός
Χαρακτηριστικά
Θεραπεία
Επιπλοκές
Ηλικιωμένοι
Συχνός, υψηλός κίνδυνος PHN
Αντι-ιικά πάντα, αναλγησία προσαρμοσμένη
Μεθερπητική νευραλγία
Ανοσοκατασταλμένοι
Συχνά πολυδερμοτομιακός, διάχυτος
IV acyclovir, αποφυγή κορτικοστεροειδών
Σπλαχνικές/νευρολογικές επιπλοκές
Εγκυμοσύνη
Σπάνιος, όχι επικίνδυνος για το έμβρυο
Acyclovir κατά περίπτωση
Περιορισμένες επιπλοκές
Παιδιά
Σπάνιος, ήπιος
Συμπτωματική, αντι-ιικά μόνο αν σοβαρός
Σπάνια PHN
Key takeaways
Οι ηλικιωμένοι χρειάζονται πάντα αντι-ιικά και επαρκή αναλγησία.
Οι ανοσοκατασταλμένοι πρέπει να νοσηλεύονται συχνά και να λαμβάνουν IV acyclovir.
Στην εγκυμοσύνη, ο ζωστήρας δεν απειλεί το έμβρυο· acyclovir κατά περίπτωση.
Στα παιδιά, η πορεία είναι συνήθως ήπια και χωρίς PHN.
10) Μετάδοση, Μέτρα Πρόληψης & Οδηγίες Επαφών/Εργασίας
Σύνοψη 60’’
Ο έρπης ζωστήρας δεν μεταδίδεται ως ζωστήρας. Τα άτομα χωρίς ανοσία στον VZV μπορούν να νοσήσουν με ανεμευλογιά μετά από επαφή με το υγρό των φυσαλίδων. Η μεταδοτικότητα διαρκεί μέχρι την πλήρη κρουσταφορία όλων των βλαβών (συνήθως 7–10 ημέρες). Βασικά μέτρα: κάλυψη βλαβών, υγιεινή χεριών, αποφυγή επαφής με ευπαθείς ομάδες και κατάλληλες προφυλάξεις στον χώρο εργασίας/υγείας.
10.1 Τρόπος μετάδοσης & διάρκεια μεταδοτικότητας
Άμεση επαφή με υγρό φυσαλίδων → μετάδοση VZV σε μη ανοσοποιημένους (εκδήλωση: ανεμευλογιά).
Αερογενής μετάδοση είναι σπάνια στον περιορισμένο ζωστήρα· σημαντική σε διάχυτο/πολυδερμοτομιακό ζωστήρα ή σε ανοσοκαταστολή.
Μεταδοτικός: από την εμφάνιση φυσαλίδων μέχρι κρουσταφορία όλων των βλαβών.
Μετά την κρουσταφορία → μη μεταδοτικός.
Do & Don’t (για τον ασθενή)
✅ Κάλυψε τις βλάβες με καθαρά, στεγνά επιθέματα.
✅ Πλένε συχνά χέρια, κόψε νύχια, απόφυγε το ξύσιμο.
✅ Χρησιμοποίησε ξεχωριστές πετσέτες/σεντόνια.
❌ Μην έρχεσαι σε στενή επαφή με έγκυες χωρίς ανοσία, νεογνά, ανοσοκατασταλμένους.
❌ Μην καλύπτεις τις βλάβες με «αεροστεγή» υλικά που διαβρέχονται.
10.2 Οδηγίες για το σπίτι & τον φροντιστή
Τα άπλυτα (ρούχα/σεντόνια) να μπαίνουν σε ξεχωριστή σακούλα και να πλένονται σε ζεστό κύκλο.
Καθημερινός καθαρισμός επιφανειών υψηλής επαφής (πόμολα, τηλέφωνα) με κοινά απολυμαντικά.
Ο φροντιστής να αποφεύγει επαφή με ανοιχτές βλάβες, να χρησιμοποιεί γάντια όπου απαιτείται και να πλένει τα χέρια.
Εργασία / Σχολείο
Επιστροφή στην εργασία όταν όλες οι βλάβες είναι καλυμμένες και ο ασθενής αισθάνεται ικανός.
Αποχή έως κρουσταφορία όταν υπάρχει στενή επαφή με ευπαθείς (π.χ. βρεφονηπιακοί, ογκολογικές μονάδες).
Σε υγειονομικούς: απομάκρυνση από ευπαθείς θαλάμους μέχρι πλήρη κρουσταφορία ή χρήση καθημερινής αξιολόγησης με κάλυψη βλαβών.
Χώροι υγείας – Προφυλάξεις
Εντοπισμένος ζωστήρας σε ανοσοεπαρκή: προφυλάξεις επαφής + κάλυψη βλαβών.
Διάχυτος/πολυδερμοτομιακός ή ανοσοκατεσταλμένος: προφυλάξεις επαφής και αερογενείς (μονόκλινο με αρνητική πίεση όπου δυνατόν) έως κρουσταφορία.
Προτεραιοποίηση έγκαιρης έναρξης αντι-ιικών για μείωση ιικού φορτίου.
10.3 Προστασία επαφών (post-exposure)
Η διαχείριση επαφών που εκτίθενται σε ασθενή με ζωστήρα ή ανεμευλογιά είναι κρίσιμη, ειδικά όταν δεν υπάρχει τεκμηριωμένη ανοσία (ιστορικό νόσησης ή εμβολιασμού). Οι παρεμβάσεις στοχεύουν στην πρόληψη λοίμωξης ή στη μείωση της βαρύτητας.
Κατηγορία επαφής
Σύσταση
Παράθυρο
Υγιείς ενήλικες/παιδιά χωρίς ανοσία
Εμβολιασμός ανεμευλογιάς (2 δόσεις, αν δεν έχει γίνει)
Ο εμβολιασμός μετά την έκθεση μειώνει σημαντικά την πιθανότητα νόσησης,
ενώ η VZIG (Varicella Zoster Immune Globulin) προστατεύει άτομα υψηλού κινδύνου, όπως ανοσοκατασταλμένους και εγκύους.
Mini-Αλγόριθμος (εκτεθειμένος χωρίς ανοσία)
Επιβεβαίωσε ότι δεν υπάρχει τεκμηριωμένη ανοσία (ιστορικό ανεμευλογιάς/εμβολιασμού, IgG).
Αν ανοσοεπαρκής → πρόσφερε εμβολιασμό ανεμευλογιάς (2 δόσεις κατά σχήμα).
Αν ανοσοκατεσταλμένος/έγκυος/νεογνό → εξέτασε VZIG.
Παρακολούθηση για 21 ημέρες για συμπτώματα ανεμευλογιάς.
Ο εμβολιασμός αποτελεί το πιο αποτελεσματικό μέτρο πρόληψης του έρπητα ζωστήρα και της μεθερπητικής νευραλγίας (PHN). Διατίθενται δύο τύποι εμβολίων:
το ζωντανό εξασθενημένο (Zostavax) και το ανασυνδυασμένο, αδρανοποιημένο εμβόλιο (Shingrix).
Το δεύτερο θεωρείται σήμερα το gold standard λόγω υψηλότερης αποτελεσματικότητας.
11.1 Τύποι εμβολίων
Εμβόλιο
Τύπος
Σχήμα
Αποτελεσματικότητα
Σχόλια
Zostavax
Ζωντανό εξασθενημένο
1 δόση
50–60% μείωση κινδύνου HZ, μικρότερη σε >70 ετών
Μειωμένη χρήση σήμερα, αντενδείκνυται σε ανοσοκατασταλμένους
Shingrix
Ανασυνδυασμένο, αδρανοποιημένο με adjuvant
2 δόσεις (0 και 2–6 μήνες)
>90% αποτελεσματικότητα σε όλες τις ηλικίες
Προτιμώμενο, ασφαλές σε ανοσοκατασταλμένους
11.2 Αποτελεσματικότητα
Shingrix: >90% πρόληψη HZ και PHN σε ηλικίες >50.
Zostavax: 50% σε ηλικίες 60–69, μόλις 18% σε >80.
Η προστασία του Zostavax μειώνεται σημαντικά μέσα σε 5 χρόνια.
Το Shingrix διατηρεί υψηλή αποτελεσματικότητα για ≥10 χρόνια (σύμφωνα με δεδομένα παρακολούθησης).
Γιατί προτιμάται το Shingrix;
Υψηλότερη αποτελεσματικότητα ανεξαρτήτως ηλικίας.
Ασφαλές σε ανοσοκατασταλμένους.
Παρέχει μακροχρόνια προστασία.
11.3 Σχήματα χορήγησης
Shingrix: 2 δόσεις IM (0 και 2–6 μήνες).
Zostavax: 1 δόση SC – όχι πλέον ευρέως συνιστώμενο.
11.4 Σε ποιους συστήνεται;
Ο εμβολιασμός κατά του έρπητα ζωστήρα με Shingrix συνιστάται σε συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμού.
Ακολουθούν οι επίσημες κατευθυντήριες οδηγίες (CDC/ACIP).
Ομάδα
Σύσταση
Ενήλικες ≥50 ετών
Shingrix – ισχυρή σύσταση
Ανοσοκατασταλμένοι ≥19 ετών
Shingrix – σύσταση από CDC/ACIP
Έγκυες
Δεν συνιστάται· αναβολή μετά τον τοκετό
Ιστορικό ανεμευλογιάς
Ο εμβολιασμός συνιστάται ανεξαρτήτως αν ο ασθενής θυμάται ή όχι τη λοίμωξη
ℹ️ Σημαντικές διευκρινίσεις
Ο εμβολιασμός μπορεί να γίνει ακόμη κι αν ο ασθενής έχει εμφανίσει έρπητα ζωστήρα στο παρελθόν.
Δεν απαιτείται προηγούμενος ορολογικός έλεγχος για ανεμευλογιά.
Σε ανοσοκατασταλμένους, το Shingrix είναι ασφαλές (αδρανοποιημένο).
11.5 Ανεπιθύμητες ενέργειες
Τοπικές: πόνος, ερύθημα, διόγκωση στο σημείο ένεσης.
Συστηματικές: κόπωση, πυρετός, μυαλγίες, κεφαλαλγία (συνήθως ήπιες και αυτοπεριοριζόμενες).
Σπάνιες: αλλεργικές αντιδράσεις.
Σημαντική υπενθύμιση
Ο εμβολιασμός δεν χρησιμοποιείται για θεραπεία ενεργού ζωστήρα.
Χρησιμοποιείται μόνο για πρόληψη.
11.6 Δημόσια υγεία
Η εισαγωγή του Shingrix σε εθνικά προγράμματα εμβολιασμού έχει αποδειχθεί cost-effective,
καθώς μειώνει σημαντικά τα περιστατικά HZ και PHN, ειδικά σε πληθυσμούς με υψηλό προσδόκιμο ζωής.
Key takeaways
Ο εμβολιασμός είναι η πιο αποτελεσματική πρόληψη του ζωστήρα και της PHN.
Το Shingrix είναι το προτιμώμενο εμβόλιο, με υψηλή αποτελεσματικότητα και ασφάλεια.
Συστήνεται σε άτομα ≥50 ετών και ανοσοκατασταλμένους ≥19 ετών.
Ο εμβολιασμός δεν θεραπεύει τον ενεργό ζωστήρα· είναι μόνο προληπτικός.
💉 Κλινική σύνοψη
Shingrix είναι το προτιμώμενο εμβόλιο: υψηλή αποτελεσματικότητα >90%, ασφαλές για ανοσοκατασταλμένους.
Zostavax έχει περιορισμένη χρήση πλέον: χαμηλότερη αποτελεσματικότητα και αντενδείξεις.
Συνιστάται πλήρης εμβολιασμός με Shingrix για άτομα >50 ετών και για ειδικές ομάδες υψηλού κινδύνου.
Ο πόνος είναι το κυρίαρχο σύμπτωμα του έρπητα ζωστήρα.
Μπορεί να εμφανιστεί πριν το εξάνθημα (πρόδρομος πόνος), κατά τη διάρκεια
και να επιμείνει μετά την επούλωση (μεθερπητική νευραλγία – PHN).
Η PHN επηρεάζει σημαντικά την ποιότητα ζωής, ιδιαίτερα στους ηλικιωμένους.
Η πρόληψη μέσω έγκαιρης αντι-ιικής θεραπείας και εμβολιασμού είναι καίρια.
Η αντιμετώπιση απαιτεί πολυτροπική αναλγητική στρατηγική.
Η πορεία του έρπητα ζωστήρα είναι συνήθως αυτοϊώμενη με επούλωση σε 2–4 εβδομάδες.
Ωστόσο, η πρόγνωση ποικίλλει ανάλογα με την ηλικία, την ανοσολογική κατάσταση και την
εντόπιση. Η μεθερπητική νευραλγία είναι η κυριότερη χρόνια επιπλοκή.
Οι υποτροπές είναι σπάνιες αλλά συμβαίνουν σε ανοσοκατασταλμένους και ηλικιωμένους.
13.1 Φυσική πορεία της νόσου
Διάρκεια εξανθήματος: 7–10 ημέρες (φυσαλιδώδες στάδιο) → κρουσταφορία σε 2 εβδομάδες.
Πλήρης επούλωση δέρματος: συνήθως σε 3–4 εβδομάδες.
Πόνος: μπορεί να επιμείνει εβδομάδες ή μήνες.
PHN: σε ηλικιωμένους μπορεί να διαρκέσει μήνες έως χρόνια.
13.2 Παράγοντες που επηρεάζουν την πρόγνωση
Παράγοντας
Επίδραση
Ηλικία
Μεγαλύτερη ηλικία → αυξημένος κίνδυνος PHN & βαρύτερη νόσος
Η πρόγνωση είναι καλή στους περισσότερους ανοσοεπαρκείς.
Ηλικία και ανοσοκαταστολή = βασικοί αρνητικοί προγνωστικοί παράγοντες.
Η PHN είναι η πιο συχνή χρόνια επιπλοκή.
Υποτροπές συμβαίνουν αλλά είναι σχετικά σπάνιες (1–6%).
Ο εμβολιασμός μειώνει δραστικά τον κίνδυνο και βελτιώνει τη μακροπρόθεσμη πρόγνωση.
14) Συχνές Ερωτήσεις (FAQ)
🔹 Είναι μεταδοτικός ο ζωστήρας;
Ο ίδιος ο ζωστήρας δεν μεταδίδεται ως ζωστήρας.
Ωστόσο, ένα άτομο χωρίς ανοσία στον VZV (δεν έχει νοσήσει από ανεμευλογιά ούτε έχει εμβολιαστεί)
μπορεί να κολλήσει ανεμευλογιά εάν έρθει σε επαφή με τις φυσαλίδες ζωστήρα.
🔹 Πόσο διαρκεί ο ζωστήρας;
Το εξάνθημα συνήθως επουλώνεται σε 2–4 εβδομάδες.
Ο πόνος μπορεί να διαρκέσει περισσότερο, ειδικά σε ηλικιωμένους.
🔹 Τι είναι η μεθερπητική νευραλγία;
Είναι χρόνιος νευροπαθητικός πόνος που παραμένει μετά την επούλωση των βλαβών.
Αποτελεί τη συχνότερη επιπλοκή, ιδίως σε άτομα άνω των 60 ετών.
🔹 Ποιος κινδυνεύει περισσότερο;
Οι ηλικιωμένοι και οι ανοσοκατασταλμένοι διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο
για σοβαρές μορφές και επιπλοκές.
🔹 Μπορεί να εμφανιστεί δεύτερη φορά;
Ναι, αν και σπάνιο (1–6%). Οι υποτροπές είναι συχνότερες σε ανοσοκατασταλμένους.
🔹 Υπάρχει τρόπος πρόληψης;
Ο εμβολιασμός (Zostavax®, Shingrix®) μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης ζωστήρα
και μεθερπητικής νευραλγίας.
🔹 Μπορεί ένα παιδί να κολλήσει ζωστήρα;
Είναι σπάνιο, αλλά μπορεί να συμβεί σε παιδιά που είχαν ανεμευλογιά σε πολύ μικρή ηλικία ή έχουν ανοσοκαταστολή.
Συνήθως, ο ζωστήρας εμφανίζεται σε ενήλικες.
🔹 Μπορεί ο ζωστήρας να προκαλέσει τύφλωση ή κώφωση;
Ναι, σε σπάνιες αλλά σοβαρές περιπτώσεις.
Ο οφθαλμικός ζωστήρας μπορεί να προκαλέσει απώλεια όρασης, ενώ ο ωτικός ζωστήρας
(Ramsay Hunt) μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια ακοής ή μόνιμη πάρεση προσωπικού νεύρου.
🔹 Πότε πρέπει να πάω στον γιατρό;
Άμεσα, εάν:
Το εξάνθημα εμφανίζεται στο πρόσωπο/μάτια.
Ο πόνος είναι έντονος ή εκτεταμένος.
Υπάρχει ανοσοκαταστολή.
Το εξάνθημα εξαπλώνεται σε πολλές περιοχές.
🔹 Υπάρχουν φυσικές θεραπείες;
Υπάρχουν μέτρα ανακούφισης όπως δροσερές κομπρέσες, ήπια τοπικά σκευάσματα και ανάπαυση, αλλά δεν υποκαθιστούν την αντι-ιική αγωγή.
Key takeaways
Ο ζωστήρας διαρκεί 2–4 εβδομάδες, αλλά ο πόνος μπορεί να παραμείνει.
Μεθερπητική νευραλγία = η σημαντικότερη επιπλοκή.
Η ηλικία & η ανοσοκαταστολή αυξάνουν τον κίνδυνο.
Ο εμβολιασμός είναι το πιο αποτελεσματικό προληπτικό μέτρο.
➡ Τελική ενότητα: Συμπεράσματα & Βιβλιογραφία
15) Συμπεράσματα & Βιβλιογραφία
15.1 Συμπεράσματα
Ο έρπητας ζωστήρας (Herpes Zoster) αποτελεί μια συχνή ιογενή λοίμωξη,
ιδιαίτερα σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας και σε ανοσοκατασταλμένους.
Η νόσος οφείλεται στην επανενεργοποίηση του ιού της ανεμευλογιάς – ζωστήρα (VZV)
και χαρακτηρίζεται από επώδυνο δερματικό εξάνθημα που ακολουθεί τη διανομή ενός νευρικού δερμοτομίου.
Αν και στις περισσότερες περιπτώσεις η πορεία είναι καλοήθης,
οι επιπλοκές (ιδιαίτερα η μεθερπητική νευραλγία, οι οφθαλμικές βλάβες
και οι νευρολογικές εκδηλώσεις) μπορούν να έχουν σημαντική επίπτωση στην ποιότητα ζωής.
Κλινικό μήνυμα
Η έγκαιρη διάγνωση και αντι-ιική θεραπεία μειώνει την ένταση των συμπτωμάτων,
επιταχύνει την ανάρρωση και ελαττώνει τον κίνδυνο επιπλοκών.
Ο εμβολιασμός αποτελεί το σημαντικότερο μέτρο πρόληψης,
μειώνοντας τόσο τη συχνότητα εμφάνισης ζωστήρα όσο και τη βαρύτητα των επιπλοκών.
15.2 Μελλοντικές προοπτικές
Βελτίωση στρατηγικών εμβολιασμού σε ευάλωτες ομάδες.
Νέα αντι-ιικά φάρμακα με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα.
Καλύτερες θεραπείες για τη μεθερπητική νευραλγία.
15.3 Βιβλιογραφία
Παρακάτω παρατίθενται έγκριτες διεθνείς και ελληνικές πηγές που σχετίζονται με τον ιό του έρπητα ζωστήρα (VZV),
την κλινική του εικόνα, τη θεραπεία και την πρόληψη:
Dworkin RH, Johnson RW, Breuer J, et al. Recommendations for the management of herpes zoster. Clin Infect Dis. 2007;44(Suppl 1):S1–26. DOI: 10.1086/510206
Oxman MN, Levin MJ, Johnson GR, et al. A vaccine to prevent herpes zoster and postherpetic neuralgia in older adults. N Engl J Med. 2005;352:2271–2284. DOI: 10.1056/NEJMoa051016
Kawai K, Yawn BP. Risk factors for herpes zoster: a systematic review and meta-analysis. Mayo Clin Proc. 2017;92(12):1806–1821. DOI: 10.1016/j.mayocp.2017.10.009
15.3.1 Ελληνική Βιβλιογραφία & Πηγές
Για τους Έλληνες επαγγελματίες υγείας και το κοινό, παρατίθενται οι βασικές
ελληνικές πηγές και οδηγίες σχετικά με τον έρπητα ζωστήρα (VZV):
Οι ελληνικές πηγές είναι ιδιαίτερα σημαντικές για την ενημέρωση του κοινού
και των επαγγελματιών υγείας, καθώς προσαρμόζουν τις διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες
στα δεδομένα του ελληνικού συστήματος υγείας.
Key takeaways
Ο ζωστήρας είναι νόσος με σημαντική επίπτωση στην ποιότητα ζωής.
Η αντι-ιική θεραπεία είναι πιο αποτελεσματική όταν ξεκινά μέσα σε 72 ώρες.
Η μεθερπητική νευραλγία είναι η συχνότερη χρόνια επιπλοκή.
Ο εμβολιασμός αποτελεί το βασικότερο μέτρο πρόληψης.
15.4 Συχνές Ερωτήσεις (FAQ) – Σύμφωνα με Ελληνικές Πηγές (ΕΟΔΥ, ΕΔΑΕ, ΙΣΑ)
📌 Τι είναι ο έρπητας ζωστήρας σύμφωνα με τον ΕΟΔΥ;
Ο έρπητας ζωστήρας είναι νόσημα που προκαλείται από την επανενεργοποίηση
του ιού της ανεμευλογιάς (Varicella Zoster Virus – VZV), ο οποίος παραμένει
σε λανθάνουσα μορφή στα νευρικά γάγγλια μετά την αρχική λοίμωξη
(ανεμευλογιά). Ο ΕΟΔΥ επισημαίνει ότι το χαρακτηριστικό εξάνθημα
εντοπίζεται συνήθως σε μια πλευρά του σώματος, ακολουθώντας δερμοτόμιο.
📌 Ποιος κινδυνεύει περισσότερο στην Ελλάδα από ζωστήρα;
Σύμφωνα με τον ΕΟΔΥ και την Ελληνική Δερματολογική & Αφροδισιολογική Εταιρεία (ΕΔΑΕ),
οι ηλικιωμένοι (άνω των 60 ετών), τα άτομα με μειωμένη ανοσία
(π.χ. καρκινοπαθείς, ασθενείς σε ανοσοκατασταλτική θεραπεία, HIV),
καθώς και οι ασθενείς με χρόνιες παθήσεις, έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο.
📌 Υπάρχει εμβόλιο για τον έρπητα ζωστήρα στην Ελλάδα;
Ναι. Ο ΕΟΔΥ και το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών συστήνουν το εμβόλιο
κατά του ζωστήρα σε ενήλικες άνω των 60 ετών, ενώ μπορεί να χορηγηθεί
και σε μικρότερες ηλικίες για άτομα υψηλού κινδύνου. Υπάρχουν δύο τύποι:
το ζων εξασθενημένο και το ανασυνδυασμένο εμβόλιο.
📌 Ο ζωστήρας μεταδίδεται από άτομο σε άτομο;
Ο ζωστήρας δεν μεταδίδεται απευθείας ως ζωστήρας, αλλά ένα άτομο που
έρχεται σε επαφή με τις βλάβες μπορεί να νοσήσει με ανεμευλογιά
(εφόσον δεν έχει νοσήσει ή εμβολιαστεί στο παρελθόν). Ο ΕΟΔΥ
συνιστά προσοχή σε εγκύους, βρέφη και ανοσοκατεσταλμένους.
📌 Τι συστήνει ο Ιατρικός Σύλλογος Αθηνών (ΙΣΑ) για τους εργαζόμενους;
Ο ΙΣΑ προτείνει οι ασθενείς με ζωστήρα να αποφεύγουν την εργασία
(ειδικά σε υγειονομικούς χώρους ή σε στενή επαφή με ευπαθείς ομάδες)
έως ότου ξεραθούν όλες οι φυσαλίδες, ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος μετάδοσης.
📌 Πότε πρέπει να αναζητήσει κάποιος ιατρική βοήθεια στην Ελλάδα;
Σύμφωνα με τον ΕΟΔΥ, πρέπει να αναζητηθεί άμεσα ιατρική εκτίμηση όταν:
– το εξάνθημα εμφανίζεται στο πρόσωπο ή στα μάτια,
– υπάρχει έντονος πόνος ή διαταραχή όρασης,
– ο ασθενής ανήκει σε ομάδα υψηλού κινδύνου,
– ή εμφανίζονται επιπλοκές όπως εκτεταμένο εξάνθημα, εμπύρετο ή νευρολογικά συμπτώματα.
📌 Υπάρχουν οδηγίες διατροφής ή τρόπου ζωής για ασθενείς με ζωστήρα;
Αν και δεν υπάρχει ειδική δίαιτα, οι ελληνικές πηγές (ΕΔΑΕ)
τονίζουν τη σημασία επαρκούς ξεκούρασης, ενυδάτωσης και ισορροπημένης διατροφής
για τη γρηγορότερη ανάρρωση. Ο ΙΣΑ αναφέρει ότι η καλή υγιεινή και η αποφυγή
ξυσίματος των βλαβών μειώνουν τον κίνδυνο επιμόλυνσης.
Η βαλακυκλοβίρη (valacyclovir) είναι ένα αντιικό φάρμακο που ανήκει στην κατηγορία των νουκλεοσιδικών αναλόγων.
Πρόκειται για το προφάρμακο της ακυκλοβίρης, το οποίο μετατρέπεται ταχέως στον οργανισμό σε ακυκλοβίρη,
ασκώντας την αντιική του δράση κυρίως έναντι των ιών του απλού έρπητα (HSV-1, HSV-2) και του ιός ανεμευλογιάς–ζωστήρα (VZV).
Χρησιμοποιείται ευρέως στην κλινική πράξη για την αντιμετώπιση λοιμώξεων όπως:
Ο έρπητας γεννητικών οργάνων (πρώτο επεισόδιο, υποτροπές και κατασταλτική θεραπεία).
Η ανεμευλογιά σε ενήλικες και ειδικές κατηγορίες ασθενών.
Προφύλαξη από υποτροπές ή επιπλοκές σε ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς (π.χ. μετά από μεταμόσχευση).
Σε σύγκριση με την απλή ακυκλοβίρη, η βαλακυκλοβίρη παρουσιάζει μεγαλύτερη βιοδιαθεσιμότητα (55–70%), επιτρέποντας λιγότερες δόσεις ημερησίως και άρα καλύτερη συμμόρφωση των ασθενών.
Το φάρμακο κυκλοφορεί διεθνώς με την εμπορική ονομασία Valtrex® και διατίθεται σε μορφή δισκίων
(500 mg & 1000 mg). Στην Ελλάδα κυκλοφορεί σε γενόσημα σκευάσματα και χορηγείται με ιατρική συνταγή.
Μηχανισμός Δράσης
Η βαλακυκλοβίρη είναι το L-βαλυλικό εστέρας της ακυκλοβίρης, δηλαδή ένα προφάρμακο που
μετατρέπεται γρήγορα στον οργανισμό σε ακυκλοβίρη μέσω της δράσης ενζύμων στο ήπαρ και στο έντερο.
Η ακυκλοβίρη αποτελεί το κύριο δραστικό μόριο που αναστέλλει τον πολλαπλασιασμό των ιών της οικογένειας των Herpesviridae.
Ο μηχανισμός δράσης περιλαμβάνει τα εξής βήματα:
Ενεργοποίηση από ιική θυμιδινική κινάση:
Η ακυκλοβίρη φωσφορυλιώνεται από το ένζυμο θυμιδινική κινάση που εκφράζεται μόνο στα κύτταρα που έχουν
μολυνθεί από τον ιό. Αυτό προσδίδει εκλεκτικότητα στη δράση της.
Σχηματισμός τριφωσφορικής ακυκλοβίρης (ACV-TP):
Στη συνέχεια, τα κυτταρικά ένζυμα ολοκληρώνουν τη διαδικασία μετατρέποντας το μόριο σε ακυκλοβίρη-τριφωσφορική.
Αναστολή DNA πολυμεράσης του ιού:
Η ACV-TP ενσωματώνεται στο ιικό DNA, δρώντας ως «ψευδής» νουκλεοσίδης και σταματώντας την αλυσίδα.
Έτσι, η ιική DNA πολυμεράση δεν μπορεί να συνεχίσει τον πολλαπλασιασμό.
Εκλεκτικότητα:
Επειδή η ενεργοποίηση απαιτεί την παρουσία του ιικού ενζύμου, τα υγιή κύτταρα παραμένουν σε μεγάλο βαθμό
ανεπηρέαστα, γεγονός που εξηγεί και το καλό προφίλ ασφάλειας.
Με τον τρόπο αυτό η βαλακυκλοβίρη:
Μειώνει τη διάρκεια και τη σοβαρότητα των επεισοδίων έρπητα.
Περιορίζει τη μετάδοση του ιού σε άλλους.
Προλαμβάνει την εμφάνιση επιπλοκών σε ασθενείς με ανοσοκαταστολή.
Σημαντικό είναι ότι η βαλακυκλοβίρη δεν εξαλείφει τον ιό από τον οργανισμό, αλλά ελέγχει τις εξάρσεις και μειώνει τον κίνδυνο υποτροπών.
Ενδείξεις Χρήσης
Η βαλακυκλοβίρη ενδείκνυται για τη θεραπεία και την προφύλαξη λοιμώξεων από ιούς της οικογένειας Herpesviridae, με κύριους στόχους τους HSV-1, HSV-2 και VZV.
Παρακάτω παρουσιάζονται οι βασικές κλινικές ενδείξεις με πρακτικές επισημάνσεις για την καθημερινή πράξη.
Έρπητας Γεννητικών Οργάνων (HSV-2 & HSV-1)
Ο έρπητας γεννητικών οργάνων είναι συχνή, υποτροπιάζουσα λοίμωξη. Η βαλακυκλοβίρη μειώνει τη
διάρκεια συμπτωμάτων, το ιικό φορτίο και τον κίνδυνο μετάδοσης, και χρησιμοποιείται τόσο θεραπευτικά σε επεισόδια όσο και κατασταλτικά για μείωση υποτροπών.
Πρώτο επεισόδιο: Στόχος η ταχεία ανακούφιση από πόνο/καύσο, επιτάχυνση επούλωσης βλαβών και μείωση επιπλοκών.
Υποτροπιάζων έρπητας: Έναρξη θεραπείας στα πρόδρομα συμπτώματα (μυρμήγκιασμα/κάψιμο) βελτιστοποιεί το αποτέλεσμα.
Κατασταλτική θεραπεία (suppressive): Ενδείκνυται όταν υπάρχουν συχνές υποτροπές ή υψηλός κίνδυνος μετάδοσης στον/στη σύντροφο.
Μείωση μετάδοσης: Η παρατεταμένη χορήγηση μειώνει την ασυμπτωματική αποβολή ιού και τον κίνδυνο μετάδοσης, χωρίς να την εκμηδενίζει.
Κλινικό Tip: Συνοδευτικά μέτρα (π.χ. προφυλακτικό, αποφυγή επαφής κατά την ενεργή φάση, ενημέρωση συντρόφου)
παραμένουν κρίσιμα ακόμη και με κατασταλτική αγωγή.
Επιχείλιος Έρπητας (HSV-1)
Η βαλακυκλοβίρη μειώνει τη διάρκεια των συμπτωμάτων (άλγος, ερύθημα, φυσαλίδες, εφελκίδες) όταν χορηγείται νωρίς, κατά προτίμηση στα πρόδρομα συμπτώματα. Εναλλακτικά ή συμπληρωματικά χρησιμοποιούνται τοπικές κρέμες,
αλλά η συστηματική θεραπεία προσφέρει πιο σταθερό όφελος σε έντονες υποτροπές.
Στόχος: Μείωση διάρκειας βλαβών και κινδύνου μετάδοσης σε οικείες επαφές (π.χ. παιδιά, ανοσοκατεσταλμένοι).
Πότε να ξεκινήσει: Μόλις εμφανιστεί «μυρμήγκιασμα» ή καύσος στο χείλος.
Σημείωση: Αποφυγή κοινής χρήσης ποτηριών/κραγιόν και στενής επαφής με βρέφη ή ανοσοκατεσταλμένους κατά την ενεργό φάση.
Η συστηματική θεραπεία με βαλακυκλοβίρη είναι σημαντική, ιδίως σε ηλικιωμένους και ασθενείς με συνοσηρότητες,
διότι μειώνει τη διάρκεια του οξέος πόνου και ενδέχεται να περιορίσει τον κίνδυνο μεθερπητικής νευραλγίας όταν ξεκινά εντός 72 ωρών από την έναρξη του εξανθήματος.
Οξεία φάση: Στόχος η ταχεία αναστολή πολλαπλασιασμού του VZV και η ανακούφιση από πόνο/καύσο.
Οφθαλμικός ζωστήρας: Επείγουσα αξιολόγηση από οφθαλμίατρο· απαιτείται άμεση συστηματική αγωγή.
Ανοσοκαταστολή: Χαμηλότερο όριο για έναρξη και εντατικοποίηση θεραπείας.
Κλινικό Tip: Συνδυασμός με αναλγητική στρατηγική (π.χ. παρακεταμόλη, νευροπαθηκά αναλγητικά)
συχνά απαιτείται για τον έλεγχο του πόνου.
Ανεμευλογιά (VZV)
Σε ενήλικες, εγκύους (κατά ένδειξη/ειδικά πρωτόκολλα) και σε άτομα υψηλού κινδύνου,
η βαλακυκλοβίρη μπορεί να μειώσει τη βαρύτητα και τη διάρκεια της νόσου. Στα παιδιά η συστηματική θεραπεία
εξετάζεται σε επιλεγμένες περιπτώσεις, σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες.
Στόχος: Περιορισμός εξανθήματος, πυρετού και κινδύνου βακτηριακών επιμολύνσεων.
Χρονισμός: Καλύτερα όσο το δυνατόν πιο νωρίς από την έναρξη εξανθήματος/συμπτωμάτων.
Θυμήσου: Ο εμβολιασμός έναντι VZV μειώνει την επίπτωση και τις επιπλοκές—η αντιική θεραπεία δεν υποκαθιστά την πρόληψη.
Προφύλαξη σε Ανοσοκατεσταλμένους & Ειδικές Καταστάσεις
Η βαλακυκλοβίρη χρησιμοποιείται για δευτερογενή προφύλαξη υποτροπών HSV και για μείωση ιαιμίας/επιπλοκών
σε μεταμοσχευμένους ή άλλους ανοσοκατεσταλμένους, σύμφωνα με πρωτόκολλα του κέντρου θεραπείας.
HIV λοίμωξη: Μείωση συχνότητας και βαρύτητας επεισοδίων HSV—συντονισμός με ART και λοιπές προφυλάξεις.
Στενές επαφές υψηλού κινδύνου: Κατά περίπτωση, με στόχο τη μείωση μετάδοσης HSV (μαζί με προφυλακτικές πρακτικές).
Πρακτικό πλαίσιο: Τα πρωτόκολλα προφύλαξης διαφοροποιούνται ανά κέντρο·
απαιτείται εξατομίκευση δόσης βάσει νεφρικής λειτουργίας και συνοδών φαρμάκων.
Δοσολογία & Χορήγηση
Η βαλακυκλοβίρη διατίθεται σε δισκία 500 mg και 1000 mg.
Λόγω της υψηλότερης βιοδιαθεσιμότητας έναντι της ακυκλοβίρης, επιτρέπει λιγότερες ημερήσιες δόσεις
με ισοδύναμη αποτελεσματικότητα. Ακολουθούν οι τυπικές δοσολογίες ενηλίκων ανά ένδειξη
(εκτός αν ο ιατρός σας δώσει διαφορετικές οδηγίες).
Έναρξη νωρίς στην πορεία της νόσου για μεγαλύτερο όφελος.
Προφύλαξη σε ανοσοκατεσταλμένους
Κατά περίπτωση (συνήθως 500–1000 mg)
1–2 φορές/ημέρα
Όσο διαρκεί ο κίνδυνος
Σύμφωνα με πρωτόκολλα κέντρου/μεταμόσχευσης· εξατομίκευση.
Σημαντικό: Οι δοσολογίες παραπάνω αφορούν ενηλίκους. Για παιδιά/εφήβους
απαιτείται παιδίατρος/λοιμωξιολόγος και ειδική τιτλοδότηση ανά ηλικία/βάρος και ένδειξη.
Ρύθμιση Δόσης σε Νεφρική Δυσλειτουργία (ΧΝΑ)
Η βαλακυκλοβίρη απεκκρίνεται κυρίως από τους νεφρούς· συνεπώς, σε μειωμένη νεφρική λειτουργία
οι δόσεις πρέπει να προσαρμόζονται με βάση το eGFR/CrCl και την ένδειξη.
Γενική αρχή: όσο χαμηλότερη η νεφρική λειτουργία, τόσο μειώνουμε τη δόση ή/και αραιώνουμε τα μεσοδιαστήματα.
eGFR/CrCl (mL/min)
Γενική προσαρμογή (ενδεικτικά)
Σχόλια
>= 50
Κανονική δόση
Χωρίς προσαρμογή.
30–49
Συνήθως ~50–75% της συνήθους έκθεσης
Συχνά αραίωση συχνότητας (π.χ. από 2x/ημ. σε 1x/ημ. ανά ένδειξη).
10–29
Περαιτέρω μείωση δόσης/αραίωση μεσοδιαστήματος
Προσαρμόστε ανά ένδειξη· αποφύγετε υψηλές «φορτωτικές» δόσεις.
< 10 ή Αιμοκάθαρση
Χαμηλές δόσεις, συχνά μετά την κάθαρση
Συντονισμός με νεφρολόγο· δώστε δόση μετά την συνεδρία HD όταν απαιτείται.
Πρακτικό tip: Παρακολουθήστε κλινικά και με εργαστηριακά (κρεατινίνη/eGFR)·
σε αφυδάτωση, ηλικιωμένους ή συγχορήγηση νεφροτοξικών (π.χ. ΜΣΑΦ), εξετάστε περαιτέρω μείωση ή πιο στενή παρακολούθηση.
Τρόπος Λήψης & Χρονοδότηση
Με ή χωρίς τροφή: Μπορεί να ληφθεί ανεξάρτητα από τα γεύματα.
Ενυδάτωση: Πίνετε επαρκή υγρά κατά τη διάρκεια της θεραπείας.
Έναρξη: Όσο πιο νωρίς τόσο καλύτερα: ιδίως σε επιχείλιο/γεννητικό έρπητα (στα πρόδρομα συμπτώματα) και σε ζωστήρα (εντός 72 ωρών).
Σταθερότητα ωραρίου: Κρατήστε σταθερά μεσοδιαστήματα (π.χ. κάθε 12 ώρες σε σχήμα BID).
Μην μασάτε/σπάτε: Εκτός αν το έχει επιβεβαιώσει ο φαρμακοποιός/ιατρός.
Ξεχασμένη Δόση
Αν ξεχάσετε μία δόση, λάβετε την μόλις το θυμηθείτε. Αν όμως πλησιάζει η ώρα της επόμενης,
παραλείψτε την χαμένη δόση και συνεχίστε στο κανονικό σας ωράριο. Μην διπλασιάζετε δόσεις.
Συμμόρφωση & Πρακτικά Βοηθήματα
Χρησιμοποιήστε υπενθυμίσεις στο κινητό για σταθερή λήψη.
Έχετε πάντα διαθέσιμες λίγες δόσεις για επιδραστική θεραπεία στα πρώτα συμπτώματα.
Συζητήστε με τον/την σύντροφο για μέτρα μείωσης μετάδοσης σε έρπητα γεννητικών οργάνων.
Αποποίηση: Οι πληροφορίες είναι γενικές και δεν υποκαθιστούν εξατομικευμένη ιατρική συμβουλή.
Ακολουθήστε πάντα τις οδηγίες του θεράποντα ιατρού και του επίσημου φύλλου οδηγιών προϊόντος.
Φαρμακοκινητική
Η βαλακυκλοβίρη είναι προφάρμακο της ακυκλοβίρης, σχεδιασμένο για βελτιωμένη
εντερική απορρόφηση και υψηλότερη βιοδιαθεσιμότητα. Μετά τη χορήγηση από το στόμα,
μετατρέπεται ταχέως σε ακυκλοβίρη και L-βαλίνη μέσω ηπατικών και εντερικών εστερασών.
Απορρόφηση
Η βαλακυκλοβίρη απορροφάται ταχέως από το γαστρεντερικό, αξιοποιώντας μεταφορείς πεπτιδίων
(π.χ. PEPT1) στο εντερικό επιθήλιο, χάρη στο L-βαλυλικό εστέρας.
Η ίδια η βαλακυκλοβίρη εμφανίζεται παροδικά στο πλάσμα (χαμηλά επίπεδα),
καθώς μετατρέπεται γρήγορα σε ακυκλοβίρη κατά το first-pass.
Ο χρόνος μέχρι τη μέγιστη συγκέντρωση (Tmax) της ακυκλοβίρης μετά από δόση βαλακυκλοβίρης
είναι συνήθως ~1–2 ώρες.
Τροφή: Η πρόσληψη με γεύμα δεν επηρεάζει κλινικά σημαντικά την απορρόφηση—μπορεί να ληφθεί με ή χωρίς φαγητό.
Κλινικό tip: Σε επιχείλιο/γεννητικό έρπητα, η έγκαιρη έναρξη (στα πρόδρομα συμπτώματα)
αξιοποιεί τη γρήγορη απορρόφηση και βελτιώνει το κλινικό όφελος.
Βιοδιαθεσιμότητα
Η από του στόματος βιοδιαθεσιμότητα της ακυκλοβίρης όταν χορηγείται ως βαλακυκλοβίρη είναι πολλαπλάσια σε σχέση με την απευθείας ακυκλοβίρη
(τυπικά ~50–60% έναντι ~10–20% της σκέτης ακυκλοβίρης).
Η υψηλότερη βιοδιαθεσιμότητα επιτρέπει αραιότερα δοσολογικά σχήματα (π.χ. 1–3 δόσεις/ημέρα)
με διατήρηση ισοδύναμης έκθεσης.
Η αιχμή συγκέντρωσης της ακυκλοβίρης (Cmax) μετά από συνήθεις δόσεις βαλακυκλοβίρης είναι
σαφώς υψηλότερη από την αντίστοιχη από του στόματος ακυκλοβίρη, με συγκρίσιμη ασφάλεια.
Γιατί έχει σημασία: Η καλύτερη βιοδιαθεσιμότητα μεταφράζεται σε λιγότερες δόσεις, άρα καλύτερη συμμόρφωση, ιδιαίτερα σε κατασταλτική θεραπεία.
Κατανομή
Η ακυκλοβίρη κατανέμεται ευρέως στους ιστούς· ο όγκος κατανομής είναι κοντά στο ολικό ύδωρ σώματος (ενδεικτικά ~0,6 L/kg).
Σύνδεση με πρωτεΐνες: Χαμηλή (περίπου 15%), άρα περιορισμένες φαρμακοκινητικές
αλληλεπιδράσεις μέσω μετατόπισης από πρωτεΐνες.
ΚΝΣ/ΕΝΥ: Επίπεδα στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό (~50% των αντίστοιχων πλάσματος),
γεγονός σημαντικό για τις ερπητικές νευρολοιμώξεις (σε ενδοφλέβιες χορηγήσεις ακυκλοβίρης κατά βάση).
Βιολογικά υγρά: Ανιχνεύεται σε σίελο, δάκρυα και υγρό φυσαλίδων—σχετικό με τη μεταδοτικότητα HSV/VZV.
Κύηση/γαλουχία: Περνά πλακούντα και σε μικρές ποσότητες στο μητρικό γάλα (βλ. ειδική ενότητα για
κλινική ερμηνεία).
Νεφρική Απέκκριση & Μεταβολισμός
Η ακυκλοβίρη αποβάλλεται κυρίως από τους νεφρούς ως αναλλοίωτη ουσία μέσω σπειραματικής διήθησης και σωληναριακής έκκρισης.
Μικρό ποσοστό μεταβολίζεται σε 9-καρβοξυ-μεθοξυμεθυλογουανίνη (CMMG).
Η συσσώρευση CMMG σε βαριά ΧΝΑ έχει συσχετιστεί με νευρολογικές εκδηλώσεις
(σύγχυση, υπνηλία, σπάνια παραλήρημα/σπασμοί).
Ο μέσος χρόνος ημίσειας ζωής της ακυκλοβίρης σε φυσιολογική νεφρική λειτουργία είναι περίπου ~3 ώρες.
Σε σοβαρή νεφρική ανεπάρκεια, ο χρόνος ημίσειας ζωής παρατείνεται σημαντικά (πολλαπλάσιος,
π.χ. >10 ώρες), γι’ αυτό απαιτείται προσαρμογή δόσης.
Αιμοκάθαρση (HD): Απομακρύνει ουσιαστικό ποσοστό ακυκλοβίρης· συστήνεται χορήγηση δόσης μετά την συνεδρία όταν απαιτείται θεραπεία.
Προσοχή: Τα νεφροτοξικά ή που μειώνουν τη σωληναριακή απέκκριση (π.χ. προβενεσίδη, ΜΣΑΦ, υψηλές δόσεις κυκλοσπορίνης/τακρόλιμους) μπορούν να αυξήσουν την έκθεση στην ακυκλοβίρη.
Επιδράσεις Ηλικίας & Χρόνιας Νεφρικής Νόσου (ΧΝΑ)
Ηλικιωμένοι: Συχνά μειωμένη νεφρική κάθαρση ακόμη και με «φυσιολογική» κρεατινίνη
(λόγω χαμηλής μυϊκής μάζας). Απαιτείται εκτίμηση eGFR και πιθανή μείωση δόσης.
Κίνδυνος αφυδάτωσης: Ηλικιωμένοι και ασθενείς με συνοσηρότητες διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο οξείας νεφρικής βλάβης· συνιστάται επαρκής ενυδάτωση.
ΧΝΑ σταδίου 3–5: Απαιτείται προσαρμογή δόσης/συχνότητας (βλ. σχετικό πίνακα
στη Δοσολογία). Παρακολουθήστε για νευρολογικά συμπτώματα που υποδηλώνουν υπερδοσολογία (π.χ. σύγχυση).
Αιμοκάθαρση: Συγχρονίστε τις δόσεις με τις συνεδρίες· κατά κανόνα δόση μετά την HD.
Ηπατική δυσλειτουργία: Δεν επηρεάζει ουσιωδώς την απέκκριση της ακυκλοβίρης, αλλά μπορεί να
επηρεάσει την πρώιμη μετατροπή βαλακυκλοβίρης→ακυκλοβίρη. Συνήθως δεν απαιτούνται μεγάλες προσαρμογές.
Παράμετρος
Τιμή/Εύρος (ενδεικτικά)
Σχόλια
Tmax (ακυκλοβίρη)
~1–2 ώρες
Μετά από από του στόματος βαλακυκλοβίρη.
Βιοδιαθεσιμότητα
~50–60%
Σημαντικά υψηλότερη vs per os ακυκλοβίρη (~10–20%).
Σύνδεση με πρωτεΐνες
Χαμηλή (~15%)
Μικρό δυναμικό εκτόπισης.
Κατανομή σε ΕΝΥ
~50% των επιπέδων πλάσματος
Σημαντικό για HSV νευρολοιμώξεις.
t1/2 (φυσιολογικό eGFR)
~3 ώρες
Για την ακυκλοβίρη, το δραστικό μόριο.
t1/2 (σοβαρή ΧΝΑ)
Πολλαπλάσια (>10 ώρες)
Απαιτεί προσαρμογή δόσης.
Οδός απέκκρισης
Νεφρική (αναλλοίωτη κυρίως)
Σπειραματική διήθηση + σωληναριακή έκκριση.
Σύνοψη: Η βαλακυκλοβίρη πετυχαίνει γρήγορα και αποτελεσματικά θεραπευτικά επίπεδα ακυκλοβίρης
χάρη στην εξαιρετική απορρόφηση του προφαρμάκου. Η νεφρική λειτουργία είναι ο καθοριστικός παράγοντας
για την κάθαρση και την ασφάλεια—η προσαρμογή δόσης σε ΧΝΑ είναι απαραίτητη.
Παρενέργειες & Ανεπιθύμητες Ενέργειες
Η βαλακυκλοβίρη διαθέτει γενικά καλό προφίλ ασφάλειας. Οι πιο συχνές ανεπιθύμητες
είναι ήπιες και αυτοπεριοριζόμενες (π.χ. κεφαλαλγία, ναυτία). Σοβαρές αντιδράσεις είναι σπάνιες και
εμφανίζονται κυρίως σε ηλικιωμένους, σε όσους έχουν μειωμένη νεφρική λειτουργία ή
λαμβάνουν υψηλές δόσεις/συγχορηγούμενα νεφροτοξικά φάρμακα.
Συχνές & Ήπιες Παρενέργειες
Κεφαλαλγία, ζάλη, κόπωση.
Γαστρεντερικές: ναυτία, κοιλιακό άλγος, έμετος, περιστασιακή διάρροια ή δυσκοιλιότητα.
Δερματικές: ήπιο εξάνθημα, κνησμός.
Εργαστηριακές: παροδική ήπια ↑ τρανσαμινασών χωρίς κλινική σημασία, συνήθως αναστρέψιμη.
Διαχείριση: Συνήθως δεν απαιτείται διακοπή. Διατηρήστε καλή ενυδάτωση,
λάβετε την επόμενη δόση κανονικά. Επικοινωνήστε με ιατρό αν τα συμπτώματα επιμένουν ή επιδεινώνονται.
Νευρολογικές/Νοητικές Εκδηλώσεις (σπανιότερες)
Εμφανίζονται κυρίως σε υπερδοσολογία ή ΧΝΑ (λόγω συσσώρευσης μεταβολιτών όπως CMMG),
και συνήθως είναι αναστρέψιμες μετά από διακοπή/διόρθωση δόσης:
* Οι κατηγορίες συχνότητας είναι ενδεικτικές και ενδέχεται να διαφέρουν ανά φύλλο οδηγιών/πληθυσμό.
🚩 Red Flags – Ζητήστε άμεσα ιατρική βοήθεια αν εμφανίσετε:
Έντονη υπνηλία, σύγχυση, παραλήρημα, σπασμούς.
Ξαφνική μείωση διούρησης, οίδημα, πόνο στη ράχη/πλευρά ή αιματουρία.
Εξάνθημα με φυσαλίδες/απολέπιση, σοβαρό εξάνθημα, στοματικές βλάβες (υποψία SJS/TEN).
Δυσκολία στην αναπνοή, αγγειοοίδημα (χείλη/γλώσσα/λαιμός), σημεία αναφυλαξίας.
Πρακτικά Βήματα σε Ανεπιθύμητη Ενέργεια
Ήπια συμπτώματα: συνεχίστε τη θεραπεία, ενυδάτωση, ενημερώστε τον ιατρό εάν επιμένουν >48–72 ώρες.
Σημεία νευροτοξικότητας ή νεφρικής δυσλειτουργίας: επικοινωνήστε άμεσα· απαιτείται έλεγχος δόσης/eGFR.
Σοβαρή αντίδραση ή red flag:διακόψτε το φάρμακο και αναζητήστε επείγουσα φροντίδα.
Αποφύγετε ταυτόχρονα ΜΣΑΦ/άλλα νεφροτοξικά χωρίς ιατρική οδηγία, αυξήστε τα υγρά.
Φαρμακοεπαγρύπνηση: ενημερώστε τον ιατρό σας και αναφέρετε περιστατικά στον εθνικό οργανισμό φαρμάκων (ΕΟΦ).
Σημείωση: Οι πληροφορίες είναι γενικές και δεν υποκαθιστούν εξατομικευμένη ιατρική συμβουλή.
Πάντα ακολουθείτε το φύλλο οδηγιών και τον/την θεράποντα ιατρό, ιδίως αν έχετε ΧΝΑ, είστε ηλικιωμένος/η ή λαμβάνετε πολλά φάρμακα.
Αλληλεπιδράσεις με άλλα Φάρμακα
Η βαλακυκλοβίρη (προφάρμακο της ακυκλοβίρης) παρουσιάζει κυρίως νεφρική αποβολή και χαμηλή σύνδεση με πρωτεΐνες. Συνεπώς, οι σημαντικότερες
αλληλεπιδράσεις είναι εκείνες που επηρεάζουν τη νεφρική κάθαρση ή αυξάνουν τον κίνδυνο νεφροτοξικότητας/νευροτοξικότητας. Παρακάτω διακρίνονται σε:
Φαρμακοκινητικές (PK): επηρεάζουν την αποβολή από τα νεφρά (σπειραματική διήθηση/σωληναριακή έκκριση).
Φαρμακοδυναμικές (PD): αυξάνουν κοινές τοξικότητες (π.χ. νεφρική, νευρολογική) ή επηρεάζουν την κλινική αποτελεσματικότητα (π.χ. εμβόλια).
Φαρμακοκινητικές Αλληλεπιδράσεις (PK)
Προβενεσίδη: Αναστέλλει τη σωληναριακή έκκριση οργανικών ανιόντων → αύξηση επιπέδων ακυκλοβίρης (AUC)· ενδεχομένως ↑ κίνδυνος ανεπιθυμήτων (ιδίως σε ΧΝΑ).
Σιμετιδίνη και άλλα φάρμακα που μειώνουν τη νεφρική κάθαρση: ήπια–μέτρια αύξηση επιπέδων ακυκλοβίρης· συνήθως κλινικά ήπια, αλλά απαιτείται προσοχή σε ηλικιωμένους/ΧΝΑ.
Τενοφοβίρη/Αδεφοβίρη και άλλα που απεκκρίνονται μέσω OAT/MATE: πιθανή αθροιστική αύξηση έκθεσης και νεφρικός κίνδυνος· παρακολούθηση eGFR, ενυδάτωση.
Μυκοφαινολάτη μοφετίλη: αμοιβαίες μεταβολές AUC (ακυκλοβίρη/MPAG) έχουν περιγραφεί· συνήθως χωρίς σημαντική κλινική συνέπεια, αλλά σε ΧΝΑ απαιτείται προσοχή.
Λίθιο: και τα δύο απεκκρίνονται νεφρικά· περιγραφικές περιπτώσεις νευροτοξικότητας με συνδυασμό.
Έλεγχος λιθίου/συμπτωμάτων, επαρκής ενυδάτωση, σκέψη για προσαρμογή δόσης.
Μεθοτρεξάτη, τριμεθοπρίμη (και άλλα που ανταγωνίζονται σωληναριακή έκκριση):
πιθανή ↑ έκθεσης/τοξικότητας· κλινική παρακολούθηση, ειδικά σε ΧΝΑ/ηλικιωμένους.
Tip: Σε συνδυασμούς με φάρμακα που μοιράζονται νεφρικές μεταφορίνες (OAT1/3, MATE1/2-K),
προγραμματίστε έλεγχο κρεατινίνης/eGFR και εκπαιδεύστε τον ασθενή για ενυδάτωση.
Φαρμακοδυναμικές Αλληλεπιδράσεις (PD)
ΜΣΑΦ (π.χ. ιβουπροφαίνη, ναπροξένη, δικλοφενάκη):
↑ κίνδυνος οξείας νεφρικής βλάβης (αφυδάτωση/αγγειοσύσπαση προσαγωγών)
σε συνδυασμό με ακυκλοβίρη. Προτιμήστε παρακεταμόλη για αναλγησία όπου είναι δυνατόν.
Αμφοτερικίνη Β, αμινογλυκοσίδες, σκιαγραφικά σκιαστικά:
αυξημένος νεφρικός κίνδυνος σε ταυτόχρονη χρήση. Αποφύγετε συνδυασμούς όπου είναι εφικτό·
αν είναι απαραίτητοι, εντατική παρακολούθηση.
Αντιρετροϊκά (π.χ. ριτοναβίρη-boosted σχήματα): όχι ισχυρή PK αλληλεπίδραση με ακυκλοβίρη,
αλλά επιβαρύνσεις στη νεφρική λειτουργία μπορεί να ενισχύσουν την τοξικότητα· να γίνεται παρακολούθηση.
Εμβόλια ανεμευλογιάς/ζωστήρα (ζωντανά εξασθενημένα):
αντιικά κατά HSV/VZV ενδέχεται να μειώσουν την αναπαραγωγή του εμβολιαστικού ιού και την ανοσολογική απάντηση·
συνιστάται διακοπή 24 ώρες πριν και αποφυγή για ~14 ημέρες μετά τον εμβολιασμό. Το ανασυνδυασμένο εμβόλιο ζωστήρα (μη ζωντανό) δεν έχει αυτόν τον περιορισμό.
Έλεγχος eGFR πριν/κατά τη θεραπεία σε ηλικιωμένους ή με συνοσηρότητες.
Ενυδάτωση σε όλη τη διάρκεια της θεραπείας· εκπαιδεύστε τον ασθενή.
Αναλγησία: προτιμήστε παρακεταμόλη αντί ΜΣΑΦ, όταν είναι εφικτό.
Εμβολιασμοί: συντονίστε το χρονοδιάγραμμα με τον ιατρό (ιδίως για ζωντανά VZV/ζωστήρα).
Σημείωση: Οι αλληλεπιδράσεις ποικίλλουν ανά δόση, διάρκεια, eGFR και συννοσηρότητες.
Η παρούσα ενότητα παρέχει γενικές γραμμές — ακολουθείτε πάντα τις οδηγίες του θεράποντα ιατρού και τα επίσημα SmPC/φυλλάδια.
Βαλακυκλοβίρη στην Εγκυμοσύνη & Γαλουχία
Η χρήση της βαλακυκλοβίρης κατά την εγκυμοσύνη και τον θηλασμό αποτελεί σημαντικό πεδίο
κλινικής πρακτικής, καθώς ο έρπητας (HSV και VZV) μπορεί να προκαλέσει σοβαρές επιπλοκές τόσο
στη μητέρα όσο και στο έμβρυο/νεογνό. Τα δεδομένα από μελέτες και καταγραφές χρήσης υποστηρίζουν ικανοποιητικό προφίλ ασφάλειας, αλλά η χορήγηση γίνεται πάντα μετά από αξιολόγηση κινδύνου–οφέλους από τον θεράποντα ιατρό.
Χρήση στην Εγκυμοσύνη
Κατηγορία FDA: Προηγουμένως Κατηγορία Β (δεν έδειξε τερατογένεση σε ζώα· επαρκή
ανθρώπινα δεδομένα καθησυχαστικά).
Μελέτες παρατήρησης σε χιλιάδες εγκύους με έκθεση σε ακυκλοβίρη/βαλακυκλοβίρη
δεν έδειξαν αύξηση κινδύνου για συγγενείς ανωμαλίες.
Κλινική χρήση:
Σε υποτροπιάζοντα γεννητικό έρπητα: κατασταλτική αγωγή στο 3ο τρίμηνο
μειώνει τον κίνδυνο υποτροπής στον τοκετό και την ανάγκη για καισαρική.
Σε πρώτο επεισόδιο γεννητικού έρπητα στην κύηση: άμεση θεραπεία για μείωση
ιαιμίας/μετάδοσης.
Σε έκθεση σε VZV (ανεμευλογιά): σε μη ανοσοποιημένες εγκύους, η βαλακυκλοβίρη μπορεί να περιορίσει
τη βαρύτητα και να μειώσει τον κίνδυνο επιπλοκών (π.χ. πνευμονία).
Κλινικό όφελος: Η θεραπεία μειώνει τον κίνδυνο νεογνικού έρπητα, μιας σοβαρής λοίμωξης με υψηλή θνητότητα/νοσηρότητα.
Χρήση στη Γαλουχία
Η βαλακυκλοβίρη μετατρέπεται σε ακυκλοβίρη, η οποία απεκκρίνεται σε μικρές ποσότητες στο μητρικό γάλα.
Μελέτες δείχνουν ότι η έκθεση του βρέφους μέσω θηλασμού είναι πολύ μικρότερη από τη θεραπευτική δόση που χορηγείται απευθείας σε νεογνά/βρέφη.
Θεωρείται ασφαλής κατά τη γαλουχία· δεν απαιτείται διακοπή θηλασμού όταν χορηγείται στη μητέρα.
Συνιστάται όμως παρακολούθηση του βρέφους για ασυνήθιστα συμπτώματα (π.χ. διάρροια, εξάνθημα).
Tip: Σε μητέρες με ενεργές βλάβες έρπητα στο στήθος, αποφεύγεται ο άμεσος θηλασμός
από το προσβεβλημένο στήθος μέχρι την πλήρη επούλωση (λόγω κινδύνου τοπικής μετάδοσης).
Κατάσταση
Ασφάλεια
Κλινικές Σημειώσεις
Εγκυμοσύνη
Ασφαλής (σύμφωνα με δεδομένα) – Κατηγορία Β
Κατασταλτική στο 3ο τρίμηνο για HSV· θεραπεία σε πρώτο επεισόδιο ή VZV έκθεση
Γαλουχία
Ασφαλής
Ελάχιστη διέλευση στο γάλα· αποφυγή θηλασμού από μολυσμένο στήθος
Σημείωση: Η χορήγηση κατά την εγκυμοσύνη/γαλουχία πρέπει να γίνεται μόνο με ιατρική καθοδήγηση, με βάση την ένδειξη και τον κίνδυνο για μητέρα–νεογνό.
Βαλακυκλοβίρη στα Παιδιά
Η βαλακυκλοβίρη χρησιμοποιείται σε επιλεγμένες παιδιατρικές ενδείξεις για λοιμώξεις από HSV-1/HSV-2 και VZV. Η τυπική παιδιατρική πρακτική διαφοροποιείται ανά χώρα/SmPC·
ακολουθείστε τις εθνικές οδηγίες και την κρίση ειδικού (παιδιάτρου/λοιμωξιολόγου).
Κεντρική ιδέα: Για πολλά παιδιατρικά σενάρια, ακυκλοβίρη παραμένει η standard επιλογή (ειδικά στα μικρότερα παιδιά).
Η βαλακυκλοβίρη, με καλύτερη βιοδιαθεσιμότητα και λιγότερες δόσεις, είναι χρήσιμη σε μεγαλύτερα παιδιά/εφήβους
που καταπίνουν δισκία.
Κύριες Ενδείξεις (ανά ηλικιακή ομάδα)
Επιχείλιος έρπητας (HSV-1) στους εφήβους ≥12 ετών:
σχήμα «μίας ημέρας» όπως στους ενήλικες (βλ. δοσολογία).
Ανεμευλογιά (VZV) σε παιδιά 2–<18 ετών:
θεραπεία σε επιλεγμένες περιπτώσεις για μείωση διάρκειας/βάρους νόσου· καλύτερα εντός 24 ωρών από το εξάνθημα.
Έρπητας γεννητικών οργάνων (HSV-2/HSV-1) σε εφήβους:
συνήθως εκτός ενδείξεων (off-label)· εξετάζεται σε μεγαλύτερους εφήβους, κατά προτίμηση από ειδικό.
Έρπητας ζωστήρας σε εφήβους: σπάνιος· συχνά off-label,
με σχήματα παρόμοια των ενηλίκων σε συνεργασία με ειδικό.
Ανοσοκαταστολή/μεταμόσχευση: συνήθως προτιμάται ακυκλοβίρη·
η βαλακυκλοβίρη μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε εξατομικευμένα πρωτόκολλα κέντρων.
Δοσολογία – Παιδιατρικά Σχήματα
Ένδειξη
Ηλικία/Βάρος
Δόση
Συχνότητα
Διάρκεια
Σχόλια
Επιχείλιος έρπητας (HSV-1)
≥12 ετών
2000 mg
2 δόσεις / 1 ημέρα (0 & 12h)
1 ημέρα
Έναρξη στα πρόδρομα συμπτώματα· όχι >1 ημέρα θεραπείας.
Ανεμευλογιά (VZV)
2–<18 ετών
20 mg/kg/δόση (max 1000 mg ανά δόση)
3 φορές/ημέρα
5 ημέρες
Καλύτερα έναρξη εντός 24h από το εξάνθημα.
Έρπητας γεννητικών οργάνων – υποτροπές*
Έφηβοι
500 mg
2 φορές/ημέρα
3 ημέρες
*Off-label· προτεραιότητα σε εκτίμηση ειδικού.
Έρπητας γεννητικών οργάνων – 1ο επεισόδιο*
Έφηβοι
1000 mg
2 φορές/ημέρα
7–10 ημέρες
*Off-label· χαμηλό όριο για καλλιέργεια/NAAT & STD screening.
*Off-label· έναρξη ιδανικά εντός 72h από εξάνθημα.
Σημ.: Οι παραπάνω δόσεις είναι ενδεικτικές και μπορεί να διαφοροποιούνται ανά SmPC/κατευθυντήριες οδηγίες.
Πάντα εξατομίκευση από ειδικό.
Γιγγοστοματίτιδα HSV σε μικρά παιδιά: κλασικά προτιμάται ακυκλοβίρη (per os).
Η βαλακυκλοβίρη μπορεί να εξεταστεί σε μεγαλύτερα παιδιά που καταπίνουν δισκία (off-label).
Νεογνά & Μικρά Βρέφη
Η νεογνική HSV λοίμωξη είναι επείγουσα κατάσταση με υψηλή θνητότητα/νοσηρότητα και
αντιμετωπίζεται με ενδοφλέβια ακυκλοβίρη σε νοσοκομείο. Η βαλακυκλοβίρη per os δεν αποτελεί θεραπεία πρώτης γραμμής σε αυτόν τον πληθυσμό.
Χαμηλό όριο για νοσηλεία/IV θεραπεία σε ύποπτα βρέφη.
Συνδυασμός με έλεγχο για σήψη, μηνιγγοεγκεφαλίτιδα και λοιπές αιτίες πυρετού.
Προσαρμογή Δόσης σε Χρόνια Νεφρική Νόσο (ΧΝΑ)
Όπως και στους ενηλίκους, η ακυκλοβίρη (δραστικό μόριο) απεκκρίνεται κυρίως νεφρικά.
Σε παιδιά με μειωμένο eGFR/CrCl απαιτείται προσαρμογή δόσης/συχνότητας και στενή παρακολούθηση.
eGFR/CrCl (mL/min/1.73m²)
Γενική Προσέγγιση
Κλινικές Σημειώσεις
≥50
Συνήθη σχήματα
Χωρίς προσαρμογή.
30–49
Μείωση συχνότητας ή/και δόσης
Παρακολούθηση κρεατινίνης/υδάτωσης.
10–29
Σημαντική μείωση συνολικής ημερήσιας δόσης
Εξατομίκευση από νεφρολόγο/ειδικό.
<10 ή αιμοκάθαρση
Χαμηλές δόσεις, δόση συνήθως μετά την HD
Συντονισμός με νεφρολόγο· παρακολούθηση για νευροτοξικότητα.
Προσοχή: ΜΣΑΦ, αφυδάτωση και φάρμακα που μειώνουν τη σωληναριακή απέκκριση
αυξάνουν τον κίνδυνο οξείας ΝΒ/νευροτοξικότητας. Εκπαιδεύστε γονείς/εφήβους για επαρκή ενυδάτωση.
Μορφές & Θέματα Κατάποσης
Τα δισκία 500 mg/1000 mg είναι μεγάλα για μικρά παιδιά.
Εξετάζεται συγκρίσιμο παρασκεύασμα ακυκλοβίρης (υγρό) ή εξατομικευμένο σκεύασμα (extemporaneous suspension) βαλακυκλοβίρης από φαρμακείο νοσοκομείου.
Μη μασάτε/σπάτε δισκία χωρίς επιβεβαίωση φαρμακοποιού. Η γεύση είναι έντονη/πικρή.
Ελέγξτε σωστή δόση σε mg/kg όταν χρησιμοποιείται suspension· δώστε σαφείς οδηγίες μέτρησης (mL).
Ξεχασμένη δόση – πάρτε την όταν το θυμηθείτε· αν πλησιάζει η επόμενη, παραλείψτε τη χαμένη. Όχι διπλή δόση.
Συμπέρασμα: Η βαλακυκλοβίρη είναι χρήσιμη σε μεγαλύτερα παιδιά/εφήβους για HSV/VZV,
με απλούστερα δοσολογικά σχήματα. Σε νεογνά/μικρά βρέφη και σε ανοσοκατεσταλμένους
απαιτείται στενή καθοδήγηση ειδικού. Η νεφρική λειτουργία καθορίζει την ασφάλεια/δοσολογία.
Βαλακυκλοβίρη & Νεφρική Λειτουργία
Η βαλακυκλοβίρη μετατρέπεται σε ακυκλοβίρη, η οποία απεκκρίνεται κυρίως νεφρικά (σπειραματική διήθηση + σωληναριακή έκκριση). Συνεπώς, η νεφρική λειτουργία
καθορίζει την έκθεση στο φάρμακο και τον κίνδυνο νεφροτοξικότητας ή νευροτοξικότητας,
ιδίως σε ηλικιωμένους ή σε χρόνια νεφρική νόσο (ΧΝΑ).
Κύριοι Παράγοντες Κινδύνου για Ανεπιθύμητες στη Νεφρική Λειτουργία
Προϋπάρχουσα ΧΝΑ ή οξεία νεφρική βλάβη (AKI).
Αφυδάτωση, πυρετός, μειωμένη πρόσληψη υγρών.
Υψηλές δόσεις ή παρατεταμένα σχήματα χωρίς προσαρμογή.
Οι προσαρμογές είναι ενδεικτικές και ποικίλλουν ανά SmPC/πρωτόκολλο· να ακολουθούνται οι οδηγίες του θεράποντος.
Αιμοκάθαρση (HD) & Περιτοναϊκή Κάθαρση (PD)
HD: Η ακυκλοβίρη αφαιρείται σε σημαντικό ποσοστό — προτιμήστε χορήγηση μετά τη συνεδρία.
PD: Μικρότερη κάθαρση· απαιτείται εξατομίκευση και στενή παρακολούθηση.
Παρακολούθηση & Πρόληψη Νεφρικών Επιπλοκών
Βασική γραμμή: κρεατινίνη/eGFR πριν από θεραπεία σε ευάλωτους ασθενείς.
Υγρά: επαρκής ενυδάτωση καθ’ όλη τη διάρκεια (ιδίως σε πυρετό/έμετο/διάρροια).
Αποφύγετε ΜΣΑΦ όπου είναι δυνατόν· για άλγος προτιμήστε παρακεταμόλη.
Επανέλεγχος: κρεατινίνη σε 3–7 ημέρες για ζωστήρα ή παρατεταμένα σχήματα, νωρίτερα αν συμπτώματα.
Εκπαίδευση: ενημέρωση για μειωμένη διούρηση, οσφυαλγία, αιματουρία, υπνηλία/σύγχυση.
Σπάνια κρυσταλλουρία έχει περιγραφεί κυρίως με IV ακυκλοβίρη. Με από του στόματος βαλακυκλοβίρη
ο κίνδυνος είναι χαμηλός, αλλά η ενυδάτωση παραμένει βασικό προληπτικό μέτρο.
Πρακτικά Σενάρια
Σενάριο 1: 68 ετών, eGFR 58 mL/min, ζωστήρας →
τυπικό σχήμα (1.000 mg TID × 7η), έντονη σύσταση για ενυδάτωση και αποφυγή ΜΣΑΦ.
Αποποίηση: Οι προσαρμογές δόσης είναι ενδεικτικές και εξαρτώνται από ένδειξη, ηλικία,
συννοσηρότητες και επίσημα πρωτόκολλα/SmPC. Ακολουθείτε πάντα την καθοδήγηση του θεράποντος ιατρού.
Βαλακυκλοβίρη σε Ηλικιωμένους
Στους ηλικιωμένους ασθενείς, η χρήση της βαλακυκλοβίρης απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή λόγω
της συχνότερης μείωσης της νεφρικής λειτουργίας, της πιθανής αφυδάτωσης και της πολυφαρμακίας.
Παρότι το φάρμακο έχει γενικά καλό προφίλ ασφάλειας, ο κίνδυνος νευροτοξικότητας και νεφροτοξικότητας αυξάνεται όταν δεν γίνεται προσαρμογή δόσης με βάση το eGFR.
Ιδιαίτερες Ευπάθειες στον Ηλικιωμένο
«Κρυμμένη» ΧΝΑ: χαμηλή μυϊκή μάζα μπορεί να δίνει «φυσιολογική» κρεατινίνη αλλά μειωμένο eGFR.
Έλεγχος κρεατινίνης/eGFR, επανέναρξη με μειωμένη δόση εφόσον χρειαστεί
Μείωση διούρησης/οσφυαλγία
Οξεία νεφρική βλάβη, κρυσταλλουρία (σπάνια per os)
Διακοπή, υγρά
Εργαστηριακός έλεγχος, αποφυγή ΜΣΑΦ/νεφροτοξικών
Επίμονος πόνος ζωστήρα
Καθυστερημένη έναρξη, ανεπαρκής αναλγησία
Βέλτιστη αναλγησία (παρακεταμόλη ± νευροπαθηκά)
Επανεκτίμηση eGFR/δοσολογίας, παραπομπή αν εμμένει
Εκπαίδευση Ασθενούς
Πίνετε αρκετά υγρά και κρατήστε σταθερά μεσοδιαστήματα δόσεων.
Αποφύγετε ΜΣΑΦ για άλγος· προτιμήστε παρακεταμόλη όπου είναι κατάλληλο.
Αν παρουσιαστεί σύγχυση/υπνηλία ή μείωση διούρησης, επικοινωνήστε άμεσα με ιατρό.
Μη διπλασιάζετε δόσεις σε περίπτωση ξεχασμένης δόσης (βλ. σχετική ενότητα).
Σύνοψη: Στον ηλικιωμένο, η ασφάλεια της βαλακυκλοβίρης εξαρτάται από σωστή εκτίμηση eGFR, ενυδάτωση, αποφυγή αλληλεπιδράσεων και έγκαιρη αναγνώριση συμπτωμάτων.
Βαλακυκλοβίρη & Νεφρική Λειτουργία
Η βαλακυκλοβίρη μετατρέπεται σε ακυκλοβίρη, η οποία απεκκρίνεται κυρίως νεφρικά (σπειραματική διήθηση + σωληναριακή έκκριση). Συνεπώς, η νεφρική λειτουργία
καθορίζει την έκθεση στο φάρμακο και τον κίνδυνο νεφροτοξικότητας ή νευροτοξικότητας,
ιδίως σε ηλικιωμένους ή σε χρόνια νεφρική νόσο (ΧΝΑ).
Κύριοι Παράγοντες Κινδύνου για Ανεπιθύμητες στη Νεφρική Λειτουργία
Προϋπάρχουσα ΧΝΑ ή οξεία νεφρική βλάβη (AKI).
Αφυδάτωση, πυρετός, μειωμένη πρόσληψη υγρών.
Υψηλές δόσεις ή παρατεταμένα σχήματα χωρίς προσαρμογή.
Οι προσαρμογές είναι ενδεικτικές και ποικίλλουν ανά SmPC/πρωτόκολλο· να ακολουθούνται οι οδηγίες του θεράποντος.
Αιμοκάθαρση (HD) & Περιτοναϊκή Κάθαρση (PD)
HD: Η ακυκλοβίρη αφαιρείται σε σημαντικό ποσοστό — προτιμήστε χορήγηση μετά τη συνεδρία.
PD: Μικρότερη κάθαρση· απαιτείται εξατομίκευση και στενή παρακολούθηση.
Παρακολούθηση & Πρόληψη Νεφρικών Επιπλοκών
Βασική γραμμή: κρεατινίνη/eGFR πριν από θεραπεία σε ευάλωτους ασθενείς.
Υγρά: επαρκής ενυδάτωση καθ’ όλη τη διάρκεια (ιδίως σε πυρετό/έμετο/διάρροια).
Αποφύγετε ΜΣΑΦ όπου είναι δυνατόν· για άλγος προτιμήστε παρακεταμόλη.
Επανέλεγχος: κρεατινίνη σε 3–7 ημέρες για ζωστήρα ή παρατεταμένα σχήματα, νωρίτερα αν συμπτώματα.
Εκπαίδευση: ενημέρωση για μειωμένη διούρηση, οσφυαλγία, αιματουρία, υπνηλία/σύγχυση.
Σπάνια κρυσταλλουρία έχει περιγραφεί κυρίως με IV ακυκλοβίρη. Με από του στόματος βαλακυκλοβίρη
ο κίνδυνος είναι χαμηλός, αλλά η ενυδάτωση παραμένει βασικό προληπτικό μέτρο.
Πρακτικά Σενάρια
Σενάριο 1: 68 ετών, eGFR 58 mL/min, ζωστήρας →
τυπικό σχήμα (1.000 mg TID × 7η), έντονη σύσταση για ενυδάτωση και αποφυγή ΜΣΑΦ.
Αποποίηση: Οι προσαρμογές δόσης είναι ενδεικτικές και εξαρτώνται από ένδειξη, ηλικία,
συννοσηρότητες και επίσημα πρωτόκολλα/SmPC. Ακολουθείτε πάντα την καθοδήγηση του θεράποντος ιατρού.
Κλινικές Μελέτες & Αποτελεσματικότητα
Η βαλακυκλοβίρη (προφάρμακο της ακυκλοβίρης) έχει αξιολογηθεί εκτενώς σε τυχαίες, διπλά-τυφλές
κλινικές δοκιμές και μελέτες πραγματικού κόσμου σε κοινές ιογενείς λοιμώξεις από HSV-1/HSV-2 και VZV. Κατωτέρω συνοψίζονται τα κυριότερα ευρήματα ανά κλινικό σενάριο, με έμφαση σε χρονισμό έναρξης,
μείωση συμπτωμάτων/υποτροπών και επιδράσεις στη μετάδοση/αποβολή του ιού.
Key takeaways:
Όσο νωρίτερα ξεκινά η θεραπεία (πρόδρομα/≤72h στο ζωστήρα), τόσο μεγαλύτερο το κλινικό όφελος.
Σε επεισοδιακή θεραπεία HSV, η βαλακυκλοβίρη είναι τουλάχιστον ισοδύναμη της ακυκλοβίρης και πιο εύχρηστη (λιγότερες δόσεις).
Σε κατασταλτική αγωγή HSV-2, μειώνει υποτροπές, αποβολή ιού και κίνδυνο μετάδοσης.
Στον έρπητα ζωστήρα, επιταχύνει την ύφεση πόνου & βλαβών· τα δεδομένα για PHN είναι μικτά, με οφέλη σε κάποιες μελέτες.
Γεννητικός Έρπητας (HSV-2/HSV-1)
Επεισοδιακή θεραπεία – 1ο επεισόδιο & υποτροπές
Τυφλές RCT δείχνουν ότι βαλακυκλοβίρη BID για βραχεία διάρκεια είναι εξίσου αποτελεσματική με ακυκλοβίρη 5×/ημέρα για ταχύτερη ύφεση βλαβών, πόνου και ιοαποβολής, με πλεονέκτημα τη συμμόρφωση. :contentReference[oaicite:0]{index=0}
Εναλλακτικά σχήματα OD vs BID για υποτροπές έχουν δείξει κλινική ισοδυναμία για ίαση/πόνο όταν η θεραπεία εκκινεί άμεσα στα πρόδρομα. :contentReference[oaicite:1]{index=1}
Οι κατευθυντήριες οδηγίες επισημαίνουν ότι τα ακυκλοβίρη/βαλακυκλοβίρη/φαμκυκλοβίρη είναι ισοδύναμα στην επεισοδιακή θεραπεία, αρκεί να αρχίσουν εντός 24 ωρών από την έναρξη βλαβών/προδρόμων. :contentReference[oaicite:2]{index=2}
Κατασταλτική αγωγή & μετάδοση
Σε ζευγάρια ασύμφωνα για HSV-2, 500 mg άπαξ ημερησίως για 8 μήνες μείωσαν:
Τη συμπτωματική μετάδοση: 4/743 vs 16/741 (HR 0,25, 95% CI 0,08–0,75).
Τη συνολική απόκτηση HSV-2: 1,9% vs 3,6% (HR 0,52, 95% CI 0,27–0,99).
Τη ιοαποβολή: 2,9% vs 10,8% των ημερών. :contentReference[oaicite:3]{index=3}
Κατασταλτικές δόσεις (π.χ. 1 g/ημ.) μειώνουν επίσης τη συνολική αποβολή HSV-2 σε ανοσοεπαρκείς με υποτροπές. :contentReference[oaicite:4]{index=4}
Πρακτικά: Δώστε συνταγή «stand-by» για άμεση έναρξη στα πρόδρομα. Συζητήστε για κατασταλτική αγωγή όταν οι υποτροπές είναι συχνές/βαριές ή όταν υπάρχει στόχος μείωσης μετάδοσης. :contentReference[oaicite:5]{index=5}
Επιχείλιος Έρπητας (HSV-1)
Δύο μεγάλες, τυχαιοποιημένες μελέτες υποστήριξαν το σχήμα «μίας ημέρας» (2 g × 2 δόσεις μέσα σε 12h στην πρώτη ημέρα),
με μείωση ~1 ημέρας στη διάρκεια επεισοδίου και ταχύτερη επούλωση & ύφεση πόνου έναντι εικονικού. Το όφελος
είναι μέγιστο όταν η λήψη γίνεται στα πρόδρομα. :contentReference[oaicite:6]{index=6}
Σημείωση: Το σχήμα 2 ημερών δεν υπερείχε του 1-ημέρας—προτιμήστε την απλούστερη αγωγή. :contentReference[oaicite:7]{index=7}
Τα αντιιικά (ακυκλοβίρη/βαλακυκλοβίρη/φαμκυκλοβίρη) μειώνουν τη βαρύτητα και τη διάρκεια του οξέος επεισοδίου όταν δοθούν ≤72 ώρες από την εμφάνιση εξανθήματος. :contentReference[oaicite:8]{index=8}
Σε RCT, η βαλακυκλοβίρη οδήγησε σε ταχύτερη πλήρη ύφεση πόνου (π.χ. 44 vs 51 ημέρες έναντι ακυκλοβίρης). :contentReference[oaicite:9]{index=9}
Σύγχρονες ανασκοπήσεις/μετα-αναλύσεις δείχνουν ότι η βαλακυκλοβίρη μπορεί να είναι από τα πιο αποτελεσματικά σχήματα για ανακούφιση πόνου στις 28–30 ημέρες, με ανάμικτα δεδομένα για επίδραση στην μεθερπητική νευραλγία (PHN). :contentReference[oaicite:10]{index=10}
Χρονισμός: Η έναρξη όσο το δυνατόν νωρίτερα (<72h) είναι κρίσιμη για την ανακούφιση πόνου/επιτάχυνση ίασης. :contentReference[oaicite:11]{index=11}
Ειδικοί Πληθυσμοί & Ενδείξεις Ετικέτας
Η επίσημη τεκμηρίωση (SmPC/label) επιβεβαιώνει ενδείξεις σε ζωστήρα, γεννητικό HSV (θεραπεία/καταστολή) και επιχείλιο HSV ≥12 ετών, με έμφαση στην έγκαιρη έναρξη. :contentReference[oaicite:12]{index=12}
Σε ανοσοκατασταλμένους, τα οφέλη τεκμηριώνονται κυρίως με ακυκλοβίρη· η βαλακυκλοβίρη χρησιμοποιείται σε επιλεγμένα πρωτόκολλα,
κατά κανόνα με προσαρμογές και στενή παρακολούθηση. (Παραπομπή σε SmPC/μονογραφίες.) :contentReference[oaicite:13]{index=13}
Σύγκριση με Ακυκλοβίρη & Φαμκυκλοβίρη
Για επεισοδιακή θεραπεία γεννητικού HSV, οι τρεις επιλογές θεωρούνται ισοδύναμες σε αποτελεσματικότητα—η
βαλακυκλοβίρη πλεονεκτεί σε απλούστερη δοσολογία. :contentReference[oaicite:14]{index=14}
Στον ζωστήρα, η βαλακυκλοβίρη προσφέρει τουλάχιστον συγκρίσιμη αποτελεσματικότητα με ακυκλοβίρη και μπορεί να
επιταχύνει την ύφεση πόνου, με παρόμοια αποτελεσματικότητα με φαμκυκλοβίρη. :contentReference[oaicite:15]{index=15}
↓ Βαρύτητα & διάρκεια οξέος, πιθανή ↓ πόνος vs ACV
Έναρξη ≤72h–ιδανικά εντός 48h
44 vs 51 ημέρες μέχρι ύφεση πόνου· meta-analyses υποστηρικτικές :contentReference[oaicite:19]{index=19}
Πώς «μεταφράζονται» τα δεδομένα στην πράξη
Δώστε οδηγίες άμεσης έναρξης στους ασθενείς με ιστορικό HSV (πρόδρομα συμπτώματα = ξεκινώ).
Επιλέξτε κατασταλτική αγωγή όταν οι υποτροπές είναι συχνές/βαριές ή υπάρχει στόχος μείωσης μετάδοσης.
Στον ζωστήρα, μη χάνετε το παράθυρο ≤72h· έμφαση στην αναλγησία και στην πρόληψη νευροπαθητικού πόνου.
Προσαρμόστε δόση σε ΧΝΑ/ηλικιωμένους· η αποτελεσματικότητα δεν απαιτεί «υπερθεραπεία», αλλά σωστό χρονισμό.
Συμπέρασμα: Η βαλακυκλοβίρη είναι αποτελεσματική σε HSV/VZV όταν χορηγείται έγκαιρα,
προσφέρει απλούστερα σχήματα με ισοδύναμη ή ανώτερη κλινική απόδοση έναντι εναλλακτικών σε συγκεκριμένα τελικά σημεία,
και στην κατασταλτική αγωγή μειώνει αποδεδειγμένα την ιοαποβολή και τον κίνδυνο μετάδοσης.
Εμβολιασμοί VZV; Ζωντανό εμβόλιο: διακοπή 24h πριν & 14η μετά.
Σύνοψη: Επιλέξτε σχήμα βάσει ένδειξης & χρονισμού, προσαρμόστε με eGFR,
αποφύγετε νεφροτοξικά, επιμείνετε στην ενυδάτωση και στην έγκαιρη έναρξη — ειδικά σε HSV πρόδρομα και zoster ≤72h.
Πρακτικές Συμβουλές Χρήσης
1) Γρήγορη Εκκίνηση Θεραπείας
HSV επιχείλιος/γεννητικός: Ξεκίνα στα πρόδρομα (μυρμήγκιασμα/κάψιμο/τράβηγμα).
Zoster: Ιδανικά έναρξη ≤72 ώρες από την εμφάνιση εξανθήματος.
Stand-by πακέτο: Κράτα διαθέσιμες δόσεις στο νεσεσέρ/γραφείο (βλ. Quick Reference).
Mini-αλγόριθμος: Πρόδρομα → πάρε την 1η δόση τώρα → βάλε υπενθύμιση για την επόμενη → μην διπλασιάζεις αν ξεχαστεί (βλ. Ξεχασμένη Δόση).
2) Μείωση Μετάδοσης & Υγιεινή
Αποφυγή επαφής με βλάβες: Μην τις αγγίζεις· αν το κάνεις, πλένε χέρια αμέσως.
Μη μοιράζεσαι ποτήρια, καλαμάκια, καλλυντικά χειλιών, πετσέτες.
Σεξουαλική επαφή: Αποφυγή κατά την ενεργό φάση. Χρήση προφυλακτικού εκτός έξαρσης
+ σκέψη για κατασταλτική αγωγή αν οι υποτροπές είναι συχνές.
Zoster: Κάλυψε το εξάνθημα, απόφυγε στενή επαφή με εγκύους χωρίς ανοσία, νεογνά, ανοσοκατεσταλμένους μέχρι να εφελκιδοποιηθούν οι βλάβες.
3) Φροντίδα Βλαβών & Δέρματος
Μην «σπας» φυσαλίδες· αυξάνει κίνδυνο επιμόλυνσης/ουλής.
Ήπιος καθαρισμός με χλιαρό νερό· στέγνωμα με ταμποναριστές κινήσεις.
Επιχείλιος HSV: Αντηλιακό/βάλσαμο χειλιών· οι UV εξάρσεις είναι συχνές.
Zoster: Χαλαρά ρούχα, δροσερές κομπρέσες· όχι ισχυρά τοπικά αντιβιοτικά χωρίς οδηγία.
4) Διαχείριση Πόνου
Πρώτη επιλογή: Παρακεταμόλη (σύμφωνα με οδηγίες ιατρού).
Αποφυγή ΜΣΑΦ όπου είναι δυνατόν (νεφρικός κίνδυνος/αλληλεπιδράσεις· βλ. Αλληλεπιδράσεις).
Zoster: Εάν ο πόνος επιμένει, ιατρική εκτίμηση για νευροπαθηκά αναλγητικά.
5) Συμμόρφωση: Πώς να Μην Χάσεις Δόσεις
Σύνδεσε τις δόσεις με σταθερά σημεία της ημέρας (π.χ. πρωινό/βραδινό).
Χρησιμοποίησε υπενθυμίσεις κινητού και pill organizer.
Σχήματα BID: κράτα ~12 ώρες απόσταση (π.χ. 08:00–20:00). TID: 08:00–16:00–24:00.
6) Ταξίδια, Ζώνες Ώρας & Εργασία
Πάντα στην χειραποσκευή τα φάρμακα· κράτησε συνταγή/συνοδευτικό σημείωμα.
Jet lag: Προτεραιότητα στη σταθερή ημερήσια δόση· προσαρμόζεις σταδιακά στο νέο ωράριο.
Εργασία/Σχολείο: Επιχείλιος HSV: απόφυγε στενές επαφές μέχρι να ξεραθούν οι βλάβες.
Zoster: κάλυψη εξανθήματος, αποφυγή ευάλωτων ομάδων.
Αθλητισμός/πάλη: Όχι επαφή/κοινά στρώματα σε ενεργή έξαρση (herpes gladiatorum κίνδυνος).
Εμβολιασμός VZV/Ζωστήρα: Συντονισμός χρόνου με αντι-ιικά (βλ. Αλληλεπιδράσεις).
9) Αλληλεπιδράσεις – Do / Don’t
Do: Έλεγχος eGFR, επαρκή υγρά, ενημέρωση ιατρού για όλα τα φάρμακα (λιθίου, κυκλοσπορίνη/τακρόλιμους,
τενοφοβίρη κ.ά.), χρήση προφυλακτικού εκτός έξαρσης.
Don’t: ΜΣΑΦ χωρίς οδηγία, διπλές δόσεις αν ξεχαστεί μία, επαφή/μοίρασμα αντικειμένων στην ενεργή φάση,
πίεση/«σπάσιμο» βλαβών.
Zoster: Εξάνθημα <72h + πόνος → 1.000 mg TID × 7 ημέρες → παρακεταμόλη ± ιατρική εκτίμηση
για νευροπαθηκά· κάλυψε βλάβες, απόφυγε ευάλωτους μέχρι εφελκίδες.
Σύνοψη: Έγκαιρη έναρξη, σταθερά μεσοδιαστήματα, ενυδάτωση, προσοχή σε αλληλεπιδράσεις,
καλή υγιεινή & επικοινωνία με σύντροφο/οικείους. Για συχνές υποτροπές ή ειδικές ομάδες, συζήτησε κατασταλτική αγωγή και εξατομίκευση δόσης.
Συχνές Ερωτήσεις (FAQ)
Οι παρακάτω απαντήσεις είναι ενημερωτικές και δεν υποκαθιστούν ιατρική συμβουλή. Ακολουθείτε πάντα τον/την θεράποντα ιατρό.
1) Τι είναι η βαλακυκλοβίρη; Είναι αντιβιοτικό;
Όχι, δεν είναι αντιβιοτικό· είναι αντιιικό φάρμακο (προφάρμακο της ακυκλοβίρης) που στοχεύει HSV-1, HSV-2 και VZV.
Δες τι είναι & μηχανισμό δράσης.
2) Θεραπεύει οριστικά τον έρπητα;
Όχι. Δεν «σκοτώνει» τον ιό που παραμένει σε λανθάνουσα κατάσταση. Μειώνει διάρκεια/σοβαρότητα εξάρσεων και τον κίνδυνο μετάδοσης. Δες ενδείξεις.
3) Πότε πρέπει να το ξεκινήσω;
Άμεσα. Σε HSV μόλις τα πρόδρομα (μυρμήγκιασμα/κάψιμο). Σε ζωστήρα ιδανικά ≤72 ώρες από το εξάνθημα.
Δες δοσολογία & πρακτικές συμβουλές.
4) Πόσο γρήγορα «πιάνει»;
Αρχίζει να δρα μέσα σε λίγες ώρες. Η κλινική βελτίωση συνήθως φαίνεται από το πρώτο 24ωρο· η πλήρης επούλωση εξαρτάται από την ένδειξη/χρονισμό έναρξης.
Δες κλινική αποτελεσματικότητα.
5) Αν νιώσω καλύτερα, μπορώ να το διακόψω νωρίτερα;
Όχι. Ολοκλήρωσε το σχήμα που έχει οριστεί (π.χ. 3, 5 ή 7 ημέρες). Η πρόωρη διακοπή αυξάνει τον κίνδυνο υποτροπής.
Δες δοσολογία.
6) Ξέχασα μια δόση — τι κάνω;
Πάρε την μόλις το θυμηθείς. Αν πλησιάζει η επόμενη, παράλειψέ την χαμένη. Μην διπλασιάζεις.
Δες Ξεχασμένη δόση.
7) Να το πάρω με φαγητό; Τι γίνεται με το αλκοόλ;
Μπορεί με ή χωρίς τροφή. Με το αλκοόλ δεν υπάρχει ειδική αλληλεπίδραση, αλλά κράτησε μέτρο και ενυδάτωση.
Δες τρόπο λήψης.
8) Μπορώ να οδηγήσω;
Ναι, εκτός αν εμφανίσεις ζάλη/υπνηλία/σύγχυση. Αν παρουσιαστούν, απόφυγε οδήγηση και ενημέρωσε ιατρό.
Δες παρενέργειες.
9) Μπορώ να πάρω ιβουπροφαίνη ή άλλα ΜΣΑΦ μαζί;
Καλύτερα όχι χωρίς ιατρική οδηγία, ειδικά αν είσαι αφυδατωμένος/η ή έχεις ΧΝΑ· αυξάνουν τον κίνδυνο νεφρικής βλάβης.
Προτίμησε παρακεταμόλη όπου είναι κατάλληλο. Δες αλληλεπιδράσεις.
Συχνά χρειάζεται έλεγχος eGFR και πιθανή προσαρμογή. Πρόσεξε σημεία σύγχυσης/υπνηλίας.
Δες ηλικιωμένοι.
13) Είναι ασφαλές στην εγκυμοσύνη;
Τα διαθέσιμα δεδομένα είναι καθησυχαστικά και χρησιμοποιείται σε συγκεκριμένες ενδείξεις (π.χ. 3ο τρίμηνο για HSV).
Η χορήγηση γίνεται μόνο με ιατρική καθοδήγηση. Δες εγκυμοσύνη & γαλουχία.
14) Μπορώ να θηλάσω;
Θεωρείται γενικά ασφαλές στη γαλουχία. Απόφυγε θηλασμό από μαστό με ενεργές βλάβες μέχρι επούλωση.
Δες λεπτομέρειες.
15) Δίνεται σε παιδιά;
Ναι, σε επιλεγμένες ενδείξεις/ηλικίες (π.χ. ανεμευλογιά, επιχείλιος ≥12 ετών). Η ακυκλοβίρη συχνά προτιμάται στα μικρότερα παιδιά.
Δες παιδιά & δοσολογία.
16) Μειώνει τη μετάδοση του γεννητικού έρπητα;
Ναι, η κατασταλτική θεραπεία (π.χ. 500 mg/ημ.) μειώνει την ασυμπτωματική αποβολή και τον κίνδυνο μετάδοσης, χωρίς να τον μηδενίζει. Συνδυάζεται με προφυλακτικό και αποφυγή επαφής στις εξάρσεις.
Δες ενδείξεις & δεδομένα.
17) Τι ισχύει με εμβόλια ανεμευλογιάς/ζωστήρα;
Τα αντιιικά μπορεί να μειώσουν την απόκριση στα ζωντανά εμβόλια VZV· συνιστάται διακοπή 24 ώρες πριν και αποφυγή για ~14 ημέρες μετά. Δεν ισχύει για το ανασυνδυασμένο (μη ζωντανό) ζωστήρα.
Δες αλληλεπιδράσεις.
18) Έχει νόημα να βάλω και τοπική κρέμα (acyclovir) μαζί;
Μπορείς, αλλά το επιπλέον όφελος είναι συνήθως μικρό σε σχέση με τη συστηματική θεραπεία. Προτεραιότητα στην έγκαιρη από του στόματος λήψη.
Δες επιχείλιος HSV.
19) Μπορώ να σπάσω/θρυμματίσω το δισκίο;
Γενικά όχι, εκτός αν το επιβεβαιώσει ο/η φαρμακοποιός. Η γεύση είναι πικρή και μπορεί να επηρεαστεί η συμμόρφωση.
Δες τρόπο λήψης.
20) Τι γίνεται αν «δεν πιάνει»; Υπάρχει ανθεκτικότητα;
Σπάνια σε ανοσοεπαρκείς· πιο συχνή σε ανοσοκατεσταλμένους. Αν οι βλάβες δεν βελτιώνονται ή επιδεινώνονται,
επικοινώνησε με ιατρό· μπορεί να χρειαστεί καλλιέργεια/εναλλακτικό αντιιικό.
Δες προφύλαξη ανοσοκατεσταλμένων.
21) Επηρεάζει αντισυλληπτικά ή γονιμότητα;
Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι επηρεάζει συνδυασμένα αντισυλληπτικά ή τη γονιμότητα. Συζήτησε εξατομικευμένα με ιατρό.
22) Μπορώ να το πάρω αν έχω ταυτόχρονα γρίπη ή COVID-19;
Ναι, δεν υπάρχει ειδική αντένδειξη· όμως πρόσεξε ενυδάτωση και πιθανές αλληλεπιδράσεις με άλλα φάρμακα που λαμβάνεις.
Ρώτησε τον ιατρό σου αν είσαι σε πολλά φάρμακα.
23) Ταξιδεύω — τι να προσέξω;
Έχε stand-by δόσεις, κράτα το φάρμακο στη χειραποσκευή, ρύθμισε υπενθυμίσεις για ζώνες ώρας και πιες αρκετά υγρά.
Δες πρακτικές συμβουλές.
24) Στον ζωστήρα βοηθά στον πόνο; Προλαμβάνει τη μεθερπητική νευραλγία;
Βοηθά στη μείωση διάρκειας/σοβαρότητας του οξέος πόνου, ιδίως αν αρχίσει νωρίς. Τα δεδομένα για πρόληψη PHN
είναι μικτά — δώσε έμφαση και στη σωστή αναλγησία. Δες ζωστήρα & μελέτες.
Από τα πρόδρομα μέχρι να ξεραθούν οι βλάβες (σχηματισμός εφελκίδων). Απόφυγε φιλί/μοίρασμα ποτηριών·
πλένε συχνά χέρια. Δες ενότητα επιχείλιου.
29) Πρώτο επεισόδιο γεννητικού HSV — χρειάζεται έλεγχος για άλλα ΣΜΝ;
Συνιστάται STD screening (π.χ. HIV, σύφιλη, χλαμύδια/γονόρροια κατά περίπτωση). Συζήτησέ το με τον/την ιατρό.
Δες γεννητικός HSV.
30) Πήρα κατά λάθος διπλή δόση — τι κάνω;
Μια μεμονωμένη διπλή δόση συνήθως δεν προκαλεί πρόβλημα σε υγιή νεφρά· ενυδατώσου, μην πάρεις επιπλέον δόση
και συνέχισε στο κανονικό ωράριο. Αν έχεις ΧΝΑ ή συμπτώματα (ζάλη, σύγχυση, ναυτία), επικοινώνησε με ιατρό.
Δες παρενέργειες.
Υπενθύμιση: Η έγκαιρη έναρξη, η σωστή δοσολογία και η ενυδάτωση είναι τα τρία βασικά κλειδιά για ασφαλή και αποτελεσματική χρήση.
Βιβλιογραφία (με συνδέσμους)
A. Κατευθυντήριες οδηγίες & επίσημα έγγραφα
CDC – Κατευθυντήριες οδηγίες για τις ΣΜΝ (ενότητα: Έρπητας). Σελίδα · PDF.
WHO – Δελτίο πληροφοριών για τον ιό απλού έρπητα (HSV). Fact sheet.
US FDA – Valtrex (valacyclovir) Prescribing Information (Πλήρες φυλλάδιο επαγγελματία υγείας, PDF). Ετικέτα 2019.
EMA – Valtrex (valaciclovir) – Σύνοψη/παραπομπές προϊόντος. Σελίδα EMA · Q&A (PDF).
Σημείωση: Οι τίτλοι αποδίδονται στα ελληνικά για ευκολία· οι πρωτότυποι τίτλοι είναι στα αγγλικά. Προτιμώνται ανοικτής πρόσβασης
σύνδεσμοι (NEJM/PMC/Cochrane/AAFP/WHO/CDC) για άμεση ανάγνωση.
Glossary / Ορολογία
Σύντομες, πρακτικές εξηγήσεις για τους όρους που χρησιμοποιούνται στον οδηγό της βαλακυκλοβίρης.
Ιοί & Κλινικές Καταστάσεις
HSV-1 / HSV-2
Ιός απλού έρπητα τύπου 1 / 2. HSV-1: συχνά επιχείλιος. HSV-2: κυρίως γεννητικός, αλλά υπάρχει επικάλυψη.
Ο ιός ανεμευλογιάς-ζωστήρας (Varicella Zoster Virus – VZV) είναι ένας DNA ιός της οικογένειας των ερπητοϊών (Herpesviridae). Είναι υπεύθυνος για:
Ανεμευλογιά (varicella) – η πρωτογενής λοίμωξη, συνήθως στην παιδική ηλικία.
Έρπης ζωστήρας (herpes zoster) – επανενεργοποίηση του ιού σε ενήλικες ή ανοσοκατεσταλμένα άτομα.
Ο VZV μεταδίδεται με σταγονίδια και άμεση επαφή με τις βλάβες του δέρματος.
🔄 Κύκλος Ζωής του VZV – Αναλυτική Περιγραφή
Ο ιός ανεμευλογιάς-ζωστήρας (VZV) παρουσιάζει έναν μοναδικό διφασικό κύκλο ζωής, καθώς μπορεί να προκαλέσει οξεία λοίμωξη (ανεμευλογιά) και στη συνέχεια να παραμείνει λανθάνων στον οργανισμό, επανενεργοποιούμενος αργότερα ως έρπης ζωστήρας.
🧩 1. Πρωτογενής Λοίμωξη – Ανεμευλογιά (Varicella)
Προκαλείται από πρώτη έκθεση στον VZV, κυρίως στην παιδική ηλικία.
Ο ιός προσβάλλει τα επιθηλιακά κύτταρα του ανώτερου αναπνευστικού και στη συνέχεια εισέρχεται στην κυκλοφορία του αίματος (ιαιμία).
Εμφανίζεται χαρακτηριστικό εξάνθημα με φυσαλίδες σε κύματα.
Διάρκεια επώασης: 10–21 ημέρες.
Η νόσος είναι υψηλά μεταδοτική, με R0 > 10.
🧠 2. Λανθάνουσα Λοίμωξη – Ενσωμάτωση σε Νευρικά Γάγγλια
Μετά την υποχώρηση της ανεμευλογιάς, ο ιός δεν εκριζώνεται.
Ο VZV μεταναστεύει διαμέσου των αισθητικών νεύρων και εγκαθίσταται στα οπίσθια ραχιαία γάγγλια (dorsal root ganglia) ή κρανιακά νευρικά γάγγλια.
Παραμένει σε λανθάνουσα κατάσταση για δεκαετίες, χωρίς ενεργό πολλαπλασιασμό.
Η παρουσία του δεν ανιχνεύεται με κοινές διαγνωστικές εξετάσεις.
Περί τον τοκετό: Νεογνική ανεμευλογιά (πολύ σοβαρή)
Συνιστάται:
Έλεγχος αντισωμάτων IgG προ της κύησης
Αποφυγή έκθεσης σε ανεμβολίαστα παιδιά
Χορήγηση VZIG (Varicella-Zoster Immune Globulin) σε έκθεση
💉 Εμβολιασμός
Varivax (ανεμευλογιά):
1η δόση: 12-15 μηνών
2η δόση: 4-6 ετών
Εξασφαλίζει 85-90% προστασία
Shingrix (έρπης ζωστήρας):
Για άτομα >50 ετών ή ανοσοκατεσταλμένους
2 δόσεις με 2-6 μήνες διαφορά
Πάνω από 90% αποτελεσματικότητα
💊 Αντιιική Θεραπεία
Φάρμακο
Ένδειξη
Σχόλια
Acyclovir
Παιδιά υψηλού κινδύνου, έρπης
IV/PO ανάλογα τη σοβαρότητα
Valacyclovir
Ενήλικες με ζωστήρα
Καλύτερη απορρόφηση από Acyclovir
Famciclovir
Εναλλακτικό
Συνήθως για έρπη ζωστήρα
🧠 Διαφορική Διάγνωση
Έρπης απλός (HSV)
Κνίδωση
Ερπητοειδής δερματίτιδα
Αλλεργικές δερματίτιδες
Ερυσίπελας (σε ζωστήρα με οίδημα)
Κατάσταση
Αντισώματα IgG
Αντισώματα IgM
Σχόλιο
Προηγούμενη λοίμωξη
Θετικά
Αρνητικά
Ανοσία
Πρόσφατη λοίμωξη
Θετικά
Θετικά
Οξεία φάση
Ανοσοανεπάρκεια
Αρνητικά
Αρνητικά
Ανασφάλεια
Εμβολιασμός
Θετικά
Αρνητικά
Επάρκεια ανοσίας
🛡️ Πρόληψη & Δημόσια Υγεία
Εμβολιασμός παιδιών & ηλικιωμένων
Καραντίνα ατόμων με εξάνθημα
Ενημέρωση εγκύων για επαφή με κρούσματα
Καταγραφή αντισωμάτων σε εργαζομένους υγείας
❓ Συχνές Ερωτήσεις (FAQ)
Τι είναι ο ιός ανεμευλογιάς-ζωστήρας (VZV);
Ο VZV είναι ένας ιός της οικογένειας των ερπητοϊών (Herpesviridae) που προκαλεί την ανεμευλογιά κατά την πρώτη λοίμωξη και μπορεί να παραμείνει λανθάνων στα αισθητικά γάγγλια, επανενεργοποιούμενος αργότερα ως έρπης ζωστήρας.
Πώς μεταδίδεται ο VZV;
Μεταδίδεται μέσω του αέρα (σταγονίδια από βήχα ή φτάρνισμα) ή με άμεση επαφή με τις δερματικές βλάβες. Ο ζωστήρας είναι λιγότερο μεταδοτικός από την ανεμευλογιά.
Μπορεί κάποιος να εμφανίσει έρπητα ζωστήρα χωρίς να έχει περάσει ανεμευλογιά;
Όχι. Ο ζωστήρας εμφανίζεται μόνο σε άτομα που έχουν ήδη περάσει ανεμευλογιά ή έχουν εμβολιαστεί. Ο ιός επανενεργοποιείται από λανθάνουσα κατάσταση.
Τι είναι το σύνδρομο συγγενούς ανεμευλογιάς;
Πρόκειται για σοβαρή κατάσταση που εμφανίζεται όταν έγκυος νοσήσει στο 1ο ή 2ο τρίμηνο. Μπορεί να προκαλέσει ανωμαλίες στο έμβρυο (ουλές, εγκεφαλικές βλάβες, αναπτυξιακές διαταραχές).
Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο από σοβαρές επιπλοκές;
Οι ανοσοκατεσταλμένοι (χημειοθεραπεία, μεταμοσχευμένοι), οι ηλικιωμένοι και οι έγκυες. Στα παιδιά, συνήθως είναι ήπια.
Υπάρχει ειδική θεραπεία για τον VZV;
Η ανεμευλογιά αντιμετωπίζεται υποστηρικτικά. Αντιιικά (όπως acyclovir) δίνονται σε επιλεγμένες περιπτώσεις. Στον ζωστήρα η θεραπεία με valacyclovir ή famciclovir είναι πιο αποτελεσματική αν ξεκινήσει νωρίς.
Ποια είναι τα εμβόλια κατά του VZV;
– **Varivax**: για την πρόληψη της ανεμευλογιάς (παιδιά & ενήλικες). – **Shingrix**: για την πρόληψη του έρπητα ζωστήρα, ιδιαίτερα σε άτομα άνω των 50 ετών.
Πώς γίνεται η διάγνωση της λοίμωξης VZV;
Με βάση την κλινική εικόνα, και επιβεβαίωση με PCR, αντισώματα IgG/IgM, ή καλλιέργεια. Η PCR είναι η πιο αξιόπιστη μέθοδος.
Τι είναι η μεταερπητική νευραλγία (postherpetic neuralgia);
Είναι έντονος, χρόνιος πόνος στο δερμοτόμιο όπου υπήρχε ο ζωστήρας, που παραμένει για μήνες μετά την υποχώρηση του εξανθήματος. Είναι πιο συχνή σε ηλικιωμένους.
Μπορώ να κολλήσω ανεμευλογιά από κάποιον με ζωστήρα;
Ναι, αν δεν έχεις ανοσία (δεν έχεις περάσει ή δεν είσαι εμβολιασμένος), μπορείς να κολλήσεις ανεμευλογιά αν έρθεις σε επαφή με το εξάνθημα ζωστήρα.
Επιτρέπεται το εμβόλιο ανεμευλογιάς στην εγκυμοσύνη;
Όχι. Το εμβόλιο Varivax είναι ζωντανό και **αντενδείκνυται στην κύηση**. Οι γυναίκες πρέπει να περιμένουν τουλάχιστον 1 μήνα μετά τον εμβολιασμό για να μείνουν έγκυες.
Υπάρχει εμβόλιο για την πρόληψη του ζωστήρα στους ανοσοκατεσταλμένους;
Ναι. Το εμβόλιο **Shingrix** είναι αδρανοποιημένο (μη ζωντανό) και ενδείκνυται για ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς άνω των 18 ετών.
Πότε είναι η κατάλληλη ηλικία για εμβολιασμό κατά της ανεμευλογιάς;
Η 1η δόση χορηγείται σε ηλικία 12-15 μηνών και η 2η σε ηλικία 4-6 ετών, σύμφωνα με το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών.
Πώς μπορώ να προστατευτώ αν ήρθα σε επαφή με άτομο με ανεμευλογιά;
Αν δεν έχεις ανοσία, μπορεί να χορηγηθεί το εμβόλιο εντός 3-5 ημερών ή ανοσοσφαιρίνη (VZIG) εντός 96 ωρών. Ισχύει κυρίως για ευπαθείς ομάδες.
📚 Εκτεταμένη Βιβλιογραφία
Πηγή
Περιγραφή
Σύνδεσμος
CDC – Chickenpox (Varicella)
Επίσημη ενημέρωση για τη νόσο, συμπτώματα, πρόληψη και εμβολιασμό.
Το ιατρείο μας από το 2004 παρέχει υψηλού επιπέδου υπηρεσίες διαθέτοντας άρτιο και σύγχρονο εξοπλισμό καθώς επίσης έμπειρο,υπεύθυνο και ανθρώπινο προσωπικό.Προτεραιότητα μας ο ΑΣΘΕΝΗΣ…
