Α-φετοπρωτεΐνη (AFP): Οδηγός για τον βιοδείκτη του ήπατος και της εγκυμοσύνης
🔍 Τι είναι η α-φετοπρωτεΐνη (AFP);
Η α-φετοπρωτεΐνη (AFP) είναι μια γλυκοπρωτεΐνη που παράγεται κυρίως κατά την εμβρυϊκή ζωή από:
🟢 Το ήπαρ του εμβρύου
🟡 Τον κρόκο του ωαρίου (yolk sac)
🔵 Το γαστρεντερικό σωλήνα του εμβρύου
Μετά τη γέννηση, τα επίπεδα της AFP μειώνονται σταδιακά και παραμένουν πολύ χαμηλά σε υγιείς ενήλικες.
🧠 Φυσιολογικός ρόλος της AFP
Κατά την εμβρυϊκή ανάπτυξη, η AFP λειτουργεί ως:
📦 Μεταφορέας ουσιών (π.χ. λιπαρών οξέων, ορμονών)
🛡️ Προστατευτικός παράγοντας έναντι της ανοσολογικής απόρριψης του εμβρύου από τη μητέρα
🔁 Συμμετέχει σε ρυθμίσεις ορμονών και ανάπτυξης
👉 Παρόλο που δεν είναι απόλυτα κατανοημένοι όλοι οι ρόλοι της, αποτελεί θεμελιώδη δείκτη ανάπτυξης και φυσιολογίας κατά την κύηση.
🧪 AFP ως βιοχημικός δείκτης σε ενήλικες
Η AFP μετριέται συχνότερα σε δύο βασικά πλαίσια:
👶 Εγκυμοσύνη (προγεννητικός έλεγχος)
🧫 Ογκολογία (όπως καρκίνος ήπατος και γεννητικών αδένων)
📊 Φυσιολογικές τιμές AFP
| Ηλικία / Κατάσταση | Τιμή (ng/mL) |
|---|---|
| Νεογέννητα (0–30 ημέρες) | 10.000 – 100.000 |
| Βρέφη (μετά τον 1ο μήνα) | < 100 |
| Ενήλικες | < 10 |
| Έγκυες γυναίκες (2ο τρίμηνο) | 10 – 150 περίπου (ανάλογα με την εβδομάδα) |
🧠 Οι φυσιολογικές τιμές ποικίλλουν ανά εργαστήριο.
⚠️ Πότε αυξάνεται η AFP;
Η αύξηση της AFP σε ενήλικες σχετίζεται με:
🩺 Καλοήθεις καταστάσεις:
Χρόνια ηπατίτιδα (Β ή C)
Κίρρωση
Καλοήθεις όγκοι ήπατος
🧬 Κακοήθειες:
Ηπατοκυτταρικός καρκίνος (HCC)
Όγκοι όρχεων (μη σεμινωματώδεις)
Όγκοι ωοθηκών
Μεταστατικοί όγκοι ήπατος
📈 Στο HCC, η AFP μπορεί να ξεπερνά τα 500–1000 ng/mL.
🤰 AFP και εγκυμοσύνη
Η μέτρηση της AFP στο αίμα της εγκύου είναι βασική στον προγεννητικό έλεγχο κατά το 2ο τρίμηνο (συνήθως 15η–20ή εβδομάδα κύησης). Η εξέταση είναι μέρος του τριπλού ή τετραπλού τεστ, μαζί με:
β-hCG (χοριακή γοναδοτροπίνη)
uE3 (μη συζευγμένη οιστριόλη)
± Inhibin A (στο τετραπλό τεστ)
📊 Τι ελέγχει η AFP στην κύηση;
Η συγκέντρωση της AFP στο αίμα της μητέρας μπορεί να δώσει ενδείξεις για:
| 🧪 AFP Μητρικού Ορού | Πιθανή Κλινική Ένδειξη |
|---|---|
| Υψηλή | Ανευλοχία (spina bifida), ανευγκεφαλία |
| Χαμηλή | Σύνδρομο Down (τρισωμία 21), τρισωμία 18 |
🧠 Σημαντικό: Οι τιμές πρέπει πάντα να ερμηνεύονται σχετικά με την ηλικία κύησης, την πολλαπλότητα της κύησης, το βάρος της εγκύου, και με επαλήθευση υπερηχογραφικά.
🧫 Εξετάσεις που σχετίζονται με την AFP στην κύηση
MSAFP: Maternal Serum Alpha-Fetoprotein (μέτρηση στο αίμα της μητέρας)
Amniotic AFP: Μέτρηση AFP στο αμνιακό υγρό, αν υπάρχει ένδειξη για ανοιχτό νευρικό σωλήνα
📌 Οι εξετάσεις αυτές ΔΕΝ είναι διαγνωστικές αλλά δεικτικές – χρειάζεται επαλήθευση με αμνιοπαρακέντηση ή εξειδικευμένο υπερηχογράφημα.
📉 Πότε είναι παθολογική η AFP στην εγκυμοσύνη;
| Εύρημα | Ενδεχόμενη αιτία |
|---|---|
| ↑ AFP | Ανευλοχία, ομφαλοκήλη, πολλαπλή κύηση, υπολογισμένο λάθος ηλικίας κύησης |
| ↓ AFP | Τρισωμία 21, Τρισωμία 18, υδράμνιο |
📌 Τα αποτελέσματα συσχετίζονται με τα υπόλοιπα βιοδείκτες του τεστ για εκτίμηση κινδύνου.
🎯 AFP ως καρκινικός δείκτης
Η AFP θεωρείται καρκινικός δείκτης (tumor marker), ιδιαίτερα χρήσιμος σε:
🧠 Ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα (Hepatocellular Carcinoma – HCC)
🔍 Ένας από τους σημαντικότερους δείκτες για την παρακολούθηση ασθενών με χρόνια ηπατοπάθεια (π.χ. ηπατίτιδα B, C, κίρρωση).
📈 AFP > 400–500 ng/mL ενισχύει σημαντικά την υποψία HCC.
📉 Η πτωτική τάση της AFP μετά από θεραπεία δείχνει θετική ανταπόκριση.
🧪 Όγκοι γεννητικών κυττάρων
Άνδρες
Μη σεμινωματώδεις όγκοι όρχεων (π.χ. εμβρυϊκό καρκίνωμα, yolk sac tumor)
Συνήθως συνδυάζεται με β-hCG και LDH
Γυναίκες
Όγκοι ωοθηκών εμβρυϊκού τύπου (π.χ. yolk sac tumors)
📌 Η AFP δεν αυξάνεται σε σεμινώματα (Seminoma).
📋 Διαγνωστικά και προγνωστικά κριτήρια
| AFP (ng/mL) | Πιθανή Διάγνωση |
|---|---|
| 10–100 | Χρόνια ηπατοπάθεια, ήπια φλεγμονή |
| 100–500 | Πιθανός καρκίνος ήπατος (ή εξελισσόμενη κίρρωση) |
| >500 | Ισχυρή ένδειξη HCC ή όγκου γεννητικών κυττάρων |
| >1000 | Προχωρημένος ή επιθετικός όγκος |
📈 Οι υψηλές τιμές δεν είναι διαγνωστικές μόνες τους, αλλά ενισχύουν την υποψία όταν συνδυάζονται με:
🧪 Βιοχημικά ευρήματα
🧬 Απεικονίσεις (υπέρηχος, MRI, αξονική)
🧫 Βιοψία
📅 Χρήση της AFP στη μεταθεραπευτική παρακολούθηση
📉 Πτώση της AFP → ανταπόκριση σε θεραπεία
📈 Επανεμφάνιση AFP → πιθανή υποτροπή/επανεμφάνιση όγκου
🧪 Πώς μετράται η AFP – Διαγνωστική πρακτική
🧫 Τύπος δείγματος:
Ορός αίματος (φλεβική αιμοληψία)
Ειδικά στην εγκυμοσύνη, η μέτρηση αφορά το μητρικό αίμα (MSAFP)
⏱️ Προετοιμασία:
Δεν απαιτείται νηστεία
Αν είναι για παρακολούθηση όγκου, καλό είναι η δειγματοληψία να γίνεται την ίδια ώρα της ημέρας
📉 Παράγοντες που επηρεάζουν την AFP
🧬 Ηλικία: Υψηλότερη στα νεογνά και στα βρέφη
🏥 Ηπατική λειτουργία: Σε ηπατίτιδα ή κίρρωση παρατηρούνται μέτριες αυξήσεις
💊 Φαρμακευτική αγωγή: Π.χ. ανοσοκατασταλτικά ή χημειοθεραπεία
🤰 Εγκυμοσύνη: Φυσιολογικά αυξημένη από το 2ο τρίμηνο
🧠 Διαφορική διάγνωση – Ερμηνεία των τιμών AFP
AFP ↑ Πιθανές Καταστάσεις 10–100 Χρόνια ηπατίτιδα, ενεργή φλεγμονή, αλκοολική ηπατοπάθεια 100–500 Καλοήθη ηπατικά οζίδια, κίρρωση >500 Ηπατοκυτταρικός καρκίνος, όγκοι γεννητικών κυττάρων 📊 Διαφορά με άλλους δείκτες
Δείκτης Εφαρμογή Συνδυάζεται με AFP; β-hCG Όγκοι όρχεων, εγκυμοσύνη ✅ Ναι CA-125 Καρκίνος ωοθηκών ✅ Ναι CEA Καρκίνος παχέος εντέρου, ήπατος ✅ Ναι LDH Μεταβολική δραστηριότητα όγκων ✅ Ναι 📌 Η πολυπαραγοντική ανάλυση είναι πιο αξιόπιστη από μεμονωμένους δείκτες.
❓ Συχνές Ερωτήσεις (FAQ)
✅ Τι είναι η α-φετοπρωτεΐνη (AFP);
Η AFP είναι μια πρωτεΐνη που παράγεται από το ήπαρ και τον γαστρεντερικό σωλήνα του εμβρύου. Σε ενήλικες χρησιμοποιείται ως βιοδείκτης για κακοήθειες και σε έγκυες για προγεννητικό έλεγχο.
✅ Ποιες είναι οι φυσιολογικές τιμές AFP;
Ενήλικες: <10 ng/mL
Έγκυες (2ο τρίμηνο): ~10–150 ng/mL
Νεογέννητα: μέχρι και 100.000 ng/mL
✅ Σε ποιες περιπτώσεις αυξάνεται η AFP;
Καρκίνος ήπατος (HCC)
Όγκοι όρχεων/ωοθηκών (μη σεμινωματώδεις)
Κίρρωση ή χρόνια ηπατίτιδα
Φυσιολογικά στην εγκυμοσύνη
✅ Η AFP είναι αξιόπιστος δείκτης για καρκίνο;
Είναι ένας χρήσιμος δείκτης παρακολούθησης, αλλά όχι διαγνωστικός από μόνος του. Πρέπει να συνδυάζεται με άλλες εξετάσεις και απεικονίσεις.
✅ Γιατί μετριέται η AFP στην εγκυμοσύνη;
Για την εκτίμηση κινδύνου για ανωμαλίες του νευρικού σωλήνα (π.χ. ανευλοχία) και χρωμοσωμικές ανωμαλίες (π.χ. σύνδρομο Down).
✅ Η AFP μειώνεται ποτέ;
Ναι, χαμηλές τιμές AFP στην κύηση μπορεί να σχετίζονται με σύνδρομα όπως Down ή Edwards. Σε ενήλικες, η πτώση μετά από θεραπεία μπορεί να δείξει ύφεση όγκου.
✅ Ποια δείγματα χρησιμοποιούνται για μέτρηση της AFP;
Ορός αίματος (φλεβική αιμοληψία)
Σπανιότερα, αμνιακό υγρό (σε επεμβατικό έλεγχο)
✅ Τι σημαίνει AFP > 500 ng/mL;
Πολύ πιθανή ένδειξη κακοήθειας ήπατος ή όγκου γεννητικών κυττάρων. Χρήζει περαιτέρω ελέγχου με MRI, αξονική ή βιοψία.
📚 Βιβλιογραφία
Johnson P.J. et al. (2010). Assessment of alpha-fetoprotein as a biomarker in hepatocellular carcinoma. Journal of Clinical Oncology, 28(22), 4436–4445. https://doi.org/10.1200/JCO.2009.27.6570
Bruix J., Sherman M. (2011). Management of hepatocellular carcinoma: an update. Hepatology, 53(3), 1020–1022. https://doi.org/10.1002/hep.24199
American Pregnancy Association. (2020). Alpha-fetoprotein Test (AFP). https://americanpregnancy.org
Alpert E., Uriel J. (1983). Alpha-fetoprotein: functions and clinical applications. Journal of Clinical Laboratory Analysis, 7(2), 85–91.
Moore K.L., Persaud T.V.N., Torchia M.G. (2022). Before We Are Born: Essentials of Embryology and Birth Defects, 11th Edition, Elsevier.
National Cancer Institute (NCI). Alpha-Fetoprotein (AFP) Tumor Marker. https://www.cancer.gov
Duffy M.J. (2013). Tumor markers in clinical practice: a review focusing on common solid cancers. Medical Principles and Practice, 22(1), 4–11. https://doi.org/10.1159/000355856
