Ουρόλιθοι : Πέτρα στα Νεφρά – Αίτια, Συμπτώματα & Αντιμετώπιση
🔍 Τι είναι ο ουρόλιθος;
Ο ουρόλιθος, γνωστός και ως πέτρα στα νεφρά ή νεφρολιθίαση, αποτελεί μια συχνή και επώδυνη ουρολογική πάθηση. Πρόκειται για τη δημιουργία στερεών σχηματισμών (λίθων) μέσα στα νεφρά ή την ουροδόχο οδό, οι οποίοι σχηματίζονται από κρυσταλλοποιημένα άλατα και μεταλλικά ιχνοστοιχεία.
➡️ Οι λίθοι μπορεί να έχουν μέγεθος από κόκκο άμμου έως και αρκετά εκατοστά, προκαλώντας συμπτώματα από ενόχληση μέχρι οξύ πόνο (κολικός νεφρού).
🧪 Πώς Σχηματίζονται οι Ουρόλιθοι;
Ο σχηματισμός λίθων οφείλεται σε υπερκορεσμό των ούρων με άλατα (π.χ. οξαλικά ασβέστιο, ουρικό οξύ, κυστίνη). Σε φυσιολογικές συνθήκες, το σώμα διαθέτει μηχανισμούς που αναστέλλουν την κρυσταλλοποίηση. Όταν αυτοί δυσλειτουργούν, δημιουργείται λίθος.
⚙️ Μηχανισμός σχηματισμού:
Υψηλή συγκέντρωση αλάτων στα ούρα
Ανεπαρκής ποσότητα προστατευτικών παραγόντων (κιτρικά, μαγνήσιο)
Πτώση του pH (ιδίως για ουρικό οξύ & κυστίνη)
Σχηματισμός πυρήνα κρυσταλλοποίησης
Μεγέθυνση του λίθου με επικάλυψη νέων στρωμάτων
📌 Το pH των ούρων παίζει κρίσιμο ρόλο. Όξινα ούρα (<5,5) ευνοούν ουρικά και κυστινικούς λίθους, ενώ αλκαλικά ούρα ευνοούν φωσφορικά άλατα.
🧬 Είδη Ουρόλιθων
| Τύπος Λίθου | Συχνότητα | Χημική Σύσταση | Συνθήκες Σχηματισμού | Ιδιαιτερότητες |
|---|---|---|---|---|
| Οξαλικού Ασβεστίου | 70–80% | CaC₂O₄ | Υπερασβεστιουρία, οξαλουρία, χαμηλά κιτρικά | Συχνότερος τύπος |
| Φωσφορικού Ασβεστίου | 10–15% | Ca₃(PO₄)₂ | Αλκαλικά ούρα, υπομαγνησιουρία | Συχνός σε γυναίκες |
| Ουρικού Οξέος | 5–10% | C₅H₄N₄O₃ | Όξινα ούρα, υπερουριχαιμία, χαμηλά pH | Ακτινοδιαπερατός |
| Κυστίνης | <1% | Δισουλφίδιο Κυστίνης | Κληρονομική κυστινουρία, όξινα ούρα | Σπάνιος, επαναλαμβανόμενος |
| Στρουβίτης (Λοιμώδεις) | 5–10% | MgNH₄PO₄·6H₂O | Ουρολοιμώξεις με παραγωγικά βακτήρια (π.χ. Proteus) | Ταχεία ανάπτυξη, κινδύνου αποφρακτικής υδρονέφρωσης |
🔥 Συμπτώματα & Ενδείξεις Ουρόλιθων
Οι ουρόλιθοι μπορεί να είναι ασυμπτωματικοί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τα συμπτώματα εμφανίζονται όταν ο λίθος μετακινηθεί και προκαλέσει απόφραξη ή τραυματισμό στην ουροποιητική οδό.
🩺 Συχνότερα συμπτώματα:
Οξύς πόνος στη μέση ή στα πλευρά (νεφρικός κολικός)
➤ Ξαφνικός, έντονος, κυματοειδής πόνος που συχνά ακτινοβολεί στη βουβωνική χώρα ή στα γεννητικά όργανα
➤ Συχνά μονόπλευρος (δεξί ή αριστερό νεφρό)Αιματουρία (αίμα στα ούρα)
➤ Εμφανής (ερυθρό ή ροζ χρώμα) ή μικροσκοπική
➤ Συμβαίνει λόγω τραυματισμού της ουροποιητικής οδού από τον λίθοΔυσουρία (πόνος ή κάψιμο κατά την ούρηση)
➤ Ιδιαίτερα σε λίθους κατώτερου ουροποιητικούΣυχνουρία ή επιτακτική ούρηση
➤ Συναντάται κυρίως όταν ο λίθος βρίσκεται κοντά στην κύστηΝαυτία και έμετος
➤ Οφείλονται στον νεφρικό πόνο και τη διέγερση του αυτόνομου νευρικού συστήματοςΠυρετός με ρίγος (σε περίπτωση λοίμωξης)
➤ Πιθανή επιπλοκή σε στρουβίτες ή απόφραξη με δευτεροπαθή πυελονεφρίτιδα
⚠️ Απαιτεί άμεση ιατρική αντιμετώπιση
📋 Άτυπα ή σιωπηλά συμπτώματα:
Σε μερικούς ασθενείς, ιδίως με μεγάλους λίθους εντός του νεφρού (κοραλλιοειδείς λίθοι), τα συμπτώματα μπορεί να είναι ήπια ή να απουσιάζουν εντελώς. Συχνά ανιχνεύονται τυχαία σε υπερηχογράφημα ή αξονική τομογραφία.
⚠️ Σημεία που απαιτούν άμεση αξιολόγηση:
Πόνος που δεν υποχωρεί με αναλγητικά
Αμφοτερόπλευρος πόνος ή ανουρία (μηδενική αποβολή ούρων)
Πυρετός >38°C + ρίγος
Υποψία απόφραξης ουροποιητικού
Προηγούμενο ιστορικό μονού λειτουργικού νεφρού
🧠 Διαφορική Διάγνωση:
Σκωληκοειδίτιδα
Χολοκυστίτιδα
Πυελονεφρίτιδα
Εκτοπική κύηση (σε γυναίκες)
Κήλη / Αποφρακτικός ειλεός
Οσφυαλγία μηχανικής αιτιολογίας
📌 Συμπέρασμα:
Ο πόνος του ουρόλιθου είναι συνήθως έντονος και χαρακτηριστικός, αλλά η παρουσία συνοδών συμπτωμάτων (π.χ. αιματουρία, ναυτία, δυσουρία, πυρετός) βοηθά στη διάγνωση και καθοδηγεί τη θεραπευτική προσέγγιση.
| 🔍 Σύμπτωμα | 📌 Πιθανός Τύπος Λίθου | 📍 Πιθανή Εντόπιση |
|---|---|---|
| Οξύς πόνος στη μέση / νεφρικός κολικός | Οξαλικού Ασβεστίου, Ουρικού Οξέος | Νεφρός – Ουρητήρας (άνω μοίρα) |
| Αιματουρία (μακροσκοπική ή μικροσκοπική) | Όλοι οι τύποι (συχνότερα Οξαλικού Ασβεστίου) | Ολόκληρη ουροποιητική οδός |
| Συχνουρία, δυσουρία | Ουρικό Οξύ, Στρουβίτης | Κάτω ουρητήρας ή ουροδόχος κύστη |
| Πυρετός με ρίγος | Στρουβίτης (λοιμώδης), κοραλλιοειδείς λίθοι | Νεφρική πύελος – πλήρης απόφραξη |
| Απουσία ούρησης (ανουρία) | Μεγάλοι λίθοι, διπλή απόφραξη | Αμφοτερόπλευρος ουρητήρας ή κύστη |
| Ναυτία και έμετος | Συνοδά συμπτώματα κάθε τύπου | Ουρητήρας (έντονος ερεθισμός του ΑΝΣ) |
🧫 Διάγνωση Ουρόλιθων
Η διάγνωση βασίζεται σε απεικονιστικό και εργαστηριακό έλεγχο.
📸 Απεικονιστικές Μέθοδοι:
Ακτινογραφία Κύστεως/Ουροδόχου οδού (αποκαλύπτει ακτινοσκιερούς λίθους)
Υπερηχογράφημα Νεφρών και Ουροδόχου Κύστης
Αξονική Τομογραφία (CT) χωρίς σκιαγραφικό – gold standard
Ενδοσκοπικές τεχνικές (ουρηθροσκόπηση)
- Γενική ούρων, καλλιέργεια, 24ωρη συλλογή ούρων (Ca, ουρικό, οξαλικά, κιτρικά)
| 🔬 Εξέταση | 📋 Σκοπός / Σχέση με Ουρόλιθο |
|---|---|
| Ουρία & Κρεατινίνη | Έλεγχος νεφρικής λειτουργίας – πιθανή απόφραξη ή βλάβη |
| Ουρικό Οξύ Ορού | Αυξημένο σε λίθους ουρικού οξέος ή μεταβολικό σύνδρομο |
| Ασβέστιο Ορού | Εντοπισμός υπερασβεστιαιμίας – σχετίζεται με οξαλικούς λίθους |
| Παραθορμόνη (PTH) | Έλεγχος υπερπαραθυρεοειδισμού ως αιτία υπερασβεστιουρίας |
| Ηλεκτρολύτες (Na, K, Cl, HCO₃⁻) | Οξεοβασική ισορροπία και συνολική μεταβολική εκτίμηση |
| Γενική Αίματος | Σε περίπτωση εμπύρετης λοίμωξης ή φλεγμονής λόγω απόφραξης |
| CRP – ΤΚΕ | Δείκτες φλεγμονής, εντοπίζουν λοίμωξη από στρουβίτες |
| Τύπος Λίθου | Ποσοστό | Χημική Σύσταση | Συνθήκες Σχηματισμού | Σημειώσεις |
|---|---|---|---|---|
| Οξαλικού Ασβεστίου | 70–80% | CaC₂O₄ | Υπερασβεστιουρία, Οξαλουρία | Συχνότερος τύπος |
| Φωσφορικού Ασβεστίου | 10–15% | Ca₃(PO₄)₂ | Αλκαλικά ούρα, Λοιμώξεις | Συχνά σε γυναίκες |
| Ουρικού Οξέος | 5–10% | C₅H₄N₄O₃ | Όξινα ούρα, Υπερουριχαιμία | Ακτινοδιαπερατός |
| Κυστίνης | <1% | Δισουλφίδιο Κυστίνης | Κληρονομική Κυστινουρία | Σπάνιος τύπος |
| Στρουβίτης (Λοιμώδεις) | 5–10% | MgNH₄PO₄·6H₂O | Ουρολοιμώξεις (π.χ. Proteus) | Γρήγορη ανάπτυξη, κινδύνου |
🥗 Διατροφή και Ουρόλιθοι: Τι να Τρώτε και Τι να Αποφεύγετε
Η διατροφή παίζει καθοριστικό ρόλο στην πρόληψη και υποτροπή των ουρόλιθων. Ανάλογα με τον τύπο του λίθου, εφαρμόζονται διαφορετικές διαιτητικές στρατηγικές:
✅ Γενικές Οδηγίες Πρόληψης
| ✅ Συμβουλή | 🔍 Λόγος / Όφελος |
|---|---|
| 💧 Αυξήστε την πρόσληψη υγρών (2,5–3 λίτρα/ημέρα) | Αραιώνει τα ούρα, μειώνει τον κορεσμό αλάτων, αποτρέπει κρυστάλλωση |
| 🧂 Περιορίστε την κατανάλωση αλατιού (νάτριο) | Η υπερνατριαιμία αυξάνει την αποβολή ασβεστίου στα ούρα |
| 🍖 Μειώστε τις ζωικές πρωτεΐνες | Αυξάνουν το ουρικό οξύ και οξινίζουν τα ούρα (ιδίως σε ουρικούς λίθους) |
| 🥬 Αυξήστε την πρόσληψη κιτρικών (λεμόνι, πορτοκάλι) | Τα κιτρικά δεσμεύουν ασβέστιο και αναστέλλουν την κρυστάλλωση |
| 🥛 Ενσωματώστε ασβέστιο από τροφές (όχι από συμπληρώματα) | Το διατροφικό ασβέστιο μειώνει την απορρόφηση οξαλικών στο έντερο |
| ❌ Αποφύγετε τη δραστική μείωση ασβεστίου | Η στέρηση αυξάνει την εντερική απορρόφηση οξαλικών και τον κίνδυνο λίθων |
🔬 Διατροφή ανά τύπο λίθου
| 🧱 Τύπος Λίθου | ✅ Συνιστάται | ❌ Αποφεύγεται |
|---|---|---|
| Οξαλικού Ασβεστίου | Νερό, ασβέστιο από τροφή, εσπεριδοειδή, τροφές πλούσιες σε κιτρικά | Σπανάκι, σοκολάτα, καρύδια, παντζάρια, τσάι, κόκα κόλα |
| Ουρικού Οξέος | Δημητριακά, λαχανικά, νερό, φυτικές ίνες, τροφές που αλκαλοποιούν τα ούρα | Εντόσθια, κόκκινο κρέας, θαλασσινά, μπύρα, αλκοόλ, ζάχαρη |
| Κυστίνης | Νερό σε μεγάλες ποσότητες, αλκαλοποίηση ούρων (λεμόνι, κιτρικά) | Ζωικές πρωτεΐνες, αλάτι, fast food |
| Φωσφορικού Ασβεστίου / Στρουβίτη | Όξινα τρόφιμα (κράνμπερι, πρωτεΐνη σε μέτρο), υγρά | Αλκαλικά τρόφιμα (γάλα, γιαούρτι, μαγειρική σόδα, πολλά λαχανικά) |
📌 Σημείωση: Οι δίαιτες χαμηλές σε ασβέστιο δεν συνιστώνται! Αντίθετα, η ισορροπημένη πρόσληψη από φυσικές τροφές είναι προστατευτική.
💊 Φαρμακευτική Αντιμετώπιση των Ουρόλιθων
Η φαρμακευτική θεραπεία έχει δύο βασικούς στόχους:
Ανακούφιση από τον πόνο και αποβολή του λίθου
Πρόληψη υποτροπών με τροποποίηση της χημείας των ούρων
🩺 1. Αναλγητική & Συμπτωματική Αντιμετώπιση
| 💊 Φάρμακο | 🩺 Ρόλος | 📌 Παρατηρήσεις |
|---|---|---|
| Μη Στεροειδή Αντιφλεγμονώδη (ΜΣΑΦ) (π.χ. δικλοφενάκη, ιβουπροφαίνη) | Ανακούφιση από κολικούς, αντιφλεγμονώδη δράση | Αποτελεσματικά στην κρίση, όχι σε ασθενείς με νεφρική δυσλειτουργία |
| Παρακεταμόλη | Αναλγητικό ήπιας δράσης | Κατάλληλη για νεφροπαθείς, χωρίς αντιφλεγμονώδη δράση |
| Αλφα-Αναστολείς (π.χ. ταμσουλοσίνη) | Χαλάρωση ουρητήρα – διευκόλυνση αποβολής λίθου | Χρήσιμοι σε λίθους ουρητήρα < 10mm – αποβολή εντός 2-4 εβδομάδων |
| Αντιεμετικά (π.χ. ονδανσετρόνη) | Αντιμετώπιση ναυτίας, εμετών που συνοδεύουν τους κολικούς | Συμπτωματική χρήση, ειδικά σε μεγάλους λίθους |
⚕️ 2. Προληπτική Φαρμακοθεραπεία (ανά τύπο)
| 🧱 Τύπος Λίθου | 💊 Φαρμακευτική Πρόληψη | 📌 Παρατηρήσεις |
|---|---|---|
| Οξαλικού Ασβεστίου | Θειαζίδες (π.χ. υδροχλωροθειαζίδη), Κιτρικά άλατα | Μειώνουν το ασβέστιο στα ούρα και αυξάνουν προστατευτικά κιτρικά |
| Ουρικού Οξέος | Αλλοπουρινόλη, Κιτρικά, Αλκαλοποίηση ούρων με διττανθρακικά | Αποτρέπει τον σχηματισμό και διαλύει μικρούς λίθους όταν pH >6 |
| Κυστίνης | Πενικιλλαμίνη, Τιοπρονίνη, Αλκαλοποίηση ούρων (pH >7,5) | Σπάνιοι, δύσκολη αντιμετώπιση, υψηλή ενυδάτωση & φαρμακευτική υποστήριξη |
| Φωσφορικού Ασβεστίου | Θειαζίδες, περιορισμός αλκαλοποίησης | Διατήρηση pH ούρων σε 6,0–6,5 για αποφυγή επανασχηματισμού |
| Στρουβίτης (Λοιμώδεις) | Μακροχρόνια αντιβιοτικά, χειρουργική αφαίρεση | Προκαλούνται από λοιμώξεις – απαιτείται εξάλειψη βακτηρίων |
📍 Σημείωση: Η επιλογή φαρμάκων γίνεται μετά από μεταβολική διερεύνηση και λιθοανάλυση.
❓ Συχνές Ερωτήσεις (FAQ)
🔹 Πόσο συχνά εμφανίζονται οι ουρόλιθοι;
Η ουρολιθίαση επηρεάζει περίπου 10–12% των ανθρώπων κάποια στιγμή στη ζωή τους. Είναι συχνότερη στους άνδρες και σε ηλικίες 30–50 ετών.
🔹 Είναι οι ουρόλιθοι κληρονομικοί;
Ναι, υπάρχουν γενετικές προδιαθέσεις, κυρίως σε λίθους κυστίνης και σε οικογενειακή υπερασβεστιουρία. Παρ’ όλα αυτά, το περιβάλλον και η διατροφή είναι επίσης σημαντικοί παράγοντες.
🔹 Πώς μπορώ να ξέρω τι είδους πέτρα είχα;
Με λιθοανάλυση του αποβληθέντος λίθου ή μέσω μεταβολικού ελέγχου των ούρων (π.χ. pH, ασβέστιο, ουρικό οξύ, κιτρικά, οξαλικά).
🔹 Μπορούν οι πέτρες να διαλυθούν μόνες τους;
Ναι, εάν είναι μικρές (<5–6 mm), υπάρχει πιθανότητα αυτόματης αποβολής με υγρά και φαρμακευτική υποστήριξη (π.χ. ταμσουλοσίνη). Ουρικές πέτρες μπορούν να διαλυθούν φαρμακευτικά με αλκαλοποίηση των ούρων.
🔹 Ποιες είναι οι πιθανότητες υποτροπής;
Περίπου 50% των ασθενών θα εμφανίσουν νέο ουρόλιθο εντός 5–10 ετών. Η πρόληψη (διατροφή, υγρά, φαρμακευτική αγωγή) μειώνει σημαντικά την πιθανότητα υποτροπής.
🔹 Είναι ασφαλές να παίρνω συμπληρώματα ασβεστίου;
Όχι χωρίς ιατρική καθοδήγηση. Η πρόσληψη ασβεστίου πρέπει να προέρχεται κυρίως από φυσικά τρόφιμα. Τα συμπληρώματα μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο λίθων, κυρίως σε συνδυασμό με οξαλικά.
🔹 Πώς να αποτρέψω πέτρες αν έχω διαβήτη ή υπέρταση;
Οι ασθενείς με **μεταβολικό σύνδρομο**, **σακχαρώδη διαβήτη** ή **υπέρταση** έχουν αυξημένο κίνδυνο για λίθους ουρικού οξέος. Συνιστάται ενυδάτωση, απώλεια βάρους, διατροφή χαμηλή σε πρωτεΐνες, ρύθμιση του pH και των μεταβολικών δεικτών.
🔹 Τι είναι η "σιγανή πέτρα";
Είναι λίθος που παραμένει σιωπηλός (χωρίς συμπτώματα) για μεγάλο διάστημα, και μπορεί να εντοπιστεί τυχαία σε υπερηχογράφημα ή CT. Εάν δεν προκαλεί απόφραξη, συχνά παρακολουθείται περιοδικά.
📚 Βιβλιογραφία / Πηγές
🌍 Διεθνείς Πηγές:
Mayo Clinic – Kidney stones
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/kidney-stonesNational Kidney Foundation – Kidney Stones
https://www.kidney.org/atoz/content/kidneystonesEuropean Association of Urology (EAU) Guidelines – Urolithiasis (2024)
https://uroweb.org/guidelines/urolithiasisAmerican Urological Association (AUA) – Surgical Management of Stones
https://www.auanet.org/guidelines/kidney-stonesCurhan GC. Epidemiology of stone disease. Urol Clin North Am. 2007
DOI: 10.1016/j.ucl.2007.09.004Maalouf NM, et al. Nephrolithiasis in patients with metabolic syndrome. Kidney Int. 2004
https://www.kidney-international.org/article/S0085-2538(15)50771-1/fulltextCoe FL, Evan A, Worcester E. Kidney stone disease. J Clin Invest. 2005
https://www.jci.org/articles/view/20941
🇬🇷 Ελληνικές Πηγές / Ιατρικοί Οργανισμοί:
Ελληνική Ουρολογική Εταιρεία – Πέτρες στα Νεφρά (Ουρολιθίαση)
https://www.huanet.grΙατρικός Σύλλογος Αθηνών – Ουρολιθίαση: Αιτίες & Πρόληψη
https://www.isathens.grΔιαγνωστικό και Θεραπευτικό Κέντρο Αθηνών – Ιατρικό Κέντρο
Άρθρο: “Ουρόλιθοι – Τι είναι και πώς αντιμετωπίζονται”
https://www.iatriko.grΥγείαonline.gr – Πέτρες στα Νεφρά: Πλήρης οδηγός
https://www.ygeiaonline.grΔρ. Κωνσταντίνος Κατσάνος, Ουρολόγος – Ουρολιθίαση: σύγχρονες θεραπείες
https://katsanosurology.grΙατρικό Διαβαλκανικό – Λιθοτριψία χωρίς νυστέρι
https://www.iatrikodiavalkaniko.gr
