ΑΝΑ (Αντιπυρηνικά Αντισώματα) – Οδηγός Εξέτασης για Ασθενείς

2️⃣ Πότε ζητείται η εξέταση ANA;

Ο γιατρός (συνήθως ρευματολόγος, παθολόγος, δερματολόγος ή παιδίατρος) μπορεί να ζητήσει ANA όταν υπάρχουν συμπτώματα ή
εργαστηριακά ευρήματα που «ξυπνούν» την υποψία αυτοάνοσου νοσήματος. Ενδεικτικά:

• Επίμονη, ανεξήγητη κόπωση, κακουχία, χαμηλός πυρετός.
• Αρθραλγίες ή αρθρίτιδα (πόνος/πρήξιμο στις αρθρώσεις), συχνά συμμετρικά.
• Δερματικά εξανθήματα, ιδιαίτερα φωτοευαισθησία ή χαρακτηριστικό εξάνθημα τύπου «πεταλούδας» στο πρόσωπο.
• Φαινόμενο Raynaud (άσπρισμα/μπλέξιμο δακτύλων στο κρύο).
• Ξηροφθαλμία, ξηροστομία (ένδειξη για σύνδρομο Sjögren).
• Πάχυνση/σκλήρυνση δέρματος, τηλεαγγειεκτασίες (υποψία σκληροδέρματος).
• Ανεξήγητη αύξηση ΤΚΕ/CRP, αναιμία, λευκοπενία, θρομβοπενία.
• Ανεξήγητες ηπατικές δοκιμασίες ή υποψία αυτοάνοσης ηπατίτιδας.

Η τυχαία διενέργεια ANA σε άτομα χωρίς συμπτώματα οδηγεί συχνά σε σύγχυση, γιατί αρκετοί υγιείς μπορεί να έχουν
χαμηλό θετικό ANA. Γι’ αυτό η εξέταση πρέπει να ζητείται στο σωστό κλινικό πλαίσιο.

3️⃣ Σε ποιες παθήσεις σχετίζεται ένα θετικό ANA;

Ένα αυξημένο ANA μπορεί να σχετίζεται με σειρά αυτοάνοσων νοσημάτων, όπως:

• 🦋 Συστηματικός Ερυθηματώδης Λύκος (ΣΕΛ)
• 🧏‍♀️ Σύνδρομο Sjögren
• 🧬 Σκληρόδερμα (συστηματική σκλήρυνση)
• 🤝 Μικτή νόσος συνδετικού ιστού (MCTD)
• 💪 Δερματομυοσίτιδα / Πολυμυοσίτιδα
• 🧠 Ρευματοειδής αρθρίτιδα (σε υποομάδα ασθενών)
• 🫀 Αυτοάνοση ηπατίτιδα και άλλα αυτοάνοσα ηπατικά νοσήματα
• Λιγότερο συχνά, άλλα συστηματικά αυτοάνοσα ή σύνδρομα επικάλυψης

Επιπλέον, θετικό ANA μπορεί να εμφανιστεί:

• Σε ορισμένες λοιμώξεις.
• Σε κακοήθειες ή παρανεοπλασματικά σύνδρομα.
• Μετά από λήψη συγκεκριμένων φαρμάκων (π.χ. φάρμακα που προκαλούν φαρμακοεπαγόμενο λύκο).
• Σε υγιή άτομα, ιδιαίτερα σε χαμηλό τίτλο και μεγαλύτερες ηλικίες.

4️⃣ Πώς γίνεται η εξέταση ANA στο εργαστήριο;

Η εξέταση γίνεται σε δείγμα φλεβικού αίματος. Η διαδικασία για τον ασθενή είναι όμοια με μια απλή αιμοληψία.

Στο εργαστήριο, τα ΑΝΑ μπορούν να ανιχνευθούν με διάφορες μεθόδους. Η πιο κλασική και διεθνώς αποδεκτή μέθοδος αναφοράς είναι:

• Έμμεσος ανοσοφθορισμός (IIF) σε κύτταρα HEp-2
  Ο ορός του ασθενούς επωάζεται σε ειδικές διαφάνειες με κύτταρα HEp-2. Αν υπάρχουν ANA, προσκολλώνται στον πυρήνα των κυττάρων
  και στη συνέχεια ανιχνεύονται με ένα φθορίζον αντίσωμα κάτω από μικροσκόπιο.

Άλλες μέθοδοι:

• ELISA ή chemiluminescence (αυτοματοποιημένες μέθοδοι, χρήσιμες για screening).
• Multiplex / solid phase assays που ανιχνεύουν συγκεκριμένα αυτοαντισώματα (π.χ. ENA panel).

Το εργαστήριο συνήθως αναφέρει:

• Αν το ANA είναι θετικό ή αρνητικό.
• Τον τίτλο (π.χ. 1:80, 1:160, 1:640).
• Το pattern (πρότυπο φθορισμού), π.χ. ομοιογενές, στικτό, κεντρομεριδιακό, πυρηνίσκων, κυτταροπλασματικό κ.λπ.

5️⃣ Προετοιμασία πριν την εξέταση – χρειάζεται νηστεία;

Γενικά, η εξέταση ANA δεν απαιτεί ειδική νηστεία. Παρ’ όλα αυτά, επειδή συνήθως συνδυάζεται με άλλες αιματολογικές
ή βιοχημικές εξετάσεις (π.χ. ηπατικά ένζυμα, δείκτες φλεγμονής), στην πράξη:

• Συχνά προτείνεται νηστεία 8–12 ώρες για τον πλήρη αιματολογικό – βιοχημικό έλεγχο.
• Επιτρέπεται νερό πριν την αιμοληψία.

Επίσης:

• Ενημερώστε τον γιατρό και το εργαστήριο για όλα τα φάρμακα που λαμβάνετε
  (ιδίως ανοσοκατασταλτικά, βιολογικούς παράγοντες, κορτιζόνη), γιατί μπορεί να επηρεάσουν το αποτέλεσμα.
• Αποφύγετε έντονη σωματική καταπόνηση και οξύ στρες πριν την εξέταση.

6️⃣ Πώς διαβάζουμε τα αποτελέσματα (τίτλος, cut-off, οριακές τιμές);

Τα αποτελέσματα ANA αναφέρονται συνήθως με δύο βασικά στοιχεία:

1. Θετικό ή αρνητικό.
2. Τίτλος (π.χ. 1:80, 1:160, 1:320, 1:640 κ.λπ.).

Ο τίτλος δείχνει πόσο αραιώνεται ο ορός μέχρι να χαθεί το σήμα. Όσο μεγαλύτερος ο τίτλος, τόσο περισσότερα
αντισώματα υπάρχουν στο αίμα.

Γενικές αρχές (μπορεί να διαφέρουν μεταξύ εργαστηρίων – πάντα να λαμβάνετε υπόψη τα δικά μας όρια αναφοράς):

• Χαμηλοί τίτλοι (π.χ. 1:40 ή 1:80):
  Συχνά θεωρούνται οριακοί ή ακόμη και φυσιολογικοί, ιδίως σε ασυμπτωματικά άτομα ή ηλικιωμένους.
• Τίτλοι ≥1:160:
  Συνήθως θεωρούνται πιο κλινικά σημαντικοί, ιδιαίτερα αν υπάρχουν συμβατά συμπτώματα.
• Πολύ υψηλοί τίτλοι (π.χ. ≥1:640, ≥1:1280):
  Αυξάνουν την πιθανότητα συστηματικού αυτοάνοσου νοσήματος, δεν σημαίνουν όμως ότι «οπωσδήποτε υπάρχει λύκος».

Σημαντικό:

• Ένα θετικό ANA χαμηλού τίτλου σε εντελώς ασυμπτωματικό άτομο συχνά δεν έχει πρακτική σημασία.
• Ένα αρνητικό ANA κάνει λιγότερο πιθανές ορισμένες νόσους (π.χ. κλασικό ΣΕΛ),
  αλλά μπορεί να παραμείνει φυσιολογικό σε άλλα αυτοάνοσα.
• Το ίδιο άτομο μπορεί να έχει μεταβολές στον τίτλο με τον χρόνο, συνήθως όμως η κλινική εικόνα
  είναι σημαντικότερη από μικρές διακυμάνσεις.

7️⃣ Συχνά πρότυπα (patterns) ANA και τι μπορεί να σημαίνουν;

Στον έμμεσο ανοσοφθορισμό (HEp-2) εκτός από τον τίτλο, περιγράφεται και το pattern (πρότυπο φθορισμού).
Το pattern δίνει μια πρώτη ένδειξη για το είδος των αυτοαντισωμάτων και πιθανά συνδεόμενα νοσήματα, χωρίς να είναι από μόνο του διάγνωση.

Το pattern δεν αντικαθιστά τη διάγνωση· χρησιμοποιείται σαν «κατεύθυνση» για το ποια επιπλέον αυτοαντισώματα
θα ζητηθούν (π.χ. ENA panel, anti-dsDNA, αντι-σεντρομεριδιακά κ.ά.) και αξιολογείται από τον ρευματολόγο συνολικά.

8️⃣ Ψευδώς θετικά και ψευδώς αρνητικά ANA – συχνές παγίδες

Όπως όλες οι εργαστηριακές εξετάσεις, έτσι και τα ANA έχουν περιορισμούς:

Ψευδώς θετικά ANA

• Χαμηλοί τίτλοι σε υγιή άτομα, ιδίως ηλικιωμένους.
• Λοιμώξεις (ιογενείς, χρόνια βακτηριακά νοσήματα).
• Ορισμένα φάρμακα (π.χ. υδραλαζίνη, προκαϊναμίδη, ορισμένα αντιεπιληπτικά κ.λπ.).
• Άλλα χρόνια νοσήματα χωρίς κλασικό ρευματολογικό νόσημα.

Ψευδώς αρνητικά ANA

• Πρώιμο στάδιο ορισμένων αυτοάνοσων, πριν «εμφανιστούν» τα αντισώματα.
• Αλλαγές στην μέθοδο (π.χ. διαφοροποίηση μεταξύ IIF και ELISA) ή διαφορετικά cut-off μεταξύ εργαστηρίων.
• Έντονη ανοσοκαταστολή (π.χ. υψηλές δόσεις κορτιζόνης ή βιολογικοί παράγοντες) μπορεί να μειώνει τον τίτλο.

Για όλους αυτούς τους λόγους, ο ιατρός σας δεν βασίζεται ποτέ μόνο σε ένα νούμερο, αλλά σε συνδυασμό
στοιχείων: ιστορικό, κλινική εξέταση, απεικονιστικό και εργαστηριακό έλεγχο.

9️⃣ ANA στα παιδιά

Στα παιδιά το ANA μπορεί να ζητηθεί κυρίως όταν υπάρχει υποψία:

• Νεανικής ιδιοπαθούς αρθρίτιδας (JIA), ιδιαίτερα σε μορφές με ραγοειδίτιδα.
• Παιδικού ΣΕΛ ή άλλων συστηματικών αυτοάνοσων.

Ωστόσο:

• Ένα χαμηλό θετικό ANA σε παιδί χωρίς κλινικά συμπτώματα συχνά δεν έχει νόημα και μπορεί να οδηγήσει σε
  άσκοπο άγχος.
• Ερμηνεύεται πάντα από παιδίατρο ή παιδορευματολόγο, σε συνδυασμό με το ιστορικό και τα υπόλοιπα ευρήματα.

🔟 Πότε πρέπει να ανησυχήσω και ποια είναι τα επόμενα βήματα;

Ένα θετικό ANA είναι λόγος για ιατρική αξιολόγηση, όχι για πανικό. Τι γίνεται συνήθως:

1. Αξιολόγηση από ειδικό
   Ανάλογα με τα συμπτώματα, μπορεί να χρειαστεί εξέταση από ρευματολόγο, παθολόγο, δερματολόγο ή παιδίατρο.
2. Συμπληρωματικός εργαστηριακός έλεγχος
   ENA panel (SSA, SSB, RNP, Sm, Scl-70 κ.ά.), anti-dsDNA, αντι-CCP, C3/C4, CRP, ΤΚΕ, ηπατικά ένζυμα, ούρα κ.λπ.
3. Παρακολούθηση στον χρόνο
   Σε άτομα με θετικό ANA αλλά χωρίς σαφές νόσημα, ο γιατρός μπορεί να προτείνει περιοδική παρακολούθηση
   (συμπτώματα, κλινική εξέταση, βασικές εξετάσεις).

Να ανησυχήσετε ιδιαίτερα (και να επικοινωνήσετε άμεσα με τον γιατρό σας) αν, μαζί με θετικό ANA, εμφανίσετε:

• Επίμονο πυρετό ή απότομη επιβάρυνση της γενικής κατάστασης.
• Νέα δερματικά εξανθήματα, πληγές στο στόμα, φωτοευαισθησία.
• Οίδημα στις αρθρώσεις, έντονο πόνο ή δυσκαμψία.
• Δύσπνοια, πόνο στο θώρακα, νεφρικά συμπτώματα (πρήξιμο, αφρώδη ούρα, αιματουρία).

Σε κάθε περίπτωση, η διάγνωση και η θεραπεία ενός αυτοάνοσου νοσήματος δεν μπαίνει από το εργαστήριο, αλλά από τον γιατρό,
που συνδυάζει όλα τα στοιχεία.

1️⃣1️⃣ Συχνές ερωτήσεις (FAQ)

1️⃣3️⃣ Κλείστε εξέταση ANA (Αντιπυρηνικών Αντισωμάτων)