🦠 Ιός Ανεμευλογιάς-Ζωστήρας (VZV): Συμπτώματα, Θεραπεία & Πρόληψη
🔍 Τι είναι ο Ιός Ανεμευλογιάς-Ζωστήρας (VZV);
Ο ιός ανεμευλογιάς-ζωστήρας (Varicella Zoster Virus – VZV) είναι ένας DNA ιός της οικογένειας των ερπητοϊών (Herpesviridae). Είναι υπεύθυνος για:
Ανεμευλογιά (varicella) – η πρωτογενής λοίμωξη, συνήθως στην παιδική ηλικία.
Έρπης ζωστήρας (herpes zoster) – επανενεργοποίηση του ιού σε ενήλικες ή ανοσοκατεσταλμένα άτομα.
Ο VZV μεταδίδεται με σταγονίδια και άμεση επαφή με τις βλάβες του δέρματος.
🔄 Κύκλος Ζωής του VZV – Αναλυτική Περιγραφή
Ο ιός ανεμευλογιάς-ζωστήρας (VZV) παρουσιάζει έναν μοναδικό διφασικό κύκλο ζωής, καθώς μπορεί να προκαλέσει οξεία λοίμωξη (ανεμευλογιά) και στη συνέχεια να παραμείνει λανθάνων στον οργανισμό, επανενεργοποιούμενος αργότερα ως έρπης ζωστήρας.
🧩 1. Πρωτογενής Λοίμωξη – Ανεμευλογιά (Varicella)
Προκαλείται από πρώτη έκθεση στον VZV, κυρίως στην παιδική ηλικία.
Ο ιός προσβάλλει τα επιθηλιακά κύτταρα του ανώτερου αναπνευστικού και στη συνέχεια εισέρχεται στην κυκλοφορία του αίματος (ιαιμία).
Εμφανίζεται χαρακτηριστικό εξάνθημα με φυσαλίδες σε κύματα.
Διάρκεια επώασης: 10–21 ημέρες.
Η νόσος είναι υψηλά μεταδοτική, με R0 > 10.
🧠 2. Λανθάνουσα Λοίμωξη – Ενσωμάτωση σε Νευρικά Γάγγλια
Μετά την υποχώρηση της ανεμευλογιάς, ο ιός δεν εκριζώνεται.
Ο VZV μεταναστεύει διαμέσου των αισθητικών νεύρων και εγκαθίσταται στα οπίσθια ραχιαία γάγγλια (dorsal root ganglia) ή κρανιακά νευρικά γάγγλια.
Παραμένει σε λανθάνουσα κατάσταση για δεκαετίες, χωρίς ενεργό πολλαπλασιασμό.
Η παρουσία του δεν ανιχνεύεται με κοινές διαγνωστικές εξετάσεις.
🔥 3. Επανενεργοποίηση – Έρπης Ζωστήρας (Herpes Zoster)
Επανενεργοποίηση μπορεί να προκληθεί από:
Ηλικία (>50 ετών)
Ανοσοκαταστολή (χημειοθεραπεία, HIV, μεταμόσχευση)
Στρες, κόπωση
Ο ιός ταξιδεύει προς την περιφέρεια του αισθητικού νεύρου και προκαλεί:
Έντονο νευροπαθητικό πόνο
Μονόπλευρο φυσαλιδώδες εξάνθημα σε δερμοτόμιο
Πιθανές επιπλοκές:
Νευραλγία μετά ζωστήρα
Κερατίτιδα, οφθαλμική εμπλοκή (σε εμπλοκή του τριδύμου)
Προσβολή προσωπικού νεύρου (σύνδρομο Ramsay Hunt)
📌 Συνοπτικός Πίνακας Κύκλου Ζωής
Φάση Περιγραφή Εντοπισμός Ανεμευλογιά Πρωτογενής οξεία λοίμωξη με εξάνθημα και πυρετό Δέρμα, αίμα, λεμφαδένες Λανθάνουσα λοίμωξη Ο ιός εισέρχεται σε ύπνωση σε αισθητικά γάγγλια Νωτιαία/κρανιακά γάγγλια Έρπης ζωστήρας Επανενεργοποίηση του ιού με επώδυνο εξάνθημα Νεύρα & δέρμα Μετά ζωστήρα Ενδεχόμενη νευραλγία, σπάνια υποτροπή Νεύρα, ΚΝΣ (σε επιπλοκές)
♻️ 4. Μετά την επανενεργοποίηση
Ο ιός δεν εξαλείφεται και μπορεί να επανενεργοποιηθεί ξανά σε μερικά άτομα.
Κάθε νέο επεισόδιο ζωστήρα επηρεάζει το ίδιο ή άλλο αισθητικό γάγγλιο.
Ο εμβολιασμός με Shingrix μειώνει την πιθανότητα επανενεργοποίησης.
👶 Ανεμευλογιά: Παιδική Νόσος
Συμπτώματα:
Πυρετός
Κεφαλαλγία
Κνησμώδες εξάνθημα με φυσαλίδες (vesicles)
Αδυναμία και κόπωση
Εξέλιξη:
Το εξάνθημα ξεκινά στον κορμό και επεκτείνεται στο πρόσωπο και τα άκρα. Οι φυσαλίδες εξελίσσονται σε κρούστες και επουλώνονται.
💥 Έρπης Ζωστήρας: Τι Είναι;
Πρόκειται για επανενεργοποίηση του VZV σε ενήλικες, με χαρακτηριστικό μονόπλευρο εξάνθημα σε δερμοτόμιο και έντονο νευροπαθητικό πόνο.
Συμπτώματα:
Κάψιμο/πόνος στο δέρμα (πριν το εξάνθημα)
Φυσαλιδώδες εξάνθημα σε μία πλευρά
Πυρετός, καταβολή
Postherpetic neuralgia (επίμονη νευραλγία μετά την ίαση)
🧪 Διάγνωση του VZV
| Εξέταση | Περιγραφή |
|---|---|
| PCR για VZV | Εξαιρετικά ευαίσθητη και ειδική |
| Αντισώματα IgM / IgG | IgM = οξεία λοίμωξη, IgG = προηγούμενη έκθεση |
| Καλλιέργεια από υλικό | Σπάνια χρησιμοποιείται – χαμηλή ευαισθησία |
| Tzanck test | Δείχνει γιγαντοκύτταρα – όχι ειδική για VZV |
📉 Επιπλοκές
Παιδιά: Βακτηριακές επιμολύνσεις, αταξία, ηπατίτιδα
Ενήλικες: Πνευμονία, ηπατίτιδα, εγκεφαλίτιδα
Έρπης Ζωστήρας: Νευραλγία, κερατίτιδα, οφθαλμική εμπλοκή
Ανοσοκατεσταλμένοι: Γενικευμένη VZV λοίμωξη
🤰 VZV και Εγκυμοσύνη
Κίνδυνοι για το Έμβρυο:
Πρώτο τρίμηνο: Σύνδρομο συγγενούς ανεμευλογιάς
Περί τον τοκετό: Νεογνική ανεμευλογιά (πολύ σοβαρή)
Συνιστάται:
Έλεγχος αντισωμάτων IgG προ της κύησης
Αποφυγή έκθεσης σε ανεμβολίαστα παιδιά
Χορήγηση VZIG (Varicella-Zoster Immune Globulin) σε έκθεση
💉 Εμβολιασμός
Varivax (ανεμευλογιά):
1η δόση: 12-15 μηνών
2η δόση: 4-6 ετών
Εξασφαλίζει 85-90% προστασία
Shingrix (έρπης ζωστήρας):
Για άτομα >50 ετών ή ανοσοκατεσταλμένους
2 δόσεις με 2-6 μήνες διαφορά
Πάνω από 90% αποτελεσματικότητα
💊 Αντιιική Θεραπεία
| Φάρμακο | Ένδειξη | Σχόλια |
|---|---|---|
| Acyclovir | Παιδιά υψηλού κινδύνου, έρπης | IV/PO ανάλογα τη σοβαρότητα |
| Valacyclovir | Ενήλικες με ζωστήρα | Καλύτερη απορρόφηση από Acyclovir |
| Famciclovir | Εναλλακτικό | Συνήθως για έρπη ζωστήρα |
🧠 Διαφορική Διάγνωση
Έρπης απλός (HSV)
Κνίδωση
Ερπητοειδής δερματίτιδα
Αλλεργικές δερματίτιδες
Ερυσίπελας (σε ζωστήρα με οίδημα)
| Κατάσταση | Αντισώματα IgG | Αντισώματα IgM | Σχόλιο |
|---|---|---|---|
| Προηγούμενη λοίμωξη | Θετικά | Αρνητικά | Ανοσία |
| Πρόσφατη λοίμωξη | Θετικά | Θετικά | Οξεία φάση |
| Ανοσοανεπάρκεια | Αρνητικά | Αρνητικά | Ανασφάλεια |
| Εμβολιασμός | Θετικά | Αρνητικά | Επάρκεια ανοσίας |
🛡️ Πρόληψη & Δημόσια Υγεία
Εμβολιασμός παιδιών & ηλικιωμένων
Καραντίνα ατόμων με εξάνθημα
Ενημέρωση εγκύων για επαφή με κρούσματα
Καταγραφή αντισωμάτων σε εργαζομένους υγείας
❓ Συχνές Ερωτήσεις (FAQ)
Τι είναι ο ιός ανεμευλογιάς-ζωστήρας (VZV);
Ο VZV είναι ένας ιός της οικογένειας των ερπητοϊών (Herpesviridae) που προκαλεί την ανεμευλογιά κατά την πρώτη λοίμωξη και μπορεί να παραμείνει λανθάνων στα αισθητικά γάγγλια, επανενεργοποιούμενος αργότερα ως έρπης ζωστήρας.
Πώς μεταδίδεται ο VZV;
Μεταδίδεται μέσω του αέρα (σταγονίδια από βήχα ή φτάρνισμα) ή με άμεση επαφή με τις δερματικές βλάβες. Ο ζωστήρας είναι λιγότερο μεταδοτικός από την ανεμευλογιά.
Μπορεί κάποιος να εμφανίσει έρπητα ζωστήρα χωρίς να έχει περάσει ανεμευλογιά;
Όχι. Ο ζωστήρας εμφανίζεται μόνο σε άτομα που έχουν ήδη περάσει ανεμευλογιά ή έχουν εμβολιαστεί. Ο ιός επανενεργοποιείται από λανθάνουσα κατάσταση.
Τι είναι το σύνδρομο συγγενούς ανεμευλογιάς;
Πρόκειται για σοβαρή κατάσταση που εμφανίζεται όταν έγκυος νοσήσει στο 1ο ή 2ο τρίμηνο. Μπορεί να προκαλέσει ανωμαλίες στο έμβρυο (ουλές, εγκεφαλικές βλάβες, αναπτυξιακές διαταραχές).
Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο από σοβαρές επιπλοκές;
Οι ανοσοκατεσταλμένοι (χημειοθεραπεία, μεταμοσχευμένοι), οι ηλικιωμένοι και οι έγκυες. Στα παιδιά, συνήθως είναι ήπια.
Υπάρχει ειδική θεραπεία για τον VZV;
Η ανεμευλογιά αντιμετωπίζεται υποστηρικτικά. Αντιιικά (όπως acyclovir) δίνονται σε επιλεγμένες περιπτώσεις. Στον ζωστήρα η θεραπεία με valacyclovir ή famciclovir είναι πιο αποτελεσματική αν ξεκινήσει νωρίς.
Ποια είναι τα εμβόλια κατά του VZV;
– **Varivax**: για την πρόληψη της ανεμευλογιάς (παιδιά & ενήλικες). – **Shingrix**: για την πρόληψη του έρπητα ζωστήρα, ιδιαίτερα σε άτομα άνω των 50 ετών.
Πώς γίνεται η διάγνωση της λοίμωξης VZV;
Με βάση την κλινική εικόνα, και επιβεβαίωση με PCR, αντισώματα IgG/IgM, ή καλλιέργεια. Η PCR είναι η πιο αξιόπιστη μέθοδος.
Τι είναι η μεταερπητική νευραλγία (postherpetic neuralgia);
Είναι έντονος, χρόνιος πόνος στο δερμοτόμιο όπου υπήρχε ο ζωστήρας, που παραμένει για μήνες μετά την υποχώρηση του εξανθήματος. Είναι πιο συχνή σε ηλικιωμένους.
Μπορώ να κολλήσω ανεμευλογιά από κάποιον με ζωστήρα;
Ναι, αν δεν έχεις ανοσία (δεν έχεις περάσει ή δεν είσαι εμβολιασμένος), μπορείς να κολλήσεις ανεμευλογιά αν έρθεις σε επαφή με το εξάνθημα ζωστήρα.
Επιτρέπεται το εμβόλιο ανεμευλογιάς στην εγκυμοσύνη;
Όχι. Το εμβόλιο Varivax είναι ζωντανό και **αντενδείκνυται στην κύηση**. Οι γυναίκες πρέπει να περιμένουν τουλάχιστον 1 μήνα μετά τον εμβολιασμό για να μείνουν έγκυες.
Υπάρχει εμβόλιο για την πρόληψη του ζωστήρα στους ανοσοκατεσταλμένους;
Ναι. Το εμβόλιο **Shingrix** είναι αδρανοποιημένο (μη ζωντανό) και ενδείκνυται για ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς άνω των 18 ετών.
Πότε είναι η κατάλληλη ηλικία για εμβολιασμό κατά της ανεμευλογιάς;
Η 1η δόση χορηγείται σε ηλικία 12-15 μηνών και η 2η σε ηλικία 4-6 ετών, σύμφωνα με το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών.
Πώς μπορώ να προστατευτώ αν ήρθα σε επαφή με άτομο με ανεμευλογιά;
Αν δεν έχεις ανοσία, μπορεί να χορηγηθεί το εμβόλιο εντός 3-5 ημερών ή ανοσοσφαιρίνη (VZIG) εντός 96 ωρών. Ισχύει κυρίως για ευπαθείς ομάδες.
📚 Εκτεταμένη Βιβλιογραφία
| Πηγή | Περιγραφή | Σύνδεσμος |
|---|---|---|
| CDC – Chickenpox (Varicella) | Επίσημη ενημέρωση για τη νόσο, συμπτώματα, πρόληψη και εμβολιασμό. | cdc.gov |
| CDC – Shingles (Herpes Zoster) | Κατευθυντήριες οδηγίες για τον έρπητα ζωστήρα, συμπτώματα και Shingrix. | cdc.gov |
| WHO – Varicella and Herpes Zoster | Παγκόσμιος οδηγός επιδημιολογίας και εμβολίων. | who.int |
| ΕΟΔΥ – Ανεμευλογιά & Ζωστήρας | Οδηγίες για κλινική διαχείριση, επιτήρηση και μέτρα πρόληψης στην Ελλάδα. | eody.gov.gr |
| Arvin AM. Varicella-zoster virus | Κλασική ανασκόπηση στη Clinical Microbiology Reviews για τον VZV. | doi.org/10.1128/CMR.9.3.361 |
| Gershon AA et al. VZV infections | Εκτενής αναφορά στο Nature Reviews Disease Primers για τις επιπλοκές. | doi.org/10.1038/nrdp.2015.13 |
| FDA – Shingrix Prescribing Information | Εγκρίσεις, ανεπιθύμητες ενέργειες και φαρμακολογικά στοιχεία για Shingrix. | fda.gov |
| Immunization Action Coalition | Εκπαιδευτικά φυλλάδια και πίνακες για εμβολιασμούς ανεμευλογιάς & ζωστήρα. | immunize.org |
| Χατζηχριστοδούλου Χ. – Ιογενείς λοιμώξεις | Ελληνική συγγραφική αναφορά για παιδιατρικές λοιμώξεις (Ιατρικές Εκδόσεις Λίτσας). | – |
| Ελληνική Παιδιατρική Εταιρεία | Εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμών και οδηγίες για ανεμευλογιά. | elpedia.gr |
| PubMed – Varicella Zoster Virus | Εκατοντάδες μελέτες ανοσολογίας, πρόληψης και επιδημιολογίας του VZV. | pubmed.ncbi.nlm.nih.gov |