Παχυσαρκία: Η Σύγχρονη Πανδημία – Αίτια, Επιπτώσεις και Θεραπευτικές Παρεμβάσεις
⚖️ Τι Είναι η Παχυσαρκία;
Η παχυσαρκία είναι μια χρόνια, πολυπαραγοντική νόσος που χαρακτηρίζεται από υπερβολική συσσώρευση λίπους στο σώμα και σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο για πολυάριθμα νοσήματα.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO), η παχυσαρκία έχει χαρακτηριστεί πανδημία του 21ου αιώνα.
🌍 Επιδημιολογία και Παγκόσμια Στατιστικά
🔺 13% των ενηλίκων παγκοσμίως είναι παχύσαρκοι (WHO, 2022)
🔺 Στην Ευρώπη, >59% είναι υπέρβαροι, και >23% παχύσαρκοι
👶 Το 20% των παιδιών 5–19 ετών στην Ελλάδα είναι παχύσαρκα
👨⚕️ Η παχυσαρκία ευθύνεται για >2.8 εκατ. θανάτους ετησίως
🧠 Παράγοντες και Αίτια Παχυσαρκίας
🔬 Γενετικοί Παράγοντες
Μονογονιδιακά σύνδρομα (π.χ. Prader-Willi)
Πολυγονιδιακή προδιάθεση (FTO gene)
🧠 Νευροορμονικοί και Βιολογικοί Παράγοντες
Λεπτίνη – αντοχή στη λεπτίνη και διαταραχή κορεσμού
Γκρελίνη – αυξημένα επίπεδα σε μερικούς ασθενείς
Νευροδιαβιβαστές: ντοπαμίνη, σεροτονίνη
🍕 Διατροφικοί Παράγοντες
Ενεργειακή πρόσληψη > ενεργειακή δαπάνη
Υψηλή κατανάλωση επεξεργασμένων τροφών
Ποτά με ζάχαρη (αναψυκτικά, έτοιμοι καφέδες)
🛋️ Έλλειψη Άσκησης
Καθιστική ζωή, δουλειά γραφείου
Έλλειψη φυσικής δραστηριότητας παιδιών
😥 Ψυχολογικοί και Κοινωνικοί Παράγοντες
Χρόνιο στρες
Κατάθλιψη
Συναισθηματική υπερφαγία
Χαμηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο
🧬 Τύποι Παχυσαρκίας
Τύπος Περιγραφή 🍩 Περιφερική (γυναικείου τύπου) Λίπος σε γλουτούς, μηρούς 🍔 Κεντρική (ανδρικού τύπου) Λίπος στην κοιλιά – υψηλός καρδιαγγειακός κίνδυνος ⚠️ Σαρκοπενική παχυσαρκία Παχυσαρκία με μειωμένη μυϊκή μάζα ⚠️ Μεταβολικά υγιής παχυσαρκία Χωρίς μεταβολικό σύνδρομο – αμφιλεγόμενο
📏 Διαγνωστικά Κριτήρια Παχυσαρκίας
📌 Δείκτης Μάζας Σώματος (BMI)
| BMI | Κατάσταση |
|---|---|
| < 18.5 | Ελλιποβαρής |
| 18.5–24.9 | Φυσιολογικός |
| 25–29.9 | Υπέρβαρος |
| 30–34.9 | Παχυσαρκία 1ου βαθμού |
| 35–39.9 | Παχυσαρκία 2ου βαθμού |
| ≥ 40 | Νοσογόνος παχυσαρκία |
📐 Άλλες Μέθοδοι:
Λιπομέτρηση με βιοηλεκτρική εμπέδηση (BIA)
Μέτρηση περιφέρειας μέσης (>102 cm άνδρες, >88 cm γυναίκες)
WHR: Αναλογία μέσης/γοφών
🫀 Παχυσαρκία και Χρόνιες Παθήσεις
Η παχυσαρκία είναι συσχετισμένη με αυξημένο κίνδυνο για πολυάριθμες σοβαρές χρόνιες νόσους, τόσο σωματικές όσο και ψυχικές.
💓 Καρδιαγγειακές Παθήσεις
Υπέρταση (arterial hypertension)
Στεφανιαία νόσος
Καρδιακή ανεπάρκεια
Αρρυθμίες (π.χ. κολπική μαρμαρυγή)
Το λίπος στην κοιλιακή χώρα αυξάνει τα επίπεδα φλεγμονής και επηρεάζει δυσμενώς την αγγειακή λειτουργία.
🧪 Μεταβολικό Σύνδρομο & Διαβήτης
Αντίσταση στην ινσουλίνη
Σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2
Διαταραχές λιπιδίων (υψηλά τριγλυκερίδια, χαμηλή HDL)
🧠 Νευρολογικές Παθήσεις
Αυξημένος κίνδυνος εγκεφαλικού
Σύνδεση με άνοια (μέσω ινσουλινοαντίστασης στον εγκέφαλο)
🫁 Αναπνευστικό
Αποφρακτική υπνική άπνοια
Υποαερισμός παχύσαρκων (Obesity Hypoventilation Syndrome)
⚠️ Ογκολογία
Η παχυσαρκία αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης πολλών καρκίνων:
| Τύπος Καρκίνου | Συσχέτιση με Παχυσαρκία |
|---|---|
| Καρκίνος παχέος εντέρου | ✅ τεκμηριωμένος |
| Καρκίνος μαστού (μετά την εμμηνόπαυση) | ✅ |
| Καρκίνος ενδομητρίου | ✅ |
| Καρκίνος ήπατος, νεφρών, χοληδόχου | ✅ |
| Καρκίνος προστάτη | ⚠️ πιθανή |
🤰 Παχυσαρκία στην Εγκυμοσύνη
Η παχυσαρκία επηρεάζει αρνητικά τη γονιμότητα, την κύηση και τον τοκετό.
🚼 Επιπτώσεις:
📈 Αυξημένος κίνδυνος διαβήτη κύησης
⛔ Υπέρταση & προεκλαμψία
🚨 Αυξημένος κίνδυνος καισαρικής τομής
🧬 Συγγενείς ανωμαλίες στο έμβρυο
⏳ Επιπλοκές στην ανάνηψη του νεογνού
🧒 Παιδική & Εφηβική Παχυσαρκία
Η Ελλάδα είναι 1η στην Ευρώπη σε παιδική παχυσαρκία.
1 στα 5 παιδιά 5–17 ετών είναι παχύσαρκο.
⚠️ Αίτια
Κακή διατροφή: πολλά επεξεργασμένα τρόφιμα
Έλλειψη άσκησης και υπερβολική χρήση οθονών
Ψυχολογική υπερφαγία
Ελλιπής ύπνος
🧪 Επιπλοκές
Πρόωρος διαβήτης τύπου 2
Αυξημένη αρτηριακή πίεση
Πρώιμη εφηβεία
Σχολική απομόνωση, bullying
Χαμηλή αυτοεκτίμηση
🧠 Αντιμετώπιση
Συμμετοχή όλης της οικογένειας
Διατροφική εκπαίδευση
Ψυχολογική υποστήριξη
Μακροχρόνια παρακολούθηση
🧠 Ψυχολογία & Παχυσαρκία
Η παχυσαρκία σχετίζεται με:
🔻 Μείωση αυτοεκτίμησης
😞 Κατάθλιψη
😰 Άγχος
🚪 Κοινωνικό αποκλεισμό
📉 Δυσκολία στη δημιουργία σχέσεων ή ένταξη στο σχολικό / εργασιακό περιβάλλον
Το 30–40% των παχύσαρκων ατόμων παρουσιάζει συναισθηματική υπερφαγία (binge eating disorder).
🥦 Διατροφή, Άσκηση και Συμπεριφορική Θεραπεία
Η πρώτη γραμμή θεραπείας παραμένει μη φαρμακευτική:
🍽️ Διατροφή
🔹 Μείωση πρόσληψης θερμίδων (500–1000 kcal/ημέρα)
🥗 Μεσογειακή διατροφή
🧂 Έλεγχος προσλαμβανόμενων σακχάρων & αλατιού
📏 Καταγραφή γευμάτων – food diary
🏃♂️ Άσκηση
🚶♂️ 150–300 λεπτά/εβδομάδα μέτριας έντασης
🏋️ Συνδυασμός αερόβιας & αναερόβιας
📉 Βοηθά όχι μόνο στην απώλεια, αλλά και στη συντήρηση του βάρους
🧠 Συμπεριφορική Θεραπεία
CBT (γνωσιακή-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία)
Εκπαίδευση για αναγνώριση πείνας/κορεσμού
Αποφυγή «επιβλαβών ερεθισμάτων» (π.χ. φαγητό μπροστά σε TV)
💊 Φαρμακευτική Αντιμετώπιση της Παχυσαρκίας
Η φαρμακευτική αγωγή ενδείκνυται όταν:
📉 Η δίαιτα και η άσκηση δεν επαρκούν μετά από 6 μήνες παρέμβασης
📏 BMI ≥ 30 ή ≥ 27 με συννοσηρότητα (π.χ. υπέρταση, διαβήτης)
📋 Εγκεκριμένα Φάρμακα (Ελλάδα/ΕΕ)
Φαρμακο Μηχανισμός Μέση απώλεια βάρους Ενδείξεις Orlistat Αναστολή λιπάσης → λιγότερη απορρόφηση λίπους ~3–5% BMI ≥ 30 Liraglutide (Saxenda) GLP-1 αγωνιστής – μείωση όρεξης 5–10% BMI ≥ 30 ή ≥ 27 + ΣΔ Semaglutide (Wegovy) GLP-1RA (1 φορά/εβδ.) 10–15% Νεότερο, υψηλής αποτελεσματικότητας Naltrexone/Bupropion (Mysimba) Διπλή δράση σε όρεξη/επιβράβευση 5–8% BMI ≥ 30 ⚠️ Όλα τα φάρμακα πρέπει να συνοδεύονται από αλλαγή τρόπου ζωής και ιατρική παρακολούθηση.
🚫 Πότε διακόπτεται η αγωγή;
Αν μετά από 12 εβδομάδες η απώλεια βάρους είναι <5%, η θεραπεία θεωρείται αναποτελεσματική.
🩹 Βαριατρική Χειρουργική (Χειρουργική Παχυσαρκίας)
Ενδείκνυται όταν:
BMI ≥ 40 ή ≥ 35 με σοβαρές επιπλοκές
Αποτυχία συντηρητικών μεθόδων
Ψυχολογική και σωματική καταλληλότητα για επέμβαση
🔪 Τύποι επεμβάσεων
Επέμβαση Περιγραφή Μέση Απώλεια Βάρους Sleeve Gastrectomy Αφαίρεση μεγάλου μέρους του στομάχου 50–60% του υπερβάλλοντος βάρους Gastric Bypass (RYGB) Μείωση στομάχου + παράκαμψη εντέρου 60–70% Mini Gastric Bypass Απλούστερη εκδοχή του RYGB Αντίστοιχη απώλεια Adjustable Gastric Band Περιορισμός με δακτύλιο – όχι πλέον δημοφιλής <50% 🎯 Πλεονεκτήματα
📉 Μεγάλη απώλεια βάρους
📈 Αντιστροφή ΣΔ τύπου 2
🛡️ Μείωση καρδιαγγειακού κινδύνου
💊 Απαλλαγή από φάρμακα για υπέρταση, υπερλιπιδαιμία κ.ά.
⚠️ Επιπλοκές
Διατροφικές ελλείψεις (σίδηρος, B12, ασβέστιο)
Χειρουργικές επιπλοκές (διαρροές, απόφραξη)
Dumping syndrome (ταχεία γαστρική κένωση)
🛡️ Πρόληψη Παχυσαρκίας
Η πρόληψη είναι το πιο αποτελεσματικό “φάρμακο”:
🧒 Στα Παιδιά:
Υγιεινό πρωινό
Περιορισμός χρόνου μπροστά σε οθόνες
Ενεργός τρόπος ζωής – περπάτημα, αθλητισμός
Σχολική αγωγή υγείας
👨👩👧👦 Στους Ενήλικες:
Τακτική παρακολούθηση βάρους
Διατροφική εκπαίδευση
Στήριξη από επαγγελματίες υγείας
Παρέμβαση στο εργασιακό και κοινωνικό περιβάλλον
❓ Συχνές Ερωτήσεις (FAQ)
📏 Πώς υπολογίζεται ο Δείκτης Μάζας Σώματος (BMI);
Ο BMI υπολογίζεται διαιρώντας το βάρος (kg) με το τετράγωνο του ύψους (m²). Τιμή ≥30 υποδηλώνει παχυσαρκία. Παράδειγμα: 85 kg και 1.65 m → BMI = 31.2
⚠️ Η παχυσαρκία είναι νόσος ή απλώς αισθητικό θέμα;
Η παχυσαρκία είναι αναγνωρισμένη από τον ΠΟΥ και τις ιατρικές κοινότητες ως χρόνια νόσος, με πολυπαραγοντική αιτιολογία και αυξημένο καρδιομεταβολικό κίνδυνο.
🍽️ Μπορεί να θεραπευτεί η παχυσαρκία μόνο με διατροφή;
Σε πρώιμα στάδια, ναι. Όμως σε μετρίως έως σοβαρά παχύσαρκα άτομα, απαιτείται πολυπαραγοντική προσέγγιση: διατροφή, άσκηση, ψυχολογική στήριξη, φάρμακα ή χειρουργείο.
💊 Είναι ασφαλή τα φάρμακα κατά της παχυσαρκίας;
Τα εγκεκριμένα φάρμακα (π.χ. liraglutide, semaglutide, orlistat) είναι γενικά ασφαλή υπό ιατρική παρακολούθηση. Παρενέργειες υπάρχουν και πρέπει να αξιολογούνται.
🔪 Πότε χρειάζεται χειρουργική επέμβαση;
Όταν το BMI ≥40 ή ≥35 με σοβαρές επιπλοκές και όταν έχουν αποτύχει οι συντηρητικές θεραπείες. Η βαριατρική χειρουργική μειώνει τη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα.
🤰 Η παχυσαρκία επηρεάζει την εγκυμοσύνη;
Ναι. Αυξάνει τον κίνδυνο για διαβήτη κύησης, προεκλαμψία, καισαρική τομή και επιπλοκές στο νεογνό. Ιδανικά, επιδιώκεται μείωση βάρους πριν τη σύλληψη.
🧒 Πώς αντιμετωπίζεται η παιδική παχυσαρκία;
Μέσω οικογενειακής συμμετοχής, σχολικής αγωγής υγείας, περιορισμού οθονών, αυξημένης φυσικής δραστηριότητας και συνεργασίας με παιδοενδοκρινολόγους και διαιτολόγους.
📉 Τι σημαίνει αποτυχία στη θεραπεία της παχυσαρκίας;
Αν η απώλεια βάρους είναι <5% μετά από 6–12 μήνες με φαρμακοθεραπεία ή διατροφή, τότε επαναξιολογείται η στρατηγική. Ίσως χρειαστεί αλλαγή αγωγής ή χειρουργική λύση.
📚 Βιβλιογραφία
World Health Organization (WHO). Obesity and overweight: Fact sheet. 2024.
Bray GA, Kim KK, Wilding JPH. Obesity: a chronic relapsing progressive disease process. A position statement of the World Obesity Federation. Obes Rev. 2017.
American Association of Clinical Endocrinologists (AACE) and American College of Endocrinology (ACE). Obesity Clinical Practice Guidelines. Endocr Pract. 2020.
Garvey WT, Mechanick JI, et al. Pharmacological treatment of obesity: evidence and recommendations. J Clin Endocrinol Metab. 2016.
Wilding JPH, Batterham RL, et al. Once-Weekly Semaglutide in Adults with Overweight or Obesity. N Engl J Med. 2021;384:989-1002.
Sjöström L. Review of the key results from the Swedish Obese Subjects (SOS) trial – a prospective controlled intervention study of bariatric surgery. J Intern Med. 2013.
International Obesity Task Force (IOTF). Obesity in children and adolescents worldwide.
NICE Guidelines NG7. Weight management: lifestyle services for overweight or obese children and young people. 2015.
Jensen MD, et al. 2013 AHA/ACC/TOS Guideline for the Management of Overweight and Obesity in Adults. J Am Coll Cardiol. 2014.
