🐱 Τοξόπλασμα (Toxoplasma gondii) – Φιλικός Οδηγός Ασθενών

Το Τοξόπλασμα μπορεί να εμφανιστεί σε τρεις βασικές μορφές:

• Ταχυζωΐτες (tachyzoites): ταχεία αναπαραγωγή – υπεύθυνοι για την οξεία φάση της νόσου.

• Βραδυζωΐτες (bradyzoites): εγκυστωμένες μορφές – παραμένουν σε ιστούς για χρόνια.

• Ωοκύστεις (oocysts): αποβάλλονται από τα κόπρανα γάτας – εξαιρετικά ανθεκτικές στο περιβάλλον.

  Κύκλος ζωής – Μετάδοση

  Ο κύκλος ζωής του Toxoplasma gondii είναι ετερόξενος, δηλαδή απαιτεί δύο τύπους ξενιστών:

  🔁 1. Οριστικός ξενιστής – Η γάτα

  Οι γάτες είναι οι μόνοι ξενιστές στους οποίους το παράσιτο υφίσταται σεξουαλική αναπαραγωγή. Μετά την αρχική μόλυνση:

  • Εμφανίζεται ωοκυστική αποβολή στα κόπρανα για 1–3 εβδομάδες.

  • Οι ωοκύστεις παραμένουν μολυσματικές για μήνες στο περιβάλλον (χώμα, λαχανικά, νερό).

  👨‍👩‍👧 Ενδιάμεσοι ξενιστές – Άνθρωπος και άλλα ζώα

  Ο άνθρωπος προσβάλλεται από:

  • Κατανάλωση ωμού ή μη καλά ψημένου κρέατος (κυρίως χοιρινό, πρόβειο).

  • Κατανάλωση νερού ή τροφίμων μολυσμένων με ωοκύστεις (από κόπρανα γάτας).

  • Επαφή με χώμα (π.χ. κηπουρική) χωρίς γάντια.

  • Κάθετη μετάδοση από μητέρα σε έμβρυο.

  • Μεταγγίσεις ή μεταμόσχευση οργάνων (σπάνια).

  🧠 Σημείωση: Το τοξόπλασμα δεν μεταδίδεται από άτομο σε άτομο (εκτός από μητέρα–έμβρυο ή μέσω αίματος/οργάνων).

  ---

  👶 Τοξόπλασμα στην εγκυμοσύνη – Συγγενής τοξοπλάσμωση

  Η μόλυνση στην εγκυμοσύνη αποτελεί μία από τις σοβαρότερες μορφές της νόσου.

  🧪 Κίνδυνος και χρόνος μετάδοσης

  Τρίμηνο	Πιθανότητα μετάδοσης	Σοβαρότητα
  1ο τρίμηνο	15%	Πολύ σοβαρή
  2ο τρίμηνο	25%	Μέτρια έως σοβαρή
  3ο τρίμηνο	60%	Συνήθως ήπια

  ⚠️ Επιπλοκές στο έμβρυο

  • Υδροκέφαλος

  • Χοριοαμφιβληστροειδίτιδα

  • Εγκεφαλικές αποτιτανώσεις

  • Μικροκεφαλία

  • Σπασμοί

  • Νοητική υστέρηση

  • Μερικές φορές θάνατος του εμβρύου ή αποβολή

  Διάγνωση Τοξοπλάσμωσης στην Εγκυμοσύνη

  Κατά την εγκυμοσύνη, η διάγνωση τοξοπλάσμωσης είναι κρίσιμη λόγω της πιθανότητας κάθετης μετάδοσης στο έμβρυο. Η προσβολή του εμβρύου μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες (π.χ. αποβολή, συγγενείς ανωμαλίες, χοριοαμφιβληστροειδίτιδα, νοητική υστέρηση).

  🧪 Εργαστηριακός Έλεγχος:

  1. IgG & IgM αντισώματα κατά του Toxoplasma gondii:
     • IgM (+) και IgG (−): πρόσφατη πρωτολοίμωξη.
     • IgM (+) και IgG (+): πιθανή πρόσφατη λοίμωξη – χρειάζεται έλεγχος avidity.
     • IgM (−) και IgG (+): παλαιότερη ανοσία – δεν υπάρχει κίνδυνος.
  2. Avidity test (δοκιμασία συγγένειας IgG):
     • Υψηλή συγγένεια: λοίμωξη >4 μήνες πριν → ασφαλής κύηση.
     • Χαμηλή συγγένεια: πιθανή πρόσφατη λοίμωξη → απαιτείται περαιτέρω παρακολούθηση.
  3. PCR σε αμνιακό υγρό:
     • Σε ύποπτα περιστατικά ή επιβεβαιωμένη μητρική λοίμωξη.
     • Εκτελείται μετά την 18η εβδομάδα.

  📌 Η διαχείριση πρέπει να γίνεται σε συνεργασία με ειδικό μαιευτήρα και λοιμωξιολόγο.

  • Θεραπεία Τοξοπλάσμωσης στην Εγκυμοσύνη

    Η θεραπεία της τοξοπλάσμωσης κατά την κύηση εξαρτάται από το στάδιο της λοίμωξης και από το αν έχει μεταδοθεί στο έμβρυο. Η έγκαιρη αντιμετώπιση μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο συγγενών επιπλοκών.

    🧪 Ανίχνευση ΜΟΝΟ μητρικής λοίμωξης (χωρίς εμβρυϊκή μετάδοση):

    • Σπιραμυκίνη: 1g ανά 8 ώρες από του στόματος.
      • Αντιβιοτικό που συγκεντρώνεται στον πλακούντα και μειώνει την πιθανότητα κάθετης μετάδοσης.
      • Ασφαλές για χρήση καθ’ όλη τη διάρκεια της κύησης.

    🧬 Επιβεβαιωμένη εμβρυϊκή λοίμωξη (PCR + σε αμνιακό υγρό):

    • Συνδυασμός πυριμεθαμίνης + σουλφαδιαζίνης + φολινικού οξέος (Leucovorin):
      • Ξεκινά μετά την 18η εβδομάδα κύησης, λόγω πιθανότητας τερατογένεσης.
      • Απαιτεί συχνή παρακολούθηση αιματολογικών παραμέτρων (κίνδυνος για ακοκκιοκυτταραιμία).

    📌 Παρακολούθηση:

    • Υπερηχογραφικός έλεγχος κάθε 2–4 εβδομάδες
    • Αιματολογικές εξετάσεις μητέρας (CBC, ηπατικά ένζυμα)
    • Σε σοβαρές περιπτώσεις → αξιολόγηση για διακοπή κύησης

    🤒 Κλινική εικόνα – Συμπτώματα της τοξοπλάσμωσης

    Η τοξοπλάσμωση μπορεί να ποικίλλει από πλήρως ασυμπτωματική έως και σοβαρή νόσο. Η πορεία εξαρτάται κυρίως από την ανοσολογική κατάσταση του ατόμου και το αν πρόκειται για πρωτολοίμωξη ή επανενεργοποίηση.

    🔹 1. Ανοσοεπαρκή άτομα (γενικός πληθυσμός)

    • 80–90% είναι ασυμπτωματικοί.

    • Εάν εμφανιστούν συμπτώματα:

      • Ήπιος πυρετός και κακουχία

      • Κεφαλαλγία

      • Αρθραλγίες

      • Μυαλγίες

      • Λεμφαδενοπάθεια (ιδίως τραχηλική)

      • Σπανιότερα, εξάνθημα ή ήπια ηπατίτιδα

    🧠 Η λεμφαδενοπάθεια (μονόπλευρη, μη ευαίσθητη) είναι το συχνότερο εύρημα, και μπορεί να διαρκέσει εβδομάδες.

    ---

    🔹 2. Ανοσοκατεσταλμένοι ασθενείς (π.χ. HIV/AIDS, μεταμοσχευμένοι)

    Η νόσος μπορεί να είναι βαριά, επιθετική και να οδηγήσει σε:

    • Τοξοπλασματική εγκεφαλίτιδα (κυρίως HIV/AIDS):

      • Πυρετός, πονοκέφαλος, διαταραχές συμπεριφοράς

      • Νευρολογικά ελλείμματα (πάρεση, σπασμοί, σύγχυση)

      • Η νόσος είναι δυνητικά θανατηφόρα αν δεν αντιμετωπιστεί άμεσα

    • Πνευμονική ή καρδιακή τοξοπλάσμωση

    • Διάχυτη συστηματική νόσος

    🧪 Σημαντική είναι η προφύλαξη σε ασθενείς με χαμηλά CD4 (<100/μl) με κοτριμοξαζόλη.

    ---

    🔹 3. Συγγενής τοξοπλάσμωση (σε νεογνά)

    Αναφέρθηκε στην προηγούμενη ενότητα, αλλά εδώ συνοψίζονται τα συχνότερα συμπτώματα κατά τη γέννηση ή αργότερα:

    • Τριάδα Sabin: υδροκέφαλος, χοριοαμφιβληστροειδίτιδα, εγκεφαλικές αποτιτανώσεις

    • Σπασμοί

    • Νοητική καθυστέρηση

    • Οφθαλμικές βλάβες με πιθανή τύφλωση

    Μερικά νεογνά γεννιούνται φαινομενικά υγιή, αλλά εκδηλώνουν οφθαλμικές βλάβες ή νευροαναπτυξιακά προβλήματα αργότερα.

    ---

    🧪 Διάγνωση της τοξοπλάσμωσης

    Η διάγνωση βασίζεται σε συνδυασμό κλινικών και εργαστηριακών ευρημάτων. Οι βασικοί άξονες είναι:

    ---

    📍 1. Ορολογικός έλεγχος (αντισώματα IgG και IgM)

    Τεστ	Τι δείχνει	Ερμηνεία
    IgM	Οξεία φάση	Εμφανίζεται 1 εβδομάδα μετά την έκθεση
    IgG	Μακροχρόνια ανοσία	Εμφανίζεται μετά από λίγες εβδομάδες και παραμένει εφόρου ζωής

  ΠΡΟΣΟΧΗ: Το IgM μπορεί να παραμένει θετικό για μήνες, επομένως δεν είναι απόλυτο δείγμα πρόσφατης μόλυνσης.

  ---

  📍 2. IgG Avidity test

  Δείχνει πόσο “σταθερά” προσκολλώνται τα IgG αντισώματα στο αντιγόνο.

  • Χαμηλή avidity → πρόσφατη λοίμωξη (τελευταίοι 3 μήνες)

  • Υψηλή avidity → παλαιότερη λοίμωξη (πριν την εγκυμοσύνη)

  💡 Ιδιαίτερα χρήσιμο στην εγκυμοσύνη για να αποσαφηνιστεί εάν η μόλυνση προϋπήρχε.

  ---

  📍 3. Μοριακές μέθοδοι – PCR

  • PCR αίματος ή ιστών: χρήσιμο σε ανοσοκατεσταλμένους

  • PCR στο αμνιακό υγρό: για εμβρυϊκή διάγνωση της συγγενούς τοξοπλάσμωσης

    • Συνιστάται μετά την 18η εβδομάδα κύησης και τουλάχιστον 4 εβδομάδες μετά τη μόλυνση της μητέρας

  ---

  📍 4. Απεικονιστικός έλεγχος (σε ειδικές περιπτώσεις)

  • MRI εγκεφάλου (σε ανοσοκατασταλμένους με νευρολογικά συμπτώματα):

    • Πολυεστιακές βλάβες, εντοπισμένες κυρίως στο βασικά γάγγλια.

  • Υπερηχογράφημα κύησης (στην εγκυμοσύνη): ανιχνεύει υδροκέφαλο, εγκεφαλικές βλάβες κ.ά.

  ---

  📍 5. Καλλιέργεια

  • Σπάνια χρησιμοποιείται λόγω τεχνικής δυσκολίας και χρόνου.

  • Μπορεί να γίνει από βιοψίες ιστών ή αμνιακό υγρό.

  ---

  ⚠️ Σημαντική η επαναληπτική μέτρηση αντισωμάτων (σε 2–3 εβδομάδες) αν υπάρχει αμφιβολία, για να ανιχνευτεί seroconversion.

  💊 Θεραπεία της τοξοπλάσμωσης

  Η θεραπεία της τοξοπλάσμωσης εξαρτάται από την κλινική μορφή, την ανοσολογική κατάσταση του ασθενούς και το αν πρόκειται για έγκυο ή νεογνό. Σε πολλές περιπτώσεις, ειδικά σε ανοσοεπαρκή άτομα, δεν απαιτείται θεραπεία.

  ---

  🔹 1. Ανοσοεπαρκή άτομα

  Συνήθως δεν απαιτείται φαρμακευτική αγωγή αν τα συμπτώματα είναι ήπια ή απουσιάζουν. Σε παρατεταμένη λεμφαδενοπάθεια ή έντονα συμπτώματα, ενδείκνυνται:

  • Πυριμεθαμίνη (Pyrimethamine)

  • Σουλφαδιαζίνη (Sulfadiazine)

  • Φολινικό οξύ (Leucovorin) για πρόληψη μυελοτοξικότητας από πυριμεθαμίνη

  📌 Διάρκεια: 2–4 εβδομάδες

  ---

  🔹 2. Έγκυες γυναίκες

  Ο στόχος είναι η πρόληψη της κάθετης μετάδοσης ή, εάν έχει ήδη συμβεί, η αντιμετώπιση της λοίμωξης του εμβρύου.

  💠 A. Αν δεν έχει μεταδοθεί ακόμη στο έμβρυο:

  • Σπειραμυκίνη (Spiramycin) 1g x 3 φορές/ημέρα

    • Δεν περνά εύκολα τον πλακούντα, αλλά περιορίζει την εξάπλωση της λοίμωξης.

    • Χορηγείται μέχρι να αποκλειστεί η ενδομήτρια μετάδοση (με PCR στο αμνιακό υγρό).

  💠 B. Αν έχει επιβεβαιωθεί ενδομήτρια λοίμωξη:

  • Πυριμεθαμίνη + Σουλφαδιαζίνη + Φολινικό οξύ

    • Χορηγούνται μετά το 1ο τρίμηνο (πυριμεθαμίνη είναι τερατογόνος στο 1ο).

    • Εναλλαγή αγωγής με σπειραμυκίνη σε κυκλική βάση.

  ---

  🔹 3. Ανοσοκατεσταλμένοι ασθενείς

  Σε HIV+, μεταμοσχευμένους, καρκινοπαθείς ή υπό ανοσοκατασταλτικά φάρμακα:

  • Πρώτη γραμμή:

    • Πυριμεθαμίνη + σουλφαδιαζίνη + φολινικό οξύ

  • Εναλλακτικά:

    • Κοτριμοξαζόλη (Trimethoprim-Sulfamethoxazole)

  • Διάρκεια θεραπείας: τουλάχιστον 6 εβδομάδες, συντήρηση με χαμηλότερη δόση.

  • Προφύλαξη (σε CD4 <100/μl): 1 δισκίο κοτριμοξαζόλης ημερησίως

  ---

  🔹 4. Συγγενής τοξοπλάσμωση

  Εντατική και μακροχρόνια θεραπεία:

  • Πυριμεθαμίνη + σουλφαδιαζίνη + φολινικό οξύ

  • Διάρκεια: έως και 1 έτος

  • Συχνές παρακολουθήσεις οφθαλμολογικά και νευρολογικά

  ---

  🛡️ Πρόληψη της τοξοπλάσμωσης

  Η πρόληψη είναι κρίσιμη – ιδιαίτερα για εγκύους και ανοσοκατεσταλμένους. Περιλαμβάνει μέτρα προσωπικής υγιεινής και διατροφικές οδηγίες.

  👩‍⚕️ 1. Οδηγίες για εγκύους

  ΜΕΤΡΟ	ΣΥΣΤΑΣΗ
  🍖 Κρέας	Να είναι καλά μαγειρεμένο (≥67°C στο κέντρο)
  🧽 Επιφάνειες/Μαχαίρια	Καθαρισμός μετά την επαφή με ωμό κρέας
  🥬 Λαχανικά/Φρούτα	Να πλένονται πολύ καλά
  🐱 Γάτες	Αποφυγή καθαρισμού της άμμου ή χρήση γαντιών
  🧤 Κηπουρική	Πάντα με γάντια
  💉 Ορολογικός έλεγχος	Πριν ή νωρίς στην εγκυμοσύνη – IgG, IgM

  🐈 2. Συστάσεις για γάτες

  • Μη ταΐζετε γάτες με ωμό κρέας

  • Καθαρίζετε το δοχείο άμμου καθημερινά (ωοκύστεις χρειάζονται >24h για να γίνουν μολυσματικές)

  • Γάντια κατά τον καθαρισμό και πλύσιμο χεριών

  • Οι εσωτερικές γάτες με σωστή φροντίδα δεν αποτελούν ουσιαστικό κίνδυνο

  ---

  💉 3. Πρόληψη σε ανοσοκατεσταλμένους

  • Ορολογικός έλεγχος προ της έναρξης ανοσοκαταστολής

  • Προφυλακτική θεραπεία με κοτριμοξαζόλη όταν CD4 <100/μl (HIV)

  • Ενημέρωση για διατροφική προφύλαξη όπως στις εγκύους

    Συχνές Ερωτήσεις (FAQ) για το Τοξόπλασμα

    ---

    🔹 Τι είναι το Τοξόπλασμα gondii;

    Είναι ένα ενδοκυττάριο πρωτόζωο παράσιτο που προσβάλλει ανθρώπους και ζώα. Στις γάτες αναπαράγεται σεξουαλικά και αποβάλλεται με τα κόπρανα, ενώ στον άνθρωπο μπορεί να προκαλέσει τοξοπλάσμωση.

    ---

    🔹 Πώς μεταδίδεται το Τοξόπλασμα στον άνθρωπο;

    Η μετάδοση γίνεται μέσω:

    • Κατανάλωσης ωμού ή κακοψημένου κρέατος

    • Τροφίμων ή νερού μολυσμένων με ωοκύστεις

    • Επαφής με χώμα ή άμμο γάτας

    • Κάθετα, από τη μητέρα στο έμβρυο

    • Σπανιότερα, μέσω μεταμόσχευσης ή μετάγγισης αίματος

    ---

    🔹 Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο από σοβαρή νόσο;

    • Έγκυες γυναίκες (λόγω κινδύνου για το έμβρυο)

    • Άτομα με HIV/AIDS ή άλλες μορφές ανοσοκαταστολής

    • Μεταμοσχευμένοι ασθενείς

    • Νεογνά με συγγενή τοξοπλάσμωση

    ---

    🔹 Είναι επικίνδυνη η γάτα μου;

    Όχι απαραίτητα. Οι οικόσιτες γάτες που δεν τρέφονται με ωμό κρέας και δεν κυκλοφορούν έξω έχουν χαμηλό κίνδυνο να φέρουν το παράσιτο. Ο κίνδυνος αυξάνεται μόνο αν αποβάλλουν ωοκύστεις για μικρό χρονικό διάστημα (1–3 εβδομάδες μετά από νέα μόλυνση).

    ---

    🔹 Τι εξετάσεις γίνονται για να διαγνωστεί η τοξοπλάσμωση;

    • IgG και IgM αντισώματα (ορολογικός έλεγχος)

    • Avidity test για διαφοροποίηση πρόσφατης/παλιάς λοίμωξης

    • PCR αίματος, ιστών ή αμνιακού υγρού

    • MRI εγκεφάλου σε ανοσοκατεσταλμένους

    • Υπερηχογράφημα κύησης σε έγκυες με υπόνοια συγγενούς νόσου

    ---

    🔹 Τι σημαίνει IgG θετικό και IgM αρνητικό στην εγκυμοσύνη;

    Αυτό σημαίνει ότι η γυναίκα έχει προηγούμενη ανοσία από παλιά μόλυνση. Δεν υπάρχει ενεργή λοίμωξη και δεν υπάρχει κίνδυνος για το έμβρυο.

    ---

    🔹 Τι σημαίνει IgM θετικό στην εγκυμοσύνη;

    Μπορεί να σημαίνει πρόσφατη λοίμωξη αλλά και παλιά (ψευδώς θετικό). Απαιτείται περαιτέρω διερεύνηση με Avidity test και ίσως PCR στο αμνιακό υγρό.

    ---

    🔹 Ποια είναι τα συμπτώματα σε ενήλικες;

    Συνήθως είναι ήπια ή καθόλου:

    • Πυρετός

    • Λεμφαδενοπάθεια

    • Μυαλγίες/αρθραλγίες

    • Κεφαλαλγία

    ---

    🔹 Ποια είναι τα συμπτώματα σε ανοσοκατεσταλμένους;

    • Εγκεφαλίτιδα

    • Σπασμοί

    • Σύγχυση

    • Νευρολογικά ελλείμματα

    • Πνευμονίτιδα ή μυοκαρδίτιδα

    ---

    🔹 Ποια είναι τα συμπτώματα της συγγενούς τοξοπλάσμωσης;

    • Υδροκέφαλος

    • Χοριοαμφιβληστροειδίτιδα (μάτια)

    • Αποτιτανώσεις στον εγκέφαλο

    • Νοητική υστέρηση

    • Επιληπτικές κρίσεις

    ---

    🔹 Ποια είναι η θεραπεία του τοξοπλάσματος;

    • Πυριμεθαμίνη + Σουλφαδιαζίνη + Φολινικό οξύ

    • Σπειραμυκίνη στην εγκυμοσύνη (πριν τη μετάδοση στο έμβρυο)

    • Κοτριμοξαζόλη ως εναλλακτική ή για προφύλαξη (HIV)

    • Μακροχρόνια αγωγή σε συγγενή λοίμωξη (μέχρι 1 έτος)

    ---

    🔹 Πώς μπορώ να προφυλαχθώ;

    • Να αποφεύγεις ωμό ή κακοψημένο κρέας

    • Να πλένεις καλά τα φρούτα και τα λαχανικά

    • Να φοράς γάντια στην κηπουρική

    • Να πλένεις καλά τα χέρια μετά από άμμο/γή

    • Αν έχεις γάτα, να καθαρίζεις καθημερινά την άμμο της και να αποφεύγεις την επαφή με τα κόπρανα

    ---

    🔹 Υπάρχει εμβόλιο για το τοξόπλασμα;

    Όχι, δεν υπάρχει εμβόλιο για τον άνθρωπο. Η πρόληψη βασίζεται στη σωστή υγιεινή και διατροφή.

    📚 Βιβλιογραφία – Τοξόπλασμα

    1. Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ)
       Τοξοπλάσμωση – Παρασιτική νόσος.
       Διαθέσιμο στο: https://eody.gov.gr
       (Αναζήτηση με λέξη-κλειδί: “Τοξοπλάσμωση”)

    2. Centers for Disease Control and Prevention (CDC)
       Parasites – Toxoplasmosis (Toxoplasma infection).
       URL: https://www.cdc.gov/parasites/toxoplasmosis/

    3. Montoya JG, Liesenfeld O.
       Toxoplasmosis.
       The Lancet. 2004;363(9425):1965–1976.
       doi:10.1016/S0140-6736(04)16412-X

    4. Robert-Gangneux F, Dardé ML.
       Epidemiology of and diagnostic strategies for toxoplasmosis.
       Clin Microbiol Rev. 2012 Apr;25(2):264–96.
       doi:10.1128/CMR.05013-11

    5. Tenter AM, Heckeroth AR, Weiss LM.
       Toxoplasma gondii: from animals to humans.
       Int J Parasitol. 2000;30(12-13):1217–1258.
       doi:10.1016/S0020-7519(00)00124-7

    6. European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC)
       Surveillance of Toxoplasmosis in Europe: Annual Epidemiological Report.
       URL: https://www.ecdc.europa.eu/en/toxoplasmosis

    7. Petersen E, et al.
       What do we know about risk factors for infection in humans with Toxoplasma gondii and how can we prevent infections?
       Zoonoses Public Health. 2010;57(1):8–17.
       doi:10.1111/j.1863-2378.2009.01278.x

    8. Dunn D, et al.
       Mother-to-child transmission of toxoplasmosis: risk estimates for clinical counseling.
       The Lancet. 1999;353(9167):1829–1833.
       doi:10.1016/S0140-6736(98)08220-8

    9. Dubey JP.
       Toxoplasmosis of Animals and Humans. 2nd ed.
       CRC Press, 2010. ISBN: 9781420092370

    10. Flegr J.
        How and why Toxoplasma makes us crazy.
        Trends Parasitol. 2013;29(4):156–163.
        doi:10.1016/j.pt.2013.01.007

    ---

  ---

  ---

  ---