1️⃣ Τι είναι το ουρικό οξύ;
Το ουρικό οξύ είναι μια φυσική ουσία που παράγεται καθώς ο οργανισμός διασπά τις πουρίνες — χημικές ενώσεις που βρίσκονται μέσα στα κύτταρά μας αλλά και σε πολλές τροφές, όπως το κόκκινο κρέας, τα θαλασσινά και ορισμένα αλκοολούχα ποτά. Το μεγαλύτερο ποσοστό του ουρικού οξέος αποβάλλεται φυσιολογικά από τα νεφρά και ένα μικρό μέρος από το πεπτικό σύστημα.
Όταν η παραγωγή ουρικού οξέος αυξάνεται ή όταν τα νεφρά δεν μπορούν να το αποβάλουν αποτελεσματικά, τα επίπεδα στο αίμα ανεβαίνουν, δημιουργώντας την κατάσταση που ονομάζεται υπερουριχαιμία.
Η υπερουριχαιμία είναι η αύξηση του ουρικού οξέος πάνω από τα φυσιολογικά όρια. Δεν προκαλεί πάντα συμπτώματα, αλλά αυξάνει τον κίνδυνο:
- ουρικής αρθρίτιδας (κρυστάλλων στις αρθρώσεις)
- νεφρικών λίθων από ουρικό οξύ
- φλεγμονών και μεταβολικών διαταραχών
Όταν το ουρικό οξύ κυκλοφορεί σε υψηλές συγκεντρώσεις, μπορεί να σχηματίσει κρυστάλλους μονονατριούχου ουρικού. Αυτοί οι κρύσταλλοι συσσωρεύονται κυρίως στις αρθρώσεις — συχνότερα στη βάση του μεγάλου δακτύλου — προκαλώντας την χαρακτηριστική εικόνα της ουρικής αρθρίτιδας, με έντονο πόνο, ερυθρότητα και πρήξιμο.
Το ουρικό οξύ είναι λοιπόν ένας σημαντικός εργαστηριακός δείκτης που συνδέεται με τον μεταβολισμό, τη νεφρική λειτουργία, τη φλεγμονή και τον τρόπο ζωής. Η έγκαιρη μέτρηση και παρακολούθησή του μπορεί να προλάβει σημαντικές επιπλοκές.
2️⃣ Γιατί ανεβαίνει το ουρικό οξύ;
Η αύξηση του ουρικού οξέος (υπερουριχαιμία) μπορεί να οφείλεται είτε σε αυξημένη παραγωγή είτε σε μειωμένη αποβολή από τους νεφρούς. Οι πιο συχνοί λόγοι είναι οι ακόλουθοι:
Α. Μειωμένη αποβολή από τα νεφρά
- Χρόνια νεφρική νόσος
- Αφυδάτωση
- Χρήση διουρητικών (π.χ. υδροχλωροθειαζίδη, φουροσεμίδη)
- Υπέρταση και μεταβολικό σύνδρομο
- Υποθυρεοειδισμός
Β. Αυξημένη παραγωγή ουρικού οξέος
- Υψηλή κατανάλωση τροφών πλούσιων σε πουρίνες (συκώτι, εντόσθια, κόκκινο κρέας)
- Αλκοόλ – ιδιαίτερα μπύρα και σκούρα ποτά
- Δίαιτες υψηλές σε πρωτεΐνη
- Παχυσαρκία
- Αιματολογικές παθήσεις (π.χ. μυελοϋπερπλαστικά σύνδρομα)
Γ. Φάρμακα που αυξάνουν το ουρικό οξύ
- Διουρητικά
- Ανοσοκατασταλτικά (κυκλοσπορίνη, τακρόλιμους)
- Ασπιρίνη σε χαμηλές δόσεις
3️⃣ Συμπτώματα υπερουριχαιμίας & ουρικής αρθρίτιδας
Η υπερουριχαιμία από μόνη της συνήθως δεν προκαλεί συμπτώματα. Τα προβλήματα εμφανίζονται όταν το ουρικό οξύ δημιουργήσει κρυστάλλους μονονατριούχου ουρικού στις αρθρώσεις.
Α. Συμπτώματα υπερουριχαιμίας (χωρίς κρίση ουρικής αρθρίτιδας)
- Συνήθως ασυμπτωματική
- Μπορεί να σχετίζεται με υπέρταση και μεταβολικό σύνδρομο
- Αυξημένος κίνδυνος νεφρικών λίθων
Β. Συμπτώματα οξείας ουρικής αρθρίτιδας
- Ξαφνικός, πολύ έντονος πόνος στην άρθρωση
- Έντονη ερυθρότητα, θερμότητα και οίδημα
- Συχνά προσβάλλει τη βάση του μεγάλου δακτύλου (ποδάγρα)
- Πυρετός σε πιο σοβαρές φλεγμονές
- Αδυναμία να πατηθεί το πόδι λόγω πόνου
Γ. Χρόνια ουρική αρθρίτιδα
- Συχνές κρίσεις πόνου
- Αρθρικές παραμορφώσεις
- Ανάπτυξη τοφών (ουρικά οζίδια κάτω από το δέρμα)
4️⃣ Διάγνωση – Πότε χρειάζεται εξέταση;
Η διάγνωση βασίζεται σε συνδυασμό κλινικής εικόνας, εργαστηριακών εξετάσεων και όταν χρειαστεί απεικονιστικών ελέγχων.
Α. Εργαστηριακές εξετάσεις
- Ουρικό οξύ ορού – η βασική εξέταση
- CRP & ΤΚΕ – αξιολόγηση φλεγμονής
- Κρεατινίνη, eGFR – έλεγχος νεφρικής λειτουργίας
- Ουρικό οξύ ούρων 24ώρου – σε ειδικές περιπτώσεις
Β. Πότε πρέπει να κάνω εξέταση;
- Όταν υπάρχει υποψία ουρικής αρθρίτιδας
- Κατά την πρώτη κρίση πόνου σε άρθρωση
- Σε επαναλαμβανόμενες κρίσεις
- Σε οικογενειακό ιστορικό υπερουριχαιμίας
- Σε άτομα με μεταβολικό σύνδρομο ή υπέρταση
- Πριν την έναρξη ή αλλαγή θεραπείας
Γ. Απεικονιστικός έλεγχος
- Υπέρηχος άρθρωσης – μπορεί να δείξει κρυστάλλους (σημείο “double contour”)
- Διαγνωστική παρακέντηση – ανάλυση αρθρικού υγρού
5️⃣ Τιμές αναφοράς & επικίνδυνα επίπεδα
Οι φυσιολογικές τιμές του ουρικού οξέος διαφέρουν ανάλογα με το φύλο και την ηλικία. Τα παρακάτω όρια χρησιμοποιούνται συχνά στην κλινική πράξη:
- Άνδρες: 3.4 – 7.0 mg/dL
- Γυναίκες: 2.4 – 6.0 mg/dL
- Παιδιά: 2.0 – 5.5 mg/dL
Πότε θεωρείται επικίνδυνο;
- >7 mg/dL στους άνδρες → αυξημένος κίνδυνος κρίσεων
- >6 mg/dL στις γυναίκες → αυξημένος κίνδυνος
- >9 mg/dL → πολύ υψηλός κίνδυνος ουρικής αρθρίτιδας & νεφρικών λίθων
- >12 mg/dL → επείγουσα αξιολόγηση
Τι σημαίνει όταν είναι χαμηλό;
- Σπάνια έχει κλινική σημασία
- Μπορεί να σχετίζεται με φάρμακα (π.χ. αλλοπουρινόλη)
- Μπορεί να συνδέεται με ηπατική νόσο σε προχωρημένα στάδια
6️⃣ Θεραπευτικές επιλογές
Η θεραπεία στοχεύει στη γρήγορη αντιμετώπιση της κρίσης ουρικής αρθρίτιδας και στη μακροχρόνια ρύθμιση του ουρικού οξέος ώστε να μειωθούν οι υποτροπές. Παρακάτω παρουσιάζονται όλες οι διαθέσιμες επιλογές, μαζί με τα πιο συνηθισμένα εμπορικά σκευάσματα που κυκλοφορούν στην Ελλάδα.
Α. Αντιμετώπιση οξείας κρίσης ουρικής αρθρίτιδας
- Μη Στεροειδή Αντιφλεγμονώδη (ΜΣΑΦ)
Συνήθη εμπορικά ονόματα στην Ελλάδα:
Brufen, Nurofen, Ponstan, Voltaren, Depon Ultra, Naprosyn - Κολχικίνη
Εμπορικά σκευάσματα:
Colchicine Winthrop, Colchicine Uni-Pharma - Κορτικοστεροειδή (per os ή ενδαρθρικά)
Συνήθη σκευάσματα:
Medrol, Solu-Medrol, Prednisone/Prenisolone
Οι κρίσεις συνήθως υποχωρούν σε 3–10 ημέρες με κατάλληλη θεραπεία. Η άμεση έναρξη των φαρμάκων στις πρώτες 24 ώρες μειώνει τη διάρκεια και την ένταση του πόνου.
Β. Μακροχρόνια ρύθμιση ουρικού οξέος
- Αλλοπουρινόλη – φάρμακο πρώτης επιλογής
Εμπορικές ονομασίες στην Ελλάδα:
Zylapour, Milurit - Φεμπουξοστάτη – εναλλακτική για όσους δεν αντέχουν/ανταποκρίνονται στην αλλοπουρινόλη
Εμπορικά σκευάσματα:
Adenuric - Προβενεσίδη – αυξάνει την αποβολή ουρικού από τα νεφρά (λιγότερο συχνή στην Ελλάδα)
Εμπορική ονομασία όπου είναι διαθέσιμη:
Benemid
Η έναρξη της αγωγής για τη μείωση του ουρικού οξέος γίνεται συνήθως μετά το τέλος της κρίσης. Στην αρχή μπορεί να εμφανιστούν νέες κρίσεις, κάτι που είναι αναμενόμενο και αντιμετωπίζεται με κολχικίνη ή ΜΣΑΦ.
Γ. Φυσικές & υποστηρικτικές παρεμβάσεις
- Ενυδάτωση 2–3 λίτρα/ημέρα
- Σταδιακή απώλεια βάρους
- Περιορισμός αλκοόλ (ιδίως μπύρας)
- Έλεγχος σακχάρου, πίεσης, λιπιδίων
7️⃣ Διατροφή και ουρικό οξύ (αναλυτικός οδηγός)
Η διατροφή παίζει καθοριστικό ρόλο στην πρόληψη και τον έλεγχο της υπερουριχαιμίας. Ο στόχος είναι να μειωθεί η πρόσληψη πουρινών, να βελτιωθεί η νεφρική αποβολή και να μειωθούν οι παράγοντες που προκαλούν κρίσεις.
Βασικές αρχές διατροφής
- Περιορισμός τροφών υψηλών σε πουρίνες (κόκκινο κρέας, εντόσθια, θαλασσινά)
- Μείωση αλκοόλ, ειδικά μπύρας & δυνατών ποτών
- Περιορισμός ζάχαρης & φρουκτόζης (αναψυκτικά, γλυκά)
- Αύξηση κατανάλωσης νερού (2–3 λίτρα/ημέρα)
- Περισσότερα λαχανικά, φρούτα και σύνθετοι υδατάνθρακες
- Σταδιακή απώλεια βάρους – όχι απότομες δίαιτες
Τι να πίνετε
- Νερό (πολύ)
- Καφές (μπορεί να μειώσει το ουρικό οξύ)
- Τσάι
Τρόφιμα που επιτρέπονται ελεύθερα
- Λαχανικά κάθε είδους
- Φρούτα (με μέτρο τα πολύ γλυκά)
- Αυγά
- Δημητριακά ολικής άλεσης
- Γαλακτοκομικά χαμηλών λιπαρών
- Πουλερικά σε μέτριες ποσότητες
- Ξηροί καρποί
8️⃣ Τροφές που αυξάνουν το ουρικό οξύ
Ορισμένες τροφές είναι πλούσιες σε πουρίνες ή επηρεάζουν τον μεταβολισμό του ουρικού οξέος και καλό είναι να περιορίζονται σημαντικά, ιδιαίτερα σε άτομα με ουρική αρθρίτιδα.
Α. Τροφές πολύ υψηλές σε πουρίνες (να αποφεύγονται)
- Εντόσθια: συκώτι, νεφρά, πατσάς, μυαλά
- Κυνηγόκρεατα (λαγός, αγριογούρουνο κ.λπ.)
- Μικρά «παχιά» ψάρια: σαρδέλες, γαύρος, σκουμπρί
- Σάλτσες κρέατος, ζωμοί κρέατος
- Οστρακοειδή (μύδια, στρείδια, γαρίδες σε μεγάλη ποσότητα)
Β. Τροφές που θέλουν μέτρο
- Κόκκινο κρέας (μοσχάρι, χοιρινό, αρνί)
- Αλλαντικά
- Ορισμένα ψάρια (τόνος, σολομός)
- Όσπρια (φακές, ρεβίθια, φασόλια) – συνήθως επιτρέπονται, αλλά με μέτρο σε ενεργή ουρική αρθρίτιδα
Γ. Ποτά και τρόφιμα που πυροδοτούν κρίσεις
- Μπύρα (περιέχει πουρίνες & αλκοόλ)
- Πολλά οινοπνευματώδη σε μικρό χρονικό διάστημα («κρασοκατάνυξη»)
- Αναψυκτικά με ζάχαρη ή φρουκτόζη
- Γλυκά, σιρόπια, έτοιμοι χυμοί με πολλή ζάχαρη
πολύ κρέας + πολύ αλκοόλ. Ο συνδυασμός αυτός είναι ιδιαίτερα επιβαρυντικός.
9️⃣ Τροφές που μειώνουν το ουρικό οξύ
Ορισμένες τροφές βοηθούν στη μείωση των επιπέδων ουρικού οξέος είτε λόγω της χαμηλής περιεκτικότητάς τους σε πουρίνες είτε επειδή βελτιώνουν τη νεφρική λειτουργία και μειώνουν τη φλεγμονή.
Α. Τροφές που θεωρούνται προστατευτικές
- Γαλακτοκομικά χαμηλών λιπαρών – μειώνουν τα επίπεδα ουρικού
- Φρούτα (ιδίως κεράσια, φράουλες, εσπεριδοειδή)
- Λαχανικά κάθε είδους
- Ξηροί καρποί – αντιφλεγμονώδη δράση
- Ελαιόλαδο – βασικό στη μεσογειακή διατροφή
Β. Κεράσια και ουρικό οξύ
Τα κεράσια έχουν μελετηθεί εκτενώς και μπορούν να:
- μειώσουν τη φλεγμονή
- μειώσουν τον κίνδυνο κρίσης ουρικής αρθρίτιδας έως 35%
- δράσουν συμπληρωματικά με φάρμακα όπως η αλλοπουρινόλη
Γ. Τρόφιμα με χαμηλή περιεκτικότητα σε πουρίνες
- Ρύζι, μακαρόνια, πατάτες
- Ψωμί & δημητριακά ολικής
- Αβοκάντο
- Γιαούρτι, γάλα χαμηλών λιπαρών
- Κεράσια (ιδίως σε περίοδο κρίσης)
- Γιαούρτι & γάλα χαμηλών λιπαρών
- Λαχανικά όλων των ειδών
- Ελαιόλαδο ως κύριο λίπος
- Νερό 2–3 λίτρα/ημέρα
- Τσάι και καφές (σε μέτριες ποσότητες)
- Δημητριακά ολικής άλεσης
- Ξηροί καρποί χωρίς αλάτι
🔟 Χρήσιμες καθημερινές συμβουλές
Η σωστή διαχείριση του ουρικού οξέος δεν περιορίζεται μόνο στη διατροφή και στα φάρμακα. Μικρές καθημερινές συνήθειες μπορούν να μειώσουν σημαντικά τις κρίσεις ουρικής αρθρίτιδας.
Α. Ενυδάτωση
- Πίνετε 2–3 λίτρα νερό την ημέρα.
- Αποφύγετε τον έντονο περιορισμό υγρών.
Β. Βάρος σώματος
- Σταδιακή απώλεια βάρους μειώνει τόσο το ουρικό οξύ όσο και τις κρίσεις.
- Αποφύγετε τις απότομες δίαιτες ή τη νηστεία → αυξάνουν το ουρικό.
Γ. Φυσική δραστηριότητα
- Ήπια άσκηση (30’ περπάτημα) καθημερινά βοηθά στον μεταβολισμό.
- Αποφύγετε υπερβολική άσκηση κατά την κρίση.
Δ. Αλκοόλ
- Περιορίστε την μπύρα στο ελάχιστο.
- Αποφύγετε «βαριά» ποτά σε μεγάλη ποσότητα μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα.
Ε. Φάρμακα
- Μην διακόπτετε μόνοι σας την αλλοπουρινόλη σε κρίση.
- Ενημερώστε τον γιατρό για φάρμακα που μπορεί να ανεβάζουν το ουρικό (π.χ. διουρητικά).
ΣΤ. Παρακολούθηση
- Μετρήστε ουρικό οξύ 1–2 φορές/έτος αν είναι σταθερό.
- Κάθε 2–3 μήνες στην αρχή της θεραπείας.
1️⃣1️⃣ Συχνές Ερωτήσεις (FAQ)
Μπορώ να έχω υψηλό ουρικό οξύ χωρίς συμπτώματα;
Ναι. Η υπερουριχαιμία μπορεί να είναι εντελώς ασυμπτωματική για χρόνια, αλλά αυξάνει τον κίνδυνο ουρικής αρθρίτιδας και νεφρικών λίθων.
Ποια είναι η καλύτερη ώρα για να κάνω εξέταση ουρικού οξέος;
Δεν απαιτείται νηστεία. Ωστόσο, η μέτρηση είναι πιο αξιόπιστη όταν γίνεται σε σταθερές συνθήκες, εκτός οξείας κρίσης.
Πόσο συχνά πρέπει να μετράω το ουρικό οξύ αν έχω ουρική αρθρίτιδα;
Κάθε 2–3 μήνες στην αρχή της θεραπείας και έπειτα 1–2 φορές τον χρόνο όταν σταθεροποιηθεί.
Ποιο φάρμακο είναι καλύτερο: αλλοπουρινόλη ή φεμπουξοστάτη;
Η αλλοπουρινόλη είναι πρώτο φάρμακο επιλογής. Η φεμπουξοστάτη χρησιμοποιείται όταν η αλλοπουρινόλη δεν είναι ανεκτή ή δεν είναι αποτελεσματική.
Μπορώ να τρώω όσπρια;
Ναι, γενικά επιτρέπονται. Σε ενεργή κρίση, καλύτερα σε μικρότερες ποσότητες.
Η μπύρα ανεβάζει πολύ το ουρικό οξύ;
Ναι. Περιέχει πουρίνες και αλκοόλ, που αυξάνουν το ουρικό και πυροδοτούν κρίσεις.
Τα κεράσια βοηθούν πραγματικά;
Ναι. Μελέτες δείχνουν ότι μειώνουν τον κίνδυνο κρίσεων έως 35% όταν καταναλώνονται τακτικά.
1️⃣2️⃣ Συμπέρασμα
Το ουρικό οξύ αποτελεί έναν σημαντικό δείκτη μεταβολισμού και νεφρικής λειτουργίας. Η αύξησή του δεν είναι πάντα συμπτωματική, όμως μπορεί να οδηγήσει σε ουρική αρθρίτιδα, έντονο πόνο στις αρθρώσεις και αυξημένο κίνδυνο νεφρολιθίασης.
Η καλή διαχείριση βασίζεται σε τρεις άξονες:
- Σωστή διατροφή με περιορισμό τροφών πλούσιων σε πουρίνες
- Υγιεινοί καθημερινοί τρόποι ζωής όπως ενυδάτωση, άσκηση, έλεγχος βάρους
- Ιατρική παρακολούθηση και θεραπεία όταν χρειάζεται
Με ισορροπημένη δίαιτα και κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή, τα επίπεδα του ουρικού οξέος μπορούν να παραμείνουν φυσιολογικά και οι κρίσεις ουρικής αρθρίτιδας να μειωθούν σημαντικά.
1️⃣3️⃣ Βιβλιογραφία & Πηγές
- American College of Rheumatology (ACR) – Guidelines for the Management of Gout.
Διαθέσιμο στο:
www.rheumatology.org - European League Against Rheumatism (EULAR) – Evidence-based recommendations for the diagnosis and management of gout.
Διαθέσιμο στο:
www.eular.org - Mayo Clinic – Uric acid test overview.
mayo clinic – uric acid test - National Kidney Foundation – Kidney stones & uric acid metabolism.
www.kidney.org - UpToDate – Hyperuricemia and gout: Pathophysiology, diagnosis, and management.
www.uptodate.com - Cleveland Clinic – Gout and uric acid information.
Cleveland Clinic – Gout - Arthritis Foundation – Διατροφικές οδηγίες για ουρική αρθρίτιδα.
Arthritis Foundation – Gout Diet - PubMed – Cherries and Gout Flare Risk.
Zhang Y. et al., “Cherry intake and risk of recurrent gout attacks”.
PubMed 23121343 - PubMed – Alcohol & Gout.
Neogi T. et al., “Alcohol intake and risk of gout attacks”.
PubMed 19188517
PubMed – Diet & Uric Acid.
Choi HK. “Purine-rich foods, dairy and protein intake, and the risk of gout in men”.
PubMed 12411559 - Ελληνική Ρευματολογική Εταιρεία – Οδηγίες για τη ρευματοειδή και τις φλεγμονώδεις αρθρίτιδες.
www.ere.gr - Ιατρική Εταιρεία Αθηνών – Επιστημονικά άρθρα για μεταβολισμό ουρικού οξέος & ουρική αρθρίτιδα.
www.iatriki.gr
