1) Τι είναι η Αντίσταση στην Ενεργοποιημένη Πρωτεΐνη C (APC Resistance);

Η αντίσταση στην ενεργοποιημένη πρωτεΐνη C είναι η πιο συχνή κληρονομική μορφή θρομβοφιλίας.
Η APC είναι ένα φυσικό αντιπηκτικό ένζυμο που, σε συνεργασία με την πρωτεΐνη S, αδρανοποιεί τους παράγοντες Va και VIIIa του μηχανισμού πήξης.
Όταν υπάρχει «αντίσταση», ο παράγοντας V δεν αδρανοποιείται σωστά· έτσι η διαδικασία πήξης συνεχίζεται ανεξέλεγκτα και αυξάνεται ο κίνδυνος θρόμβωσης.

Το συχνότερο αίτιο είναι η μετάλλαξη Factor V Leiden,
μια αλλαγή σε ένα νουκλεοτίδιο του γονιδίου που οδηγεί σε αντικατάσταση αμινοξέος και καθιστά τον παράγοντα V λιγότερο ευαίσθητο στη δράση της APC.
Υπάρχουν επίσης σπάνιες περιπτώσεις επίκτητης αντίστασης (π.χ. σε εγκυμοσύνη, σε λήψη αντισυλληπτικών, σε αυτοάνοσα).

Η γνώση ότι κάποιος είναι φορέας APC resistance βοηθά στη λήψη μέτρων πρόληψης
(π.χ. αποφυγή παρατεταμένης ακινησίας, έλεγχος σωματικού βάρους,
αποφυγή συγκεκριμένων φαρμάκων χωρίς ιατρική συμβουλή).

2) Αίτια & Παράγοντες Κινδύνου

Η αντίσταση στην ενεργοποιημένη πρωτεΐνη C μπορεί να είναι κληρονομική ή επίκτητη. Κάθε κατηγορία έχει τα δικά της χαρακτηριστικά:

A. Κληρονομικές αιτίες

• Μετάλλαξη Factor V Leiden: Ευθύνεται για πάνω από το 90 % των περιπτώσεων APC Resistance. Προκαλείται από μία σημειακή μετάλλαξη στο γονίδιο του παράγοντα V που μειώνει την ευαισθησία του στην APC.
• Άλλες σπάνιες μεταλλάξεις: Μεταλλάξεις στον ίδιο παράγοντα V ή άλλες γενετικές παραλλαγές που μιμούνται το φαινόμενο.
• Οικογενειακό ιστορικό: Αν υπάρχει συγγενής πρώτου βαθμού με θρόμβωση ή γνωστή μετάλλαξη, αυξάνεται η πιθανότητα να είστε φορέας.

B. Επίκτητοι / Προδιαθεσικοί Παράγοντες

• Χρήση αντισυλληπτικών χαπιών ή ορμονικής θεραπείας υποκατάστασης.
• Εγκυμοσύνη – φυσιολογική υπερπηκτικότητα και ορμονικές αλλαγές.
• Παχυσαρκία και καθιστικός τρόπος ζωής.
• Παρατεταμένη ακινησία (π.χ. μετά από χειρουργείο, μεγάλα ταξίδια).
• Συνοδές παθολογικές καταστάσεις όπως καρκίνος, νεφρωσικό σύνδρομο, αυτοάνοσα.

3) Συμπτώματα & Κλινική Εικόνα

Η αντίσταση στην ενεργοποιημένη πρωτεΐνη C δεν προκαλεί από μόνη της εμφανή συμπτώματα.
Εκείνο που αυξάνεται είναι η προδιάθεση για θρόμβους.
Έτσι, η κλινική εικόνα σχετίζεται με τις εκδηλώσεις των θρομβώσεων, οι οποίες μπορεί να είναι:

• Εν τω βάθει φλεβική θρόμβωση (DVT): Πόνος, οίδημα, ερυθρότητα ή θερμότητα στο κάτω άκρο (συνήθως στο πόδι).
• Πνευμονική εμβολή: Δύσπνοια, πόνος στο θώρακα, ταχυκαρδία, αιμόπτυση σε βαριές περιπτώσεις.
• Θρομβώσεις σε ασυνήθιστες θέσεις: (π.χ. εγκεφαλικές φλέβες, ηπατικές φλέβες) ειδικά σε νέους ή χωρίς προφανή αιτία.
• Επιπλοκές στην εγκυμοσύνη: Επαναλαμβανόμενες αποβολές, καθυστέρηση ανάπτυξης εμβρύου, προεκλαμψία.

Η επίγνωση της κατάστασης και η έγκαιρη αναζήτηση ιατρικής βοήθειας σε ύποπτα συμπτώματα είναι καθοριστική για την πρόληψη σοβαρών επιπλοκών.

4) Διάγνωση & Εξετάσεις

Ο γιατρός σας μπορεί να ζητήσει έναν ή περισσότερους από τους παρακάτω ελέγχους,
ανάλογα με το ιστορικό και τους παράγοντες κινδύνου σας:

A. Αιματολογικές Εξετάσεις

• Λόγος APTT ± APC (Activated Partial Thromboplastin Time): Είναι το βασικό screening test για την αντίσταση στην APC.
  Μετρά τον χρόνο πήξης πριν και μετά την προσθήκη ενεργοποιημένης πρωτεΐνης C στο δείγμα.
• Functional APC Resistance Assay: Εξειδικευμένο τεστ που δίνει πιο ακριβή εικόνα της ευαισθησίας του παράγοντα V στην APC.
• Γενετικός έλεγχος για Factor V Leiden (DNA analysis): Επιβεβαιώνει την παρουσία της μετάλλαξης G1691A στο γονίδιο του παράγοντα V.
  Γίνεται από δείγμα αίματος και είναι οριστικό τεστ.
• Πλήρης έλεγχος θρομβοφιλίας: Περιλαμβάνει πρωτεΐνη C, πρωτεΐνη S, αντιθρομβίνη III, προθρομβίνη G20210A, MTHFR κ.ά.

B. Συμπληρωματικές Εξετάσεις

• D-Dimers: Αν υπάρχει υποψία οξείας θρόμβωσης, βοηθά στον αποκλεισμό ή στην επιβεβαίωση.
• Υπερηχογράφημα φλεβών: Για διάγνωση εν τω βάθει φλεβικής θρόμβωσης.
• Απεικονιστικές εξετάσεις: CT/ΜRI αγγειογραφία για πνευμονική εμβολή ή θρόμβωση σε άλλες θέσεις.

5) Θεραπευτική Αντιμετώπιση

Στα περισσότερα άτομα που είναι ασυμπτωματικοί φορείς της μετάλλαξης Factor V Leiden δεν απαιτείται καμία μακροχρόνια θεραπεία.
Η βασική στρατηγική είναι η πρόληψη: αποφυγή παρατεταμένης ακινησίας, έλεγχος σωματικού βάρους, προσεκτική χρήση ορμονικών σκευασμάτων.

Αν υπάρχει ιστορικό θρόμβωσης

• Αντιπηκτική αγωγή (π.χ. βαρφαρίνη ή νεότερα αντιπηκτικά): Για την οξεία θεραπεία και για ορισμένο διάστημα μετά το επεισόδιο.
• Προφυλακτική αντιπηκτική αγωγή: Σε περιόδους υψηλού κινδύνου (χειρουργείο, εγκυμοσύνη, μεγάλα ταξίδια).
• Συνδυασμός με άλλες θεραπείες: Π.χ. χρήση ελαστικών καλτσών συμπίεσης για μείωση κινδύνου DVT.

Σε εγκυμοσύνη

• Συχνά συνιστάται προληπτική αγωγή με ηπαρίνη χαμηλού μοριακού βάρους (LMWH) σε γυναίκες με APC Resistance και ιστορικό αποβολών ή θρόμβωσης.
• Τα από του στόματος αντιπηκτικά (βαρφαρίνη, DOACs) γενικά αποφεύγονται στην κύηση.

Στόχος της θεραπευτικής αντιμετώπισης είναι να ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος θρόμβωσης και οι επιπλοκές της, χωρίς να επιβαρυνθεί ο ασθενής με περιττή αγωγή.

6) APC Resistance & Εγκυμοσύνη

Η εγκυμοσύνη από μόνη της αυξάνει τη θρομβογόνο δράση του αίματος.
Σε γυναίκες που είναι φορείς της μετάλλαξης Factor V Leiden ή έχουν αποδεδειγμένη αντίσταση στην APC,
ο κίνδυνος για φλεβοθρομβώσεις και ορισμένες μαιευτικές επιπλοκές είναι μεγαλύτερος.

Πιθανές επιπλοκές

• Αυξημένος κίνδυνος εν τω βάθει φλεβικής θρόμβωσης κατά την κύηση ή στη λοχεία.
• Επαναλαμβανόμενες αυτόματες αποβολές.
• Προεκλαμψία / υπέρταση κύησης.
• Καθυστέρηση ανάπτυξης εμβρύου (IUGR).
• Αποκόλληση πλακούντα σε σοβαρές περιπτώσεις.

Παρακολούθηση & Θεραπευτική Προσέγγιση

• Στενή συνεργασία αιματολόγου–γυναικολόγου.
• Συχνά συνιστάται προληπτική αγωγή με ηπαρίνη χαμηλού μοριακού βάρους (LMWH) καθ’ όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και για κάποιες εβδομάδες μετά τον τοκετό, ειδικά αν υπάρχει ιστορικό θρόμβωσης ή αποβολών.
• Τα από του στόματος αντιπηκτικά γενικά αποφεύγονται στην κύηση.
• Χρήση ελαστικών καλτσών συμπίεσης κατά τη διάρκεια ταξιδιών ή παρατεταμένης ορθοστασίας.

Η έγκαιρη διάγνωση και η σωστή προφύλαξη στις εγκύους με APC Resistance σώζουν ζωές και εξασφαλίζουν καλύτερη έκβαση για τη μητέρα και το έμβρυο.

7) Πρόληψη & Συμβουλές Τρόπου Ζωής

Η πρόληψη επικεντρώνεται στη μείωση των παραγόντων κινδύνου που μπορούν να επιδεινώσουν την προδιάθεση για θρόμβωση.

Καθημερινές συνήθειες

• Κινηθείτε τακτικά: Αποφύγετε την παρατεταμένη ακινησία. Κάντε διαλείμματα για περπάτημα σε ταξίδια ή δουλειά γραφείου.
• Διατηρήστε υγιές βάρος: Η παχυσαρκία αυξάνει τον κίνδυνο θρομβώσεων.
• Αποφύγετε το κάπνισμα: Σε συνδυασμό με APC Resistance και αντισυλληπτικά αυξάνει δραματικά τον κίνδυνο.
• Ενυδατωθείτε επαρκώς: Ιδιαίτερα σε ταξίδια ή ζεστό καιρό.

Σε καταστάσεις υψηλού κινδύνου

• Ενημερώστε τον γιατρό σας πριν πάρετε αντισυλληπτικά ή ορμονική θεραπεία.
• Χρησιμοποιήστε ελαστικές κάλτσες συμπίεσης σε μεγάλες πτήσεις ή χειρουργεία.
• Συζητήστε με τον αιματολόγο σας για το ενδεχόμενο προφυλακτικής αντιπηκτικής αγωγής σε ειδικές καταστάσεις (εγκυμοσύνη, μείζον χειρουργείο).

Η ενημέρωση και η σωστή πρόληψη είναι το κλειδί για να παραμείνετε ασφαλείς εάν έχετε APC Resistance.

8) Συχνές Ερωτήσεις (FAQ)

9) Βιβλιογραφία

• American Society of Hematology. Venous Thromboembolism & Thrombophilia.
• Ridker PM, et al. Factor V Leiden and activated protein C resistance. New England Journal of Medicine (NEJM). doi:10.1056/NEJM199406163302401.
• Rosendaal FR, et al. Venous thrombosis: a multicausal disease. J Thromb Haemost.
• Σύλλογος Αιματολόγων Ελλάδος – Θρομβοφιλία. EHAweb.org (ενότητα για θρομβοφιλία).
• Ελληνική Αιματολογική Εταιρεία. Οδηγίες για τον έλεγχο θρομβοφιλίας και τις προληπτικές στρατηγικές. eae.gr.
• Coppens M, et al. Management of carriers of factor V Leiden or prothrombin G20210A mutations. Br J Haematol.
• Greer IA. Thrombophilia: implications for pregnancy outcome. Thromb Res.